یبوست و راه های پیشگیری و درمان آن

یبوست به معنی توقف بیش از حد مواد دفعی در روده است. زمان عمل دفع در افراد مختلف بسیار متفاوت است. برای بعضی افراد ۲ بار در روز طبیعی و برای بعضی دیگر ۲ بار در هفته طبیعی است. اما معمولاً هر ۱۲ ساعت و گاهی هر ۷۲ ساعت یک بار انجام می شود.

 بیشتر مردم دست کم یک بار در زندگی خود یبوست را تجربه کرده اند. یبوست معمولاً مسئله مهمی نیست، اما برای این که از بسیاری از دردسرهای آن رهایی یابیم، بهتر است به جای خندیدن، درباره آن بیشتر بدانیم. یبوست یک بیماری به شمار نمی آید، بلکه نشانه ی بیماری ها و مشکلات دیگری است. اگر در رژیم غذایی روزانه، فیبرهای غذایی کمی موجود باشد به راحتی دچار یبوست می شویم. افراد مسن تر نسبت به جوانان یبوست را بیشتر تجربه می کنند.

یبوست یکی از مشکلاتی است که خیلی از مردم را گرفتار می کند . برخی به علت بالا رفتن سن و برخی از جوانان به علت عادت های نادرست غذایی و کم تحرکی .

یبوست یکی از مشکلات شایع است که عوامل مختلفی در ایجاد آن دخالت دارند. مصرف غذاهای حاوی فیبر مثل میوه ها و سبزی ها، نان های سبوس دار، نوشیدن مایعات کافی و اجابت مزاج در زمان مشخص از هر روز به جلوگیری از یبوست کمک می کند.
ورزش و فعالیت بدنی منظم نیز فعالیت روده ها را افزایش میدهد.همواره باید در نظر داشت که مصرف داروهای مسهل نباید اولین اقدام برای درمان یبوست باشد.
«بی اختیاری ادرار» یکی دیگر از مشکلاتی است که در دورهٔ سالمندی شایع است . برای کم کردن این مشکل ضمن رعایت دستوراتی که پزشک توصیه می کند انجام یـــــکسری توصیه ها از جمله تمرین هایی برای تقویت عضلات کف لگن نیز مفید است.

به خاطر داشته باشید که نباید به علت ابتلاء به بی اختیاری ادرار مصرف آب را کم کنید.بزرگی غدهٔ پروستات در مردان سالمند شایع است. اگر با علائم آن آشنا باشید می توانید برای درمان به موقع اقدام نمایید.

● یبوست چیست ؟

یبوست به صورت اجابت مزاج دشوار ، با دفعات کم و یا اجابت مزاج ناکامل تعریف می شود .بیشتر افراد حداقل سه بار در هفته اجابت مزاج می کنند اما تعداد دفعات اجابت مزاج به تنهایی برای تشخیص یبوست کفایت نمی کند ، چرا که در بسیاری از بیماران مبتلا به یبوست ، تعداد دفعات اجابت مزاج طبیعی است اما اجابت مزاج با زور زدن بیش از حد ، سفت بودن مدفوع و احساس پری در قسمت تحتانی شکم و احساس ناکافی بودن دفع مدفوع همراه است .

● به چه علت هایی یبوست ایجاد می شود ؟

گاهی رژیم های کاهش وزن باعث ابتلاء فرد به یبوست می شود اما به طور کلی علل اصلی آن عبارتند از :
بی تحرکی و کاهش فعالیت جسمی ، چاقی ، تنبلی روده ها ، استفاده طولانی مدت از دارو های مسهل و ملین ، مصرف کم میوه و سبزی ، مصرف زیاد حبوبات و غلات بدون سبوس ، استفاده از نان های سفید ، مصرف کم آب ، فشار های روحی و عصبی ، کمبود ویتامین های گروه B ، خودداری از دفع به موقع مدفوع به دلیل تنبلی و بی حوصلگی ، کمبود کلسیم و …
باید توجه کرد که وزن زیاد و شکم بزرگ به دلیل بی تحرکی بدن و فشار چربی های شکم روی روده ها مانع حرکت روده ها شده و یبوست ایجاد می کند .

● یبوست چه عوارضی دارد ؟

یبوست به دلیل توقف طولانی مدت مواد زاید و دفعی در روده ی بزرگ موجب بد اخلاقی ، سردرد ، بی حوصلگی ، حالت تهوع و مشکلات گوارشی مانند دل درد ، عفونت روده ها ، همورئید ( بواسیر ) ، شقاق و … می شود .

▪ چند توصیه برای پیشگیری از یبوست :

– به طور مرتب و مکرر آب بنوشید و از مصرف چای پررنگ جدا خودداری کنید .

– هر روز از میوه ها و سبزی ها استفاده کنید .
– تا حد امکان میوه ها را با پوست میل کنید .
– مصرف مرتب میوه ها و سبزی ها به دلیل تامین الیاف گیاهی ، موجب حالت سیری و افزایش حرکات سیستم گوارشی می شود .درضمن مصرف میوه باعث باعث جلوگیری از سرطان روده می شود و به دلیل داشتن ویتامین ها و مواد معدنی فراوان به سلامت روحی و جسمی شما کمک می نماید .
– از میوه های ملین مثل انجیر و آلو بیشتر استفاده کنید .

– حبوبات و غلات را با پوست مصرف کنید .
– بهتر است به جای نان های سفید از نان های سبوس دار مانند سنگک ، بربری و جو استفاده کنید .
ـ در اجابت مزاج اهمال و تنبلی نکنید .
– به صورت دائم و سرخود از قرص های ملین و مسهل استفاده نکنید ، زیرا این کار موجب تنبلی روده ها می شود .

– سعی کنید کمتر در معرض فشارهای روحی بوده و بی دلیل عصبانی نشوید .
– وزن اضافی را حتما کاهش دهید .
– ورزش های مربوط به شکم را به طور مرتب انجام دهید تا علاوه بر کوچک شدن شکم به حرکات روده ها نیز کمک کند .
– هر روز ورزش و پیاده روی کنید تا علاوه برکاهش وزن از نظر روحی نیز حالت بهتری داشته باشید .

– تمرین ورزشی که در زیر خواهید خواند را هر روز به طور مرتب انجام دهید .

▪ یک ورزش موثر و مفید برای جلوگیری و بهبود یبوست :

تردیدی نیست که ورزشها به تنظیم فعالیت اعضا بدن کمک می کند لیکن ورزش زیر ویژگی هایی به شرح زیر دارد :
– در رفع مواد زاید موثر است .
– اجابت مزاج را به حالت طبیعی و منظم در می آورد .
– برای انقباض عضلات شکم و تقویت آنها مفید و از بزرگ شدن شکم جلوگیری میکند.

▪ حرکات زیر را اجرا کنید :

۱) بایستید و پاها را چند ساتیمتر از هم دور نگاه دارید ، کمی زانو ها را خم کنید . مختصری به جلو خم شوید و کف دستها را را روی رانهای خود طوری قرار دهید که انگشتها یه طرف داخل باشد .
۲) هوای داخل ریه ها را را تا آنجا که می توانید از دهان خارج کنید . ( موقع انجانم این ورزش ریه ها باید از هوا خالی باشد .)

۳) جدار شکم را به داخل و بالا بکشید بطوریکه به طرف ستون مهره ها فشار آورد ( عضلات شکم را منقبض کنید ) و یک ثانیه نگه دارید و پیش خود بشمارید یک ، دو ، سه
۴) سپس عضلات شکم را شل کنید بطوریکه جدار شکم آزاد شده و به جلو بیاید .

۵) بدون اینکه نفس بکشید و هوا را داخل ریه کنید دوباره شکم را به داخل و بالا بکشید و برای یک ثانیه در حال انقباض نگه دارید و پیش خود مجددا تا سه بشمارید و سپس رها کنید .این عمل به داخل کشیدن و رها کردن عضلات شکم را چهار تا پنج بار تکرار کنید در حالیکه هنوز نفس خود را تجدید نکرده و هوا را بداخل ریه نکشیده اید و بعد از آن راست بایستید و شروع به نفس کشیدن کنید . چند دقیقه استراحت کنید تا اینکه نفس طبیعی و راحت دوباره برقرار گردد .
۶) تمام حرکات از شماره یک تا پنج را که نوشته شده بود را مجدداتکرار کنید .

▪ چند نکته که در هنگام انجام این تمرین باید در نظر داشته باشید :

پنج بار تکرار در هر دفعه آغاز خوبیست . همیشه در نظر داشته باشید هوای ریه های خود را قبل از آغاز انقباض شکمی کاملا خالی کنید و در حالی که این حرکات را انجام می دهید اجازه ندهید کمترین مقدار هوا داخل ریه ها شود .
سعی کنید انقباض های عضلات شکمی را جلو یک آینه انجام دهید . وقتی که شما دیدید جدار شکم را سخت به داخل و به طرف ستون فقرات کشیده اید که یک قوس ایجاد شده مطمئن خواهید شد که کار را بدرستی انجام داده اید .
حرکات انقباض شکمی همیشه باید موقعی صورت گیرد که معده خالی باشد . ترجیحا قبل از خوردن صبحانه موقعی که از خواب بیدار می شوید ، بهترین زمان است.

یبوست مزمن چیست؟

برای یبوست تعریف دقیقی وجود ندارد. در بیشتر افراد یبوست ممکن است به صورت یک یا چندتا ازعلائم زیر بروز کند:
▪ اجابت مزاج به میزان کمتر از سه بار در هفته.
▪ وجود مدفوع سفت و گلوله گلوله.
▪ مدفوعی که به سختی دفع می‌شود.
▪ داشتن اجابت مزاج دردناک.
▪ احساس عدم تخلیه کامل پس از اجابت مزاج.
▪ برای این که بدانید چرا یبوست رخ می‌دهد، ابتدا باید کارکرد طبیعی روده را بشناسید.

● کارکرد طبیعی روده

غذاها و مایعات سفر دور و دراز خود را در دستگاه گوارش شما با عبور سریع از دهان تا معده آغاز می‌کنند. عضلات معده شل می‌شوند تا گنجایش غذای بلعیده شده را داشته باشند، اما مایعات در طی ۲۰ دقیقه وارد روده کوچک شده و مواد جامد چند دقیقه دیرتر به آنجا می‌رسند. اگر چه این فرایند از معده و دهان آغاز می‌شود، اما بیشتر فرایند گوارش در روده کوچک اتفاق می‌‌افتد.
با ورود مواد غذایی و مایعات به جریان خون، محتویات روده فشرده‌تر و سفت‌ترمی‌شوند.

دیواره روده دارای عضلاتی است که به طور ریتمیک منقبض‌ شده و مواد غذایی را به جلو می‌رانند. شبکه عظیمی از اعصاب، این انقباضات را با یکدیگر هماهنگ کرده وهورمون‌های مختلف این فرایند را تنظیم می‌کنند.
در افراد سالم در حدود شش ساعت طول می‌کشد تا غذا از روده کوچک عبور کند. سپس مواد غذایی وارد روده بزرگ یا کولون (یا قولون) می‌شوند. آب اضافی غذا در روده بزرگ جذب شده و میلیون‌ها باکتری که در آنجا زندگی می‌کنند، بو و رنگ خاص مدفوع را به آن می‌دهند.
انقباضات غیرارادی عضلات دیواره روده بزرگ محتویات غذایی را از میان آن به جلو می‌رانند. زمان مورد نیاز برای عبور مواد از کولون متفاوت بوده و در افراد سالم به طور متوسط به ۱۸ تا ۲۰ ساعت می‌رسد.

بعد نوبت به راست‌روده در انتهای کولون می‌رسد. روده بزرگ قادر است مقدار زیادی مدفوع را ذخیره کند. زمانی که راست‌روده از مدفوع پر می‌شود، علائمی مبنی بر نیاز به تخلیه مخابره می‌کند. در این حالت دو حلقه عضلانی که مجرای مقعد را بسته و از نشت مواد به خارج جلوگیری می‌کنند، شروع به شل شدن می‌کنند. در عین حال عضلات روده بزرگ منقبض می‌شوند تا مدفوع را به خارج برانند و انقباض ارادی عضلات شکمی این امر را تسهیل می‌کند.
اختلال در این فرایند پیچیده می تواند مشکلات زیادی ایجاد کند.

● علل یبوست مزمن

بیشتر علل یبوست مزمن به شیوه زندگی مربوط می‌شوند، یه ویژه میزان ناکافی فیبر در غذا و ورزش نکردن.
البته در مواردی یک بیماری زمینه‌ای کارکرد روده را کند می‌کند. اگر چه یبوست می‌تواند به دلیل یک بیماری جدی ایجاد شده باشد، اما به خودی خود خطری برای سلامتی به شمار نمی‌آید.

یبوست مزمن از جمله به این علل ممکن است رخ دهد:

عوامل مربوط به شیوه زندگی نظیر کمبود فیبر در غذا، مصرف کالری زیاد، بی‌تحرکی و کم آبی.
داروها از جمله آنتی‌اسیدهای حاوی آلومینیوم، داروهای “مهار کننده های کانال کلسیم” مانند آدالات که از جمله برای درمان فشارخون ‌بالا به کار می‌روند، آنتی‌هیستامین‌ها یا داروهای ضدحساسیت، ‌داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای مانند ایمی‌پرامین، داروهای مخدر مانند کدئین، داروهای ضد التهاب غیراستروییدی مانند آسپیرین، ایبوپروفن و غیره، داروهای ضدکولینرژیک و ضد پارکینسون.

مکمل‌های غذایی از جمله مکمل‌های آهن و کلسیم.
بیماری های غد درون‌ریز شامل دیابت و کم کاری تیروئید.
– اختلالات متابولیسم،نظیر میزان کم پتاسیم و میزان بالای کلسیم خون.
بیماری های عصب‌شناختی مانند ام‌اس یا اسکلروز متعدد، پارکینسون و بیماری‌های نخاع.

اختلالات روانشناختی شامل افسردگی و اضطراب.
بیماریهای روده شامل تومورها، سندرم روده تحریک پذیر، بیماری‌های التهابی روده، تنگ شدن مجرای دفع ( بر اثر ایجاد جوشگاه زخم) و بیماری‌های راست‌روده.
بررسی که پزشک انجام می‌دهد
پزشک شما وضعیت سلامت عمومی‌تان، داروها و مکمل‌های غذایی که مصرف می‌کنید و سابقه خانوادگی‌تان از لحاظ بیماری گوارشی بررسی می‌کند.

معاینه جسمی می‌تواند سرنخ هایی را به دست دهد: معاینه شکم و راست روده اهمیت بسیار زیادی دارد، اما در بیشتر موارد بررسی دقیق عادات غذایی، فعالیت و ورزش و نحوه اجابت مزاج بیشترین اطلاعات را در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
اگر چه تست آزمایشگاهی خاصی برای یبوست مزمن وجود ندارد، اما پزشک ممکن است وجود خون را در مدفوع در صورت وجود کم‌خونی بررسی کند. همچنین ممکن است بررسی هایی برای دیابت، اختلالات تیروئیدی و اندازه‌گیری میزان کلسیم و پتاسیم خون انجام دهد.

در صورت وجود برخی علائم، نیاز به بررسی‌های بیشتری خواهد بود. مردانی که دچار یبوست مزمن بوده و علائم هشدار دهنده‌ای دارند، ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتری نظیر کولونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی یا عکسبرداری با به کار بردن ماده حاجب باریم داشته باشند.
حتی در غیاب علائم هشدار دهنده نیز هر فرد بالای ۵۰ سال باید به طور مرتب برای پولیپ و سرطان کولون مورد غربالگری (بیماریابی) قرار گیرد تا قبل از بروز علائمی نظیر یبوست، این بیماری‌ها در او کشف شوند.

● علائم هشدار دهنده همراه با یبوست شامل این موارد هستند:

▪ یبوست جدید یا تغییر ناگهانی در کارکرد روده.
▪ استفراغ.
▪ نفخ و درد شکم.
▪ خونریزی از روده.
▪ کاهش وزن.
▪ تب.
▪ کم‌خونی.
▪ درد مقعد.
▪ سابقه خانوادگی مثبت از لحاظ سرطان روده یا بیماری التهابی روده.

منبع: پزشک آنلاین