گیاه دارویی گشنیز و خواص آن (۱)

خواص دارویی گشنیز: استفاده از گیاهان دارویی قدمتی همپای بشر داشته و برای مدت طولانی یکی از مهمترین ابزارهای انسان برای غلبه بر بیماری بوده است. پس از ظهور پزشکی نوین و استفاده گسترده از داروهای شیمیایی گرایش مردم برخی کشورها به گیاهان دارویی کاهش یافت. اما اکنون پس از حدود یک قرن از حاکمیت مطلق پزشرکی نوین مجددا طب گیاهی قد برافراشته و استقبال بشر به آن رو به افزایش است.

ایران از لحاظ آب و هوا و موقعیت جغرافیایی و زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می گردد. و در گذشته هم منبع تولید و مصرف گیاهان دارویی بوده است .

گشنیز از هزاران سال پیش به عنوان گیاه دارویی استفاده می شده است و مصریان باستان اولی کسانی بوده اند که از این گیاه استفاده دارویی کرده اند. مدارک دیگری مبنی بر استفاده دارویی از میوه گشنیز در یونان باستان وجود دارد.

گیاه شناسی گشنیز :

• گشنیز نوعی سبزی با نام علمی Coriandrum sativum است.
• این گیاه بومی جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا است و ارتفاع آن تا نیم متر هم می رسد.
• اغلب گشنیز تولیدی ایران که حدوداً ۵۶ درصد کل کشور می باشد،
• در شهرستان نهاوند استان همدان و بقیه در شهرستان هایی نظیر اقلید و… برداشت می شود.

خواص گیاه گشنیز :

• برگ و میوه های این گیاه عطر و طعم بسیار متفاوتی دارند و از این رو به طرق مختلف در انواع غذاها استفاده میشوند.
• گشنیز یک گیاه سنتی است.
• یکی از مواردی بوده که بقراط و دیگر پزشکان یونانی برای اهداف دارویی از آن استفاده میکردند.
• رومی ها نیز از گشنیز به عنوان یک ادویه رایج استفاده میکردند،
• بعدها گشنیز به آمریکا آورده شد وبه علت داشتن طعم مطبوع برگ هایش مورد استفاده قرار گرفت و ان را به نام cilantro به معنی برگهای سبز دارای طعم تند می باشد.
• به گشنیز جعفری چینی نیز میگویند.
• از آنجایی که دانه های گرد، کوچک و مطبوع گشنیز با خشک کردن و فریز کردن عطر خود را از دست میدهند بایستی به صورت تازه استفاده شوند.

کاربردهای گشنیز :

• برگهای گشنیز طعمی مانند پوست لیمو دارند که با پاشیدن آن روی غذا یا به صورت ریز شده در سس، سوپ یا در ادویه کاری مصرف میشود.
• در هندوستان تخم گشنیز قسمت مهمی از ادویه کاری را تشکیل میدهد.
• معمولا دانه های درشت را آسیاب می کنند طوری که با پودر کاری طعم کرانچی میدهد.
• برگهای جوان معمولا خوشمزه تر هستند و در سالادها استفاده می شود

ارزش خواص دارویی گشنیز :

• از دانه های گشنیز اماده شده به عنوان کمک کننده به هضم غذا و درمان بیماری های معده استفاده می شود.
• در طب چینی هندی، و اروپایی اغلب تخم گشنیز را با دانه های دیگری مثل هل، رازیانه و زیره سیاه ترکیب میکردند.
• از دم کرده تخم گشنیز می توان یک چای دارویی درست کرد که این چای برای تسکین به هم خوردگی معده، درمان سوءهاضمه، از بین بردن نفخ شکم، تخفیف ناراحتی های معده و تحریک اشتها مفید است.
• از گشنیز گاهی اوقات به عنوان ملین برای درمان یبوست و گاهی برای درمان اسهال استفاده می شود.
• همچنین از تخم گشنیز می توان برای ملایم کردن بوی بد دهان و به عنوان دهان شویه استفاده کرد.

مواد فعال در تخم گشنیز :

• روغن های معطری در گشنیز وجود دارند که محرک هضم غذا هستند این روغن ها شامل لینالول و دیگر ترپنوئیدهای مهم هستند.
• دیگر ترکیبات فعال در گشنیز شامل:
  – فلاوانوئیدها،
  – فنولیک اسید،
  – و موسیلاژها می باشند.
• تخم گشنیز همچنین شامل:
  – فتالیدها و پلی استیلن ها می باشد.
• این مواد فیتوشیمیایی به طور معمول در گیاهانی که متعلق به خانواده جعفری هستند وجود دارند که بدن را در برابر سرطان ها محافظت می نماید.
• آن ها همچنین شامل مقادیر اندکی از کومارین هستند که خاصیت رقیق کنندگی خون دارند.
• گشنیز همچنین شامل ترکیبات آنتی اکسیدان و خاصیت ضدالتهابی می باشد.

نحوه استفاده ایمن از این گیاه :

• استفاده از گشنیز به عنوان یک گیاه، کاملا بی خطر می باشد و هیچگونه عوارض جانبی و تداخلی ندارد.
• گشنیز خیلی سریع طعمش را از دست میدهد برای همین باید در یک محفظه تیره در جای خشک ، خنک و تاریک نگه داری شود.
• بهتر است دانه ها در هنگام نیاز آسیاب شوند.

جهت مشاوره آنلاین با پزشکان طب سنتی، می توانید به سامانه ایزوویزیت مراجعه نمایید.

بخش دوم مقاله خواص گشنیز

منبع :
اولین کنگره ملی زیست شناسی و علوم طبیعی ایران
شناخت گیاه دارویی گشنیز و خواص آن
زهرا توحیدی
عضو هیئت علمی گروه زیست شناسی دانشگاه پیام نور ایران