پرخوری و استرس، عوامل اصلی سوزش سردل

 

 سوزش سر دل، دل پیچه، تهوع، اسهال و یبوست تنها تعداد کمی از راه‌هایی هستند که به وسیله آن اعضای تشکیل دهنده سیستم گوارش به شما می‌گویند ما خوب نیستیم. اغلب مردم این علائم و نشانه‌ها را گهگاه تجربه کرده‌اند. این علایم اغلب فقط یک یا دو روز طول کشیده و سپس ناپدید می‌شوند. با این وجود، در بسیاری از افراد، علائم و نشانه‌های گوارشی طولانی مدت بوده و هر روز آنها را آزار می‌دهند.

یک نگاه کلی به نحوه عمل گوارش، شاید به فهم علت شیوع بالای مشکلات گوارش کمک کند.دستگاه گوارش چیزی بیش از معده و روده‌هاست. این دستگاه، سیستمی پیچیده متشکل از اعضایی است که غذای خورده شده را گرفته و آن را به انرژی مورد نیاز شما تبدیل می کند. به همین دلیل، گوارش یکی از اعمال حیاتی بدن است.کار گوارش حتی پیش از آنکه شما اولین لقمه را در دهان قرار دهید، آغاز می‌شود.

به محض گذاردن لقمه در دهان، غدد بزاقی به سرعت شروع به ترشح شیره‌ای می کنند که تجزیه شیمیایی غذا را آغاز می‌کند، اما همه کار شیمیایی نیست. دندان‌ها غذا را خرد و آسیاب کرده و همزمان، زبان آن را با بزاق مخلوط می‌کند و غذا از حلق به مری رانده می‌شود.

مری مجرایی است به طول تقریبی ۲۵ سانتی‌متر که مستقیما به معده ختم می‌شود. غذا به وسیله عضلات عقب گلو(حلق) به داخل مری رانده می‌شود. پس از ورود غذا به بخش اصلی مری، عضلات آن ناحیه با انجام یک سری انقباضات موجی شکل به نام حرکات دودی غذا را به سمت معده حرکت می‌دهند.

بخش عمده جدار معده از چند لایه عضلات قوی تشکیل شده است. این عضلات سبب می‌شوند معده، غذا را به شدت تکان داده و به ذرات ریزتر و ریزتر خرد کند. در معده یک تعادل حساس و شکننده بین تولید اسید توسط غدد معدی و مقاومت پوشش معده در برابر اسید وجود دارد. در صورت به هم خوردن این تعادل، پوشش معده آسیب دیده و منجر به بروز زخم معده یا التهاب بیشتر معده می‌شود. غذا بعد از معده وارد روده کوچک می‌شود.روده کوچک مجرایی است که طول آن در بالغین، بسته به قوام دیواره، عضلانی و نحوه اندازه‌گیری آن، از حدود ۵/۳ تا۵/۶ متر است.

غذا از روده کوچک وارد روده بزرگ می‌شود. هنگامی که باقیمانده غذا به روده بزرگ می‌رسد، نقش دستگاه گوارش تغییر می‌کند. در این زمان وظیفه آن، پردازش مواد باقیمانده‌ای است که عمدتا شامل غذای هضم یا جذب نشده، فیبر و آب هستند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد بیماری‌ها و اختلالات گوارشی با دکتر شاهین مرآت فوق تخصص گوارش و کبد، دبیر علمی کنگره بیماری‌های گوارش و کبد ایران، استاد دانشگاه علوم پزشکی و معاون پژوهشی پژوهشکده بیماری‌های گوارشی و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌و‌گویی را انجام دادیم که به شرح زیر است:

سوء‌هاضمه چیست و چه تعریفی می‌توان برای آن داشت؟

این سوال سخت توصیف وسیعی دارد. اصطلاح سوء‌هاضمه در واقع ترجمه فارسی کلمه دیس پپسی است و به هر احساس ناراحتی که در بالای شکم باشد سوء‌هاضمه می‌گویند، بنابراین طیف وسیعی از مولفه‌ها را در بر می‌گیرد.

سوء‌هاضمه چقدر شایع است؟

با این تعریفی که از سوء‌هاضمه داشتیم این بیماری خیلی شایع است. اگر در جامعه از ده هزار نفر بپرسیم که چند نفر از آنها دیس پپسی دارند، عددی دقیق را نمی‌توان گفت ولی بیمارانی که به مطب مراجعه می‌کنند علاوه بر مسائل دیگر ۵۰ درصد آنها سوء‌هاضمه نیز دارند.

