پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
لیشمانیوز جلدی یا سالک عفونت‌ناشی از انگل لیشمانیاست با یک ندول‌کوچک شروع و اغلب زخمی می‌شود.این بیماری در بسیاری از کشورهای‌گرمسیر به صورت بومی دیده می‌شود.شایعترین محل ضایعات در نواحی بازبدن بخصوص صورت است.
بیماری سالک در بسیاری ازکشورهای مناطق حاره و تحت حاره‌شیوع دارد و بیماری در نقاط مختلف‌آسیا نظیر چین، سوریه، عربستان،عراق، ایران، فلسطین ،قفقاز و جنوب‌شرقی روسیه، پاکستان، افغانستان وهند شایع است. همچنین از کشورهای‌اطراف مدیترانه و کشورهای آفریقایی‌موارد متعددی از بیماری گزارش‌می‌گردد.
از کانونهای مهم بیماری در ایران‌نواحی مرزی در مرز ترکمنستان، ناحیه‌سرخس، لطف آباد،ترکمن صحرا،منطقه اسفراین در استان خراسان،خوزستان، قم، کاشان، طبس وبخصوص مهمترین کانون اصفهان آن‌هم در ناحیه شرق، شمال (شهرستان‌برخوار و میمه)، شمال شرق(شهرستانهای اردستان، نطنز، آران وبیدگل و کاشان) می‌باشد که از مناطق‌بومی کشور است.
لیشمانیوز جلدی بر دو نوع‌است:
۱ – شهری یا خشک:(Anthroponotic) در این نوع‌مخزن بیماری انسان است ولی سگ‌هم بطور اتفاقی به بیماری مبتلامی‌شود.
۲ – روستایی یا مرطوب:(Zoonotic) در این نوع مخزن‌بیماری عمدتا جوندگان می‌باشند. ناقل‌بیماری پشه خاکی ماده می‌باشد که‌هنگام غروب خونخواری می‌کند.
بطور کلی سالک بوسیله انواع‌پشه خاکی‌های آلوده به سه‌طریق زیر به وجود می‌آید:
۱ – انسان به انسان (بنابراین بهتر است‌برای جلوگیری از انتشار آلودگی‌توسط ناقل روی زخم سالکی پوشیده‌شود).
۲ – حیوان به حیوان
۳ – حیوان به انسان یا انسان به حیوان.
تظاهرات بالینی و اشکال مختلف‌بیماری عبارتند از:
۱ – شکل خشک یا نوع شهری: این‌شکل از بیماری چهار مرحله متفاوت‌را طی می‌کند. دوره نهفتگی ۲ تا ۸ ماه‌است، پس از گذشت این دوران درمحل گزش پشه پاپول سرخ رنگی‌ظاهر می‌شود که ۳ تا ۴ میلیمتر قطردارد و نرم و بی درد است و بر اثر فشارمحو نمی‌شود و گاه خارش مختصری‌دارد; سپس پاپول فعال می‌شود وشروع به رشد می‌کند و کم کم بر اثرتجمع سلولها در آن نقطه ضایعه سفت‌می‌شود و به نظر می‌رسد به بافتهای‌زیرین چسبیده است. بازشدن زخم به‌احتمال زیاد بر اثر عوامل خارجی مثل‌ضربه است. زخم حدودی مشخص وحاشیه نامنظم و برجسته دارد که روی‌آن را دلمه‌ای قهوه‌ای رنگ پوشانده‌است. پس از گذشت ۶ تا ۱۲ ماه و گاه‌بیشتر ضایعه کاملا بهبود می‌یابد و اثرآن بصورت جوشگاهی فرو رفته باحدودی کاملا مشخص و حاشیه نامنظم‌باقی می‌ماند. تعداد زخم معمولا کم وگاه منفرد است.
۲ – شکل مرطوب یا نوع روستایی: دراین شکل پس از طی دوره نهفتگی(چند هفته تا چند ماه) ضایعه بصورت‌جوش همراه با التهاب حاد ظاهرمی‌شود. زخمی شدن آن در عرض ۱۰روز تا ۲ هفته پس از شروع اتفاق‌می‌افتد. زخم به سرعت بزرگ و دورآن پرخون می‌شود. زخم نسبتا زود ازبافت گرانولوماتوز (۱) پر می‌شود.جوش خوردن زخم از وسط و اطراف‌همزمان اتفاق می‌افتد و بطور معمول‌در مدت ۴ تا ۶ ماه از شروع، زخم‌بکلی خوب می‌شود. تعداد زخم‌هامتعدد و معمولا بیش از یکی است.
۳ – شکل سقط شونده: این شکل‌معمولا بصورت توبرکول کوچکی که‌رنگ سرخ دارد شروع می‌شود، ولی‌رشد چندانی ندارد; روی آن پوسته‌پوسته می‌شود و گاه زخم کوچکی ایجادمی‌کند که به سرعت بهبود می‌یابد وجوشگاه کوچکی باقی می‌گذارد و گاهی‌نیز توبرکول بدون ایجاد زخم بهبودمی‌یابد. تمام دوره عارضه حدود ۵ ماه‌بیشتر طول نمی‌کشد.
۴ – اشکال غیر معمول: مواردی ازاشکال بالینی سالک بصورت غیرمعمول نظیر زرد زخمی، اگزمایی،زگیلی، توموری و اسپوروتریکوئیدی‌بروز می‌کند.
۵ – نوع مزمن: در این شکل دوره‌بیماری پس از گذشت مرحله حاد به‌طور مزمن برای ماهها و سالها ادامه‌می‌یابد. علت پیدایش این شکل‌بدرستی روشن نیست و به نظر می‌رسدمصونیتی که لازم است به وجود آید تاضایعه اولیه بهبود یابد در این بیماران‌اتفاق نمی‌افتد.
۶ – شکل عود کننده: حدود ۷ تا ۱۰درصد از بیماران مبتلا به سالک پس ازگذراندن دوره حاد بهبود کامل‌نمی‌یابند و عارضه آنان تبدیل به‌شکلی از بیماری می‌شود که به آن‌شکل عودکننده (توبرکولوئید یالوپوئید) می‌گویند. در این بیماران نیزمانند سالک حاد بیماری با یک پاپول‌قرمز رنگ ظاهر می‌شود که تبدیل به‌زخم و سرانجام جوشگاه می‌شود. این‌جوشگاه بیشتر در روی صورت و شبیه‌دیگر جوشگاههای ناشی از سالک‌فررفته با حاشیه مشخص و نامنظم‌است. دانه‌های ریز قهوه‌ای و زردرنگی در سطح جوشگاه و اطراف آن‌ظاهر می‌شود که با فشار لام شبیه‌دانه‌های ژله سیب می‌گردند و در سل‌پوستی نیز شایع است.
تشخیص قطعی بیماری با یافتن اشکال‌مختلف انگل در نمونه‌های بالینی زخم(مواد آسپیره یا بیوپسی) داده می‌شود.مواد آسپیره یا بیوپسی می‌تواند ازکناره داخلی یا حاشیه داخلی زخم‌برداشت شود. این مواد را می‌توان روی‌لام گذاشت تا خشک و برای جستجوی‌میکروسکوپی آماده شود. علاوه بر این‌روش، از روشهای مختلف‌آزمایشگاهی دیگر نظیر کشت ،تلقیح‌به حیوان آزمایشگاهی، آزمون‌لیشمانین و… نیز می‌توان استفاده کرد.این بمیاری قابل درمان می‌باشد وداروهای مؤثری برای درمان آن‌وجوددارد که با نظر پزشک معالج‌تجویز می‌شود.
پیشگیری :
۱ – اسپری حشره کش‌های ابقایی و به‌کاربردن مواد دورکننده روی پوست:شایان ذکر است اسپری کردن یک‌اقدام کنترل مؤثر برای لیشمانیوزپوستی شهری است ولی برای نوع‌روستایی غیرمعمول است.
۲ – مبارزه با مخزن بیماری: در نوع‌شهری اتلاف سگ‌های ولگرد، حذف‌محیطهای مساعد زندگی و تکثیر آنهاو همچنین پوشیدن زخم سالکی برای‌جلوگیری از آلوده شدن پشه‌های ناقل‌لازم است.
در نوع روستایی مبارزه با جوندگان ازطریق طعمه گذاری و لانه کوبی ،دفع‌صحیح زباله و حذف زمینه‌های مساعدرشد و تکثیر جوندگان مؤثر خواهدبود.
۳ – مبارزه با ناقل بیماری: تأمین‌بهداشت محیط، حذف مناطق رشد وتکثیر پشه مانند محل‌های تجمع زباله،نخاله‌های ساختمانی و کودحیوانی،ساختمانهای نیمه کاره و تسطیح وبهسازی حوالی مناطق مسکونی ازاولویت ویژه‌ای برخوردار است.سمپاشی از اقدامات نهایی است که درصورت لزوم آن هم در نوع شهری‌می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. البته‌به لحاظ خطر بروز انواع مقاوم نسبت‌به سم، عوارض زیست محیطی آن واحتمال مهاجرت ناقل به مناطق مجاورو جدید سمپاشی از کمترین اولویت‌برخوردار است.
با توجه به اینکه در نوع روستایی محل‌رشد و تکثیر پشه‌ها عمدتا در لانه‌جوندگان می‌باشد و معمولا افراد درهنگام غروب در خارج از اماکن موردگزش قرار می‌گیرند سمپاشی کمترین‌تأثیر را در کنترل ناقل خواهد داشت.
۴ – حفاظت فردی: از مهمترین‌بخش‌های پیشگیری آموزش مردم‌جهت حفاظت خود از گزش پشه ناقل‌می‌باشد. نصب توری پنجره، استفاده ازپشه بندهای آغشته به سم (دلتامترین)،خودداری از انباشتن زباله و کودحیوانی در مناطق مسکونی، بهسازی‌اماکن، رعایت فاصله مناسب زندگی‌انسان و دام، پوشاندن زخم و تمیزنگهداشتن آن، شناسایی و درمان‌مبتلایان به سالک به منظور کاهش‌مخازن انگلی، تخریب اماکن متروکه،کنترل کودکان جهت بازی در مکانهای‌آلوده در ساعات عصر و غروب آفتاب‌و رعایت احتیاط در موقع کشاورزی‌در ساعت خاصی از روز همگی ازنکات مهمی هستند که باید در آموزش‌روشهای پیشگیری مورد توجه قرارگیرند.
