خواص برخی از گیاهان دارویی بخش اول

خواص برخی از گیاهان دارویی

گیاهان عبارتند از:

خانواده گیاهان پیچک صحرایی (Convolvulaceae)

• گیاه سقمونیا یا محموده در ایران نمی روید و دارای ساقه بالا رونده است.
• از ریشه این گیاه گم رزینی بنام رزین((اسکامونه)) می گیرند که از مسهل های قوی است .

خانواده گل گاو زبان (Boraginaceae)

• اعضای گیاه گل گاو زبان(Borago officinalis)، دارای حدود ۳۰ درصد موسیلاژ و اعضای سبز دارای نیترات پتاسیم است.
• گل گاو زبان دارای اثر ضد سرفه، مدر و تقویت قلب است.
• مصرف این گیاه بدلیل وجود پیرولیزیدین آلکالوئید ها که از سموم کبدی هستند امروزه کم شده است.

گیاهان سپستان (Cordia myxa)

• درختی است که در نواحی جنوبی ایران، مخصوصا سواحل خلیج فارس پراکندگی دارد.
• دارای برگهای بدون کرک و دارای دمبرگ دراز، گلهای آن دارای جام قیفی شکل، میوه شفت به بزرگی یک گیلاس است.
• از میوه اش همراه دانه های موسیلاژ دار بعنوان نرم کننده سینه استفاده می کنند.
• گونه های گیاهان لیتوسپرموم، فعالیت هورمونی داشته و همچنین دارای ((لیتو سپرمین)) می باشند که برای رنگ کردن مواد غذایی از آنها استفاده می کنند.

خانواده شاه پسند (Verbenaceae)

• اندامهای آن حاوی گلیکوزید ((وربنالین)) و مهچنین تانن است که اثر قابض دارد.عصاره گیاه احتمالا موجب تقویت موی سر می شود.
• برگ به لیمو دارای اسانس مشابه با اسانس مرکبات است و بعنوان مقوی معده و رفع دردهای عصبی استفاده می شود و از اسانس آن در تهیه اودکلن استفاده می کنند.

تیمر یا حرا (َAvicennia officinalis)

• سطح فوقانی برگ سبزولی سطح تحتانی سفید است.
• پوست این درختچه دارای تانن و ماده ای به رنگ زرد بنام ((لا پاکول)) است که دارای اثر مدر بوده و عقیده بر این است که این ماده برای درمان بیماری جذام موثر می باشد.
• گیاهان پنج انگشت حاوی ((وی تکسین)) بوده و معتقدند تسکین دهنده قوای شهوانی است.
• (castus به معنای عفاف و پاکدامنی است) و روی میزان ترشح FSH و LH و پرولاکتین موثر است.

گیاهان خانواده نعناع (Lamiaceae)

• نعناع در ایران کاشته شده است.
• برگ تازه آن دارای تانن و اسانس است و عمده ترین ماده در اسانس آن ((مانتول)) می باشد که از آن بعنوان خوش طعم کننده و مقوی معده استفاده می کنند.
• ((مانتول)) اثر آرام کننده دردهای موضعی داشته و از ضد عفونی کننده های خوب به حساب می آید.

پونه(M.pulegium)

• دارای اسانس (محتوی پوله ژون) و آزولن (ضد التهاب) است و از آن بعنوان ضد نفخ و صفرا آور استفاده می شود .

گیاهان اسطوخودوس

• دارای گلهایی به رنگ آبی و به وضع فراهم به تعداد سه تایی با فواصل نسبتا زیاد،که در قسمتهای انتهایی شاخه گلدار و در قاعده دارای براکته های پهنی می باشد.
• قسمت اعظم اسانس آن حاوی (لینالیل استات) است و دارای اثر مقوی معده، ضد نفخ و آرام بخش است.
• گل های این گیاهان بنفش است.
• اسانس این گیاه به اسانس (آسیپیک) معروف است و یکی از ترکیبات آن (لینالول) می باشد.
• یکی از اسانس گونه های Lavandula ، استفاده از آنها در صنعت عطر سازی است.همچنین از آنها در صابون سازی و تهیه فراورده های معطر جهت دفع حشرات نیز استفاده به عمل می آید. اسانس آن اسانس (اسانس تم) مرکب از دو نوع ایزومر است.

آویشن

• دارای آثار درمانی تقویت دستگاه هاضمه، ضد نفخ، ضد عفونی کننده و آرام بخش است.
• تیمول دارای اثر ضد عفونی کننده و ضد کرم است.
• آویشن شیرازی یا آویشن پهن دارای نام علمی (Zataria multiflora) است

مرزه

• دارای اثرات ضد نفخ و تقویت هاضمه است.
• اسانس ریحان حاوی ۷۵-۳۰ درصد استراگول است و جهت معطر ساختن اغذیه، مقوی معده، مدر و آرامبخش استفاده می شود.