بهترین درمان برای سوء‌هاضمه چیست؟

درمان سوء‌هاضمه به علتش بستگی دارد. همانطور که گفته شد تعریف سوء‌هاضمه بسیار وسیع است، ممکن است علتش سرطان، سرماخوردگی، غذای ناجور، زخم معده، زخم عثنی عشر، برگشت اسید به معده و بیماری‌های قلبی باشد که هر کدام درمان خاص خودش را دارد. خیلی وقت‌ها هم اختلال حرکتی روده و معده که خود این اختلال شاید علتش از اضطراب، فشارهای عصبی، بی خوابی باشد می‌تواند عامل سوء‌هاضمه باشد. البته باید توجه داشت که یبوست هم می‌تواند باعث ایجاد سوء‌هاضمه شود. مشکل اساسی درمان این است که بتوانیم تشخیص دهیم کدام علت در کدام مریض وجود دارد.

سوزش سردل چیست؟

سوزش سردل را می‌توان به عنوان یک علامت از ریفلاکس ( برگشت اسید از داخل معده به مری) در نظر بگیریم. درست زیر جناق سینه و حتی بعضی وقت‌ها قسمت‌های پایین جناق سینه ممکن است احساس سوزش کنیم که این یکی از علائم ریفلاکس است، ولی به این معنی نیست که هر کسی این سوزش را دارد حتما ریفلاکس دارد ممکن است فردی ریفلاکس داشته باشد و به جای سوزش سردل تهوع صبحگاهی داشته باشد. سنگ کیسه صفرا هم ممکن است باعث سوزش سردل شود.

سوزش سر دل تا چه اندازه شیوع دارد؟

ریفلاکس بسیار شایع است. آمار ریفلاکس از ۲۰ درصد تا ۵۰ درصد متغیر است. در دانشجویان به خاطر استرسی که در فصول امتحانات دارند درصد ابتلا به ریفلاکس بالاتر است.

باید توجه داشت که در طی چه دوره زمانی این آمار گرفته می‌شود؛ مثلا طی یک ماه کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که سوزش سردل پیدا نکند و در طی یک سال معمولا همه سوزش سردل دارند، منتهی اینکه یک نفرهر روز سوزش سردل داشته باشد کمتر دیده می‌شود. سوزش سر دل که تعریف ریفلاکس در موردش صادق باشد چیزی حدود ۳۰ درصد است.

علت ایجاد سوزش سردل چیست؟

اگر ریفلاکس علت سوزش سردل باشد به واسطه برگشت اسید است،که با نوع غذا، چاقی و لاغری، فشار عصبی و مقداری هم به ژنتیک فرد ارتباط دارد.

درمان سوزش سردل که عامل آن ریفلاکس باشد چگونه است؟

ریفلاکس اصولا بیماری خطرناکی نیست اما آزاردهنده است‌، منجر به سرطان‌، و خونریزی نمی‌شود، زخم‌های معده و عثنی عشر ایجاد نمی‌کند. ناراحتی‌هایی که مربوط به مری است ناراحتی ریفلاکس است و یکی از درمان‌های اساسی آن برطرف کردن چاقی است. افراد چاق باید لاغر شوند، وزنشان را کم کنند، ورزش کنند و کارهای آنها منظم باشد، از استرس پرهیز کنند و از غذایی‌هایی که منجر به ریفلاکس می‌شود دوری کنند.

سوزش سر دل را جز ریفلاکس در چه حالت‌هایی دیگری می‌توان دید؟

مهمترین علامت ریفلاکس سوزش سر دل است. سوزش سر دل را در حالت‌های دیگر هم می‌بینیم .

زخم‌های معده و عثنی عشر بعضی وقت‌ها با سوزش سر دل ظهور پیدا می‌کنند. همچنین بعضی مواقع سنگ کیسه صفرا‌، التهاب لوزالمعده یا پانکراتیت نیز باعث سوزش سردل می‌شود. اما مهمترین علتش همان ریفلاکس است.

چه غذاهایی باعث سوزش سر دل می‌شود؟

سوزش سردل از فردی به فرد دیگر متفاوت است، کلا اصلی ترین عامل آن پرخوری است. کسی که مستعد ریفلاکس است با پرخوری زیاد سوزش سردل برای او اتفاق می‌افتد و غذای چرب معمولا ریفلاکس را تشدید می‌کنند‌، مواد غذایی مثل قهوه‌، کاکائو، شکلات، ممکن است ریفلاکس را تشدید کند و حتی نعناع هم باعث تشدید ریفلاکس و در نهایت سوزش سردل می‌شود. ناگفته نماند که این مسئله در همه بیماران و همه مواد غذایی ذکر شده صادق نیست مثلا فردی قهوه می‌خورد هیچ تشدیدی از ریفلاکس و سوزش سر دل برایش اتفاق نمی‌افتد ولی با خوردن یک غذای دیگر این حالت را پیدا می‌کند ولی معمولا پرخوری‌، چربی، قهوه، کاکائو، شکلات، نعناع باعث تشدید ریفلاکس و سوزش سردل می‌شوند.

چه داروهایی برای ریفلاکس و سوزش سر دل باید استفاده شود؟

درمان دارویی نیز برای این عارضه وجود دارد این داروها از خانواده داروهای ضد اسید هستند رانیتیدین‌، سایمتیدین‌، اومپرازول‌، پانتا پرازول‌، و… داروهایی هستند که ترشح اسید را پایین می‌آورند و در نتیجه ریفلاکس را بهتر می‌کنند.

عوارض ریفلاکس چیست؟

ریفلاکس جز اینکه یک عارضه آزار دهنده است اما در کل عوارض زیادی ندارد، اگر منظور تبدیل شدن ریفلاکس به سرطان است‌، خیلی به ندرت این اتفاق می‌افتد. ریفلاکس اگر پیشرفته و منجر به زخم معده شود به نحوی که ته مری را تنگ کند و بیمار نتواند غذا بخورد کاهش وزن هم اتفاق می‌افتد و ممکن است خونریزی هم رخ دهد ولی بسیار نادر است و خیلی کم اتفاق می‌افتد که ریفلاکس موجب این عوارض شود.

آیا برای درمان ریفلاکس احتیاج به جراحی ضرورت پیدا می‌کند؟

خیلی کم، معمولا ریفلاکس با همین داروها کنترل می‌شود ولی روش‌های درمانی جراحی هم وجود دارد که خیلی پیشنهاد نمی‌شود مگر در موارد خاص مثلا کسی که برای کنترل علائم ریفلاکس مجبور است روزانه تعداد زیادی قرص بخورد تا نتیجه بگیرد، ولی زمانیکه به هر دلیلی مثلا دوست نداشته باشد قرص مصرف کند ( ۳۰ سال هر روز ۴ تا قرص بخورد) این افراد می‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند و یا بعضی وقت‌ها ریفلاکس‌ها به نحوی است که شب غذا بر داخل دهان میگردد به نحوی که فرد را خفه می‌کند یعنی به حلق می‌رود و خطر خفگی وجود دارد. در این گونه موارد می‌شود جراحی کرد. این نکته نباید فراموش شود که هر کسی جراحی کند کاملا خوب می‌شود، عملا کسی که جراحی می‌کند ریفلاکس را خواهد داشت منتهی به جای این که روزی ۴ تا قرص بخورد هفته ای ۲‌، ۳ عدد قرص مصرف می‌کند. واقعا انگشت شمارند کسانی که بخواهیم جراحی را برای آنها پیشنهاد کنیم و جراحی صورت پذیرد.

سوزش سر دل بستگی به شدت آن دارد، اگرشب‌ها بر اثر این عارضه از خواب بیدارشود و همراه با تهوع و استفراغ باشد بیمار به علت اینکه نمی‌تواند غذا بخورد دچار کاهش وزن می‌شود که در چنین شرایطی قطعا باید به پزشک مراجعه کند. اگر روزی چند بار سوزش سردل داشته باشد و هر بار که این اتفاق می‌افتد شخص را از کار و زندگی بیندازد و شدتش زیاد باشد باید به پزشک مراجعه شود. ولی اگر هفته ای یک بار اتفاق بیفتد و آن هم ۵‌، ۱۰ دقیقه باشد نیاز به مراجعه به پزشک نیست و رعایت‌های رژیم غذایی معمولی برای کاهش سوزش سردل کمک کننده است.

البته ورزش و کاهش وزن عواملی هستند که باعث می‌شود ریفلاکس کمتر و سوزش سردل کاهش پیدا کند.

استرس در ارتباط با ریفلاکس چقدر تاثیر دارد؟

استرس در مورد بیماری‌های گوارشی بسیار تاثیرگذار است. حساس ترین جای بدن نسبت به استرس، سیستم گوارشی است نه قلب.

فردی که استرس می‌گیرد شیوع دل درد، اسهال، نفخ، آروغ، حالت تهوع در او بیشتر است تا اینکه منجر به سکته می‌شود. البته فراموش نشود سکته قلبی با استرس ارتباط دارد اما به هیچ وجه به اندازه بیماری‌های گوارشی که ارتباط بسیار زیادی با استرس دارد نیست. بیماری‌های گوارشی چون به علت کشنده نبودن به خاطر همین آنقدر مشهور نیستند. گفتنی است فشار عصبی در افراد معمولی ونیز در بچه‌ها به خصوص موقع امتحان باعث دل درد و اسهال می‌شود.

سرطان لوزالمعده یا پانکراس در حال حاضر چقدر شیوع دارد؟

لزوما دادن عدد خاص و اینکه صد هزار نفر را بررسی کنیم و ببینیم از بین این افراد چند نفر سرطان دارند چنین امکانی وجود ندارد زیرا بررسی سرطان پانکراس خیلی پرهزینه است. اگر شیوع این سرطان مثل کولون و سرطان سینه بود ارزش بررسی را داشت، راه تشخیص سرطان سینه ماموگرافی و برای سرطان کولون، کولونوسکوپی است خوشبختانه سرطان پانکراس شیوعش کم است و از طرفی به دلیل پر هزینه بودن ارزش بررسی را ندارد.

چه عاملی موجب بروز سرطان پانکراس می‌شود؟

ما عامل هیچ کدام از سرطان‌ها و بیماری‌ها را نمی‌دانیم حتی عامل سرماخوردگی را هم نمی‌دانیم. می‌گویند عامل سرماخوردگی ویروس است اما همین ویروس اگر ۲۰ نفر در هوای سرد بروند شاید یک نفر را مبتلا به سرماخوردگی کند. هیچ وقت نمی‌توانیم دقیقا بگوییم چه عاملی باعث بیماری می‌شود ولی می‌توانیم بگوییم با چه عواملی ارتباط دارد و چه عواملی آن را تشدید می‌کنند مثلا سرطان پانکراس با مصرف مشروب ارتباط دارد و کسانی که مشروب می‌خورند بیشتر سرطان پانکراس می‌گیرند البته اینطور هم نیست که هر کسی سرطان پانکراس دارد حتما مشروب مصرف می‌کند. بعضی‌ها به صورت ژنتیکی و بعضی‌ها بر اثر یک بیماری خاصی مثلا ازدیاد آهن در بدنشان به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند.

سرطان پانکراس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

علائم بیماری زمانی ظاهر می‌شود که معمولا کار از کار گذشته است و رنگ مریض زرد می‌شود، تهوع‌، استفراغ، دردهای شدید پیدا می‌کند. غیر از این موارد متاسفانه تشخیص این سرطان به راحتی نیست مگر اینکه به دلیل بیماری دیگر فردی تصادفی سی‌تی‌اسکن انجام دهد و متوجه سرطان پانکراس شود. بیشتر سرطان‌ها تشخیص آنها مشکل است و موقعی مشخص می‌شوند که کار از کار گذشته است. مگر اینکه کسی قبل از ابتلا به بیماری آزمایشات را انجام دهد مثلا انجام کولونوسکوپی برای تشخیص سرطان کولون. ولی برای سرطان لوزالمعده هنوز روش پیشگیری که به صورت اسکرینینگ پیشنهاد شود وجود ندارد.

چه درمان‌هایی برای سرطان پانکراس وجود دارد؟

راه‌های درمان این سرطان هم مثل بقیه سرطان‌ها جراحی، شیمی درمانی و رادیو تراپی است. و بسته به مدل و نوع سرطان شیمی درمانی و رادیوتراپی و جراحی صورت می‌گیرد.

علت سرطان روده چیست؟

سرطان روده نیزمثل بقیه سرطان‌ها می‌تواند هزاران علت داشته باشد اما اینکه دقیقا عوامل بروز آن چیست را کسی نمی‌داند.

سرطان روده با سن ارتباط دارد، به طوریکه هر چه سن بالاتر می‌رود ابتلا به این سرطان نیز بیشتر می‌شود. با ژنتیک ارتباط دارد، در خانواده‌هایی که سابقه ابتلا به این سرطان وجود دارد درصد ابتلا به این سرطان بیشتر می‌شود. با مصرف نمک و گوشت بسیار ارتباط دارد، آنهایی که نمک و گوشت بیشتر مصرف می‌کنند بیشتر به سرطان کولون مبتلا می‌شوند.

ولی اینکه بعضی افراد می‌گویند این کار یا فلان کار را بکنیم سرطان نمی‌گیریم صحت علمی ندارد و باید گفت علت واقعی سرطان هنوز کشف نشده است.

سرطان روده چقدر شیوع دارد؟

حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر از ۱۰۰ هزار نفر در یک سال به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند البته این آمار بسیار متغیر است و به عواملی چون شهر، کشور، مرد و زن بودن افراد بستگی دارد. درصد ابتلای زنان به این سرطان کمتر از مردان است.

آیا شانس درمان قطعی برای سرطان روده وجود دارد؟

بله البته برای همه سرطان‌ها راه درمان وجود دارد. اگر به موقع به سرطان برسیم و آن را زود تشخیص دهیم همه انواع سرطان‌ها قابل درمان هستند و اگر دیر متوجه شویم هیچ کدام قابل درمان نیستند. متاسفانه بیشتر افراد موقعی می‌فهمند که دیگر کار از کار گذشته است. در مورد سرطان‌ها باید در مورد تشخیص زودرس کار شود مثلا ماموگرافی را که برای تشخیص سرطان سینه انجام می‌دهند، باید در مورد پیشگیری از سرطان روده بزرگ هم هر ۵ سال کولونوسکوپی قبل از اینکه به سرطان تبدیل شود انجام شود.

باید زمانی که بیماری در مرحله پیش سرطان است به موقع تشخیص داده و درمان شود تا به سرطان تبدیل نشود.

سابقه فامیلی در ابتلا به سرطان روده چقدر تاثیر دارد؟

خیلی موثر است. در سرطان کولون که کاملا شناخته شده است اگر یک نفر در خانواده سرطان کولون داشته باشد ریسک آن برای افراد دیگر خانواده که مبتلا به این سرطان شوند خیلی زیاد است، به عنوان مثال اگر در این خانواده برادر او را مورد آزمایشات سرطان قرار دهیم ۶۰ درصد ضایعه پیش سرطانی در او پیدا خواهد شد و این عدد بسیار بالایی است بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که قطعا سابقه فامیلی تاثیر بالایی دارد.

افراد در چه سنی باید برای تشخیص و پیشگیری آزمایش دهند؟

گفته می‌شود در کشورهای خارجی برای پیشگیری از سرطان باید ازسن ۵۰ سال به بالا آزمایش شوند اما در ایران موضوع فرق می‌کند و ما باید یک شاخص را در نظر بگیریم که از چه سنی باید این آزمایش انجام شود.

در کشورهای غربی حتی افرادی که هیچ علائم بیماری از این بابت نداشته باشند اگر در سن ۵۰ و ۵۵ سالگی باشند باید آزمایش کولونوسکوپی را انجام دهند، و بعد از این زمان باید هر ۵ سال یکبار و یا ۱۰ سال یکبار این آزمایش انجام شود.

شاید اگرما در ایران بررسی کنیم بگوییم باید از سن ۴۰ سال به بالا این آزمایش انجام شود یا اصلا بگوییم لزومی‌ ندارد این کار انجام شود این مسئله به این بستگی دارد که شیوع آن در کشور به چه میزان است و اینکه در چه مرحله‌ای بتوانیم کشفش کنیم و از همه مهمتر این که چه مقدار هزینه داشته باشد. اگر قرار باشد برای آزمایش کردن هر نفر ۱۰ میلیون تومان هزینه شود قطعا چنین کاری را در سطح ۷۰ میلیون نفر در کشور نمی‌توانیم انجام دهیم و اگر این آزمایش با ۱۰۰۰ تومان قابل انجام باشد قضیه کاملا متفاوت خواهد بود.

به نقل از مردم سالاری