مرزنجوش

• اسانس آن حاوی ۴۰ درصد از ((ترپن ها)) است و بعنوان مقوی معده و معطر ساختن اغذیه استفاده می شود.

دانه های بالنگو

• یا بالنگوی شیرازی بعلت دارا بودن موسیلاژ فراوان به عنوان نرم کننده مجاری تنفسی استفاده می شود.
• تخم ریحان یا تخم شربتی نیز به عنوان نرم کننده مجاری تنفس استفاده می گردد.

مریم گلی

• این گیاهان دارای ۵۰ درصد سالیول است و بعنوان مقوی معده،مدر، ضدعفونی کننده ، کم کننده قند خون و قاعده آور استفاده می شود.
• گونه (S.sclarea) یکی از گیاهان گونه هایی است که در ایران رویش دارد و در ردیف مهمترین نوع اسانس جهت معطر ساخنن فراورده های بهداشتی، عطرسازی و ادوکلن می باشد. گونه های دیگر سالویا نیز در ایران وجود دارند.

گل اروانه

• بعنوان ضد نفخ استفاده می شود.
• دانه های گونه دیگری از جنس سالویا (S.macrosiphon) بنام ((تخم مرو)) دارای اثر نرم کنندگی مجاری تنفسی است.

رزماری

• به عنوان مدر ، مقوی معده و صفرا آور استفاده می شود.

بادرنجبویه یا فرنجمشک (Melissa officinalis)

• اسانس آن دارای سیترال و ژرانیول است.
• بعنوان مقوی معده، آرامبخش ، ضدنفخ و از پماد آن بعنوان ضد تبخال استفاده می شود.
• عمده ترکیبات اسانس آن را را کامفر و لینالول تشکیل داده و از قسمتهای هوایی آن بعنوان ضد نفخ کودکان استفاده می شود.

گل زوفا

• دارای گلیکوزیدی مشابه هسپریدین بنام هیسوپین است.
• همچنین اسانس آن بوی اسانس نعناع را می دهد و دارای اثر آرام کننده ،سرفه و خلط اور است.

گل مورد

• بعنوان ضد عفونی کننده استفاده می شود.

مریم نخودی یا کلپوره

• سر شاخه های مریم نخودی یا کلپوره بعنوان ضد نفخ استفاده می شود.
• از رزین گیاهان بعنوان ضد درد و ضد التهاب استفاده می شود.
• این گیاه در تعدیل سیستم ایمنی نیز نقش دارد.

برگ و میوه تاتوره

• حاوی هیوسیامین ،آتروپین و اسکوپولامین است که دارای خاصیت آنتی نرژیک بوده و مصارفی شبیه بلادون و اثر ضد تشنج و رفع آسم دارد.

بذرالبنج، بنگ دانه یا (ژورسیکام)

• دارای آلکالوئیدهای همچون هیوسین و هیوسیامین بوده خاصیت (آنتی کلی نرژیک) دارند. این گیاهان دارای اثر مخدر و خواب آور نیز می باشد.

ریشه گیاه کپینک بنام (بوزیدان)

• بعنوان خواب آور و کشنده حشرات مصرف سنتی دارد.
• از گونه دیگری از این گیاه با نام ((پنیرباد)) بعنوان مایه پنیر استفاده می شود.
• آلکالوئید مهم برگ توتون ((نیکوتین)) است و محرک سیستمعصبی مرکزی است.

عروسک پشت پرده یا کاکنج 

• میوه این گیاهان دارای ماده رنگی (فیزالئین) و ویتامین ث بوده و برگ ان دارای ماده (تلخ فیزالین) می باشد.
• میوه آن دارای اثر مدر و قاعده آور است.

میوه فلفل رنگی

• دارای ماده کاپسایسین بوده که محرک اشتها و قرمز کننده پوست است.

تاجریزی

• حاوی آلکالوئید استروئیدی بنام بتا-سولامارین است که خاصیت مهار کنندگی تومور دارد.

سیب زمینی

• برای تهیه نشاسته در داروسازی استفاده می شود.

گلهای گل ماهور یا خرگوشک

• دارای موسیلاژ فراوان بوده و داراتی اثر نرم کننده مجاری تنفسی است.

مخلصه

• از سرشاخه های گیاهان مخلصه بعنوان مقوی معده استفاده می شود.

دانه های اسفرزه

• دارای موسیلاژ فراوان است.
• ریشه، برگ و دانه بارهنگ دارای قابض و نرم کننده است.

علف گربه (سنبل الطیب)

• دارای اسانس والرین بوده که حاوی والپوتر یاتها است.
• از ریشه علف گربه در رفع ناراحتی های با منشإ عصبی از جمله هیستری، ترس و شب ادرای استفاده می شود.

بابا آدم (Arctium lappa)

• ریشه آن دارای (اینولین) است.
• ریشه بابا آدم دارای اثرات صفرا آور، مدر و معرق، دفع اسید اوریک و پایین آورنده قند خون است.

زنجیل شامی

• ریشه آن ۴۰ درصد اینولین دارد و مقوی، مدر، اشتها آور و ضد عفونی کننده است.

افسنطین

• برگ آن دارای ماده ای تلخ به نام ابسیتین و قسمت هوایی آن دارای اسانس حاوی تویون است و اثرات مقوی ، قاعده آور، ضدکرم و ضد عفونی کننده دارد.
• گونه های دیگری از این جنس بنام درمنه دارای اثر ضدانگل هستند.
• ترخون از گیاهان دیگر این جنس اند که گیاه اخیر اثر ضد کرم دارد.

بومادران

• سرشاخه های بومادران دارای اسانس است ودارای اثرات ضدنفخ و جهت درمان هموروئید بکارمی رود.
• گونه موجود در بازار با نام بومادران دارای نام علمی (A.santolina) است.

بابونه رومی

• اسانس بابونه را از کاپیتولهای آن می گیرند و به عنوان مقوی تلخ، بادشکن،ضد عفونی کننده بکار می برند.

بابونه آلمانی

• بابونه اصلی دارویی می باشد که دارای ضد اسپاسم، ضد نفخ و ضد التهاب می باشد و در درمان استوماتیتیس مزمن حاصل از شیمی درمانی موثر بوده و تعداد نوتروفیلها را در نوتروپنی افزایش می دهد.

گل های بابونه گاوچشم

• دارای ((پیرترین)) و به عنوان ضد عفونی کننده و دور کننده حشرات استفاده می شود.
• از ریشه این گیاه بنام آقحوان به عنوان مقوی معده در طب سنتی استفاده می نمایند.

پاخری (Tussilago farfara)

• ممکن است حاوی یک ماده سرطانزا باشد.از این گیاه قبلا در فرآورده های ضد سرفه استفاده می شد.

گل همیشه بهار(Calendula officinalis)

• از آن بعنوان معرق با اثر قوی ، برای رفع جوشهای صورت و ترک پوست بدن استفاده می شود.
• همیشه بهار و اکیناسه دارای خاصیت تعدیل سیستم ایمنی هستند.

گل مینا

• دارای ساپونین، موسیلاژفراوان و اینولین بوده و اثر مقوی و معرق دارد.
• پیرولیزیدین آلکالوئیدها در جنس Senecio فراوان بوده که باعث آسیب جدی به سلولهای کبدی می شوند.

شاهسپرم

• از سرشاخه های شاهسپرم به عنوان آرام بخش استفاده می نمایند.

کاسنی

• کلیه قسمتهای آن مخصوصا ریشه آن بعنوان مقوی، صفرا آور، اشتها آور و در نارسایی اعمال کبد و دفع رسوبات ادراری بکار می رود.

گیاهان حلبوب Hieracium pilosella

• دارای فعالیت آنتی بیوتیکی بوده و برای درمان تب مالت بکار رفته است.

گل قاصد

• به عنوان مقوی ،ضد اسکوربوت،صفرا آور، کاهش قند خون، رفع احتقانهای کبدی، دفع سنگهای کلیوی و صفرا بکار می رود.

راسته آناناس(Bromeliales)

• شیره میوه گیاه آناناس طعمی شیرین، معطر و لذیذ دارد و حاوی آنزیمی بنام بروملین است.
• خاصیت پروتئولیتیک دارد و از آن برای هضم پروتئینها، نرم کردن گوشت و در صنایع چرم سازی استفاده می شود.

خانواده لاله (Liliaceae)

• شیرابه گیاه صبر زرد یا چادروا (Aloe vera) حاوی آنترا کینون گلیکوزیدها بوده و از مسهل های رسمی در اکثر فارماکوپه ها به شمار می رود.
• همچنین پماد تهیه شده از شیرابه آن به عنوان ضد سوختگی بخصوص در اثر تشعشعات بکار می رود.

پیاز عنصل

• دارای گلیکوزیدهای قبلی همچون سیلارن A است که بعنوان مقوی قلب بکار می رود.همچنین ساپونین های گیاه دارای اثر خلط آور می باشند.

سیر

• دارای اسانس حاوی ترکیبات سولفوره می باشد و دارای اثر ضد عفونی کننده، کاهش فشار خون ، کاهش قند خون و احتمالا ضد سرطان است.
• بوی سیر از راه ریه دفع می گردد و با سیب رنده شونده و یا برگ جعفری برطرف می گردد.
• اسانس سیر روی کیست ژیاردیا موثر است.

گیاهان سورنجان

حاوی آلکالوئید کلشی سین است که اثر ضد نقرس و ضد میتوز دارد و برای دو برابر کردن کروموزمها بکار می رود.

ریشه آن دارای اثر کاهش فشار خون بوده ولی به علت سمیت مصرف آن باید کاملا با احتیاط باشد.

خانواده زنبق(Iridaceae)

زعفران

• بعلت دارا بودن مواد تلخ، موجب هضم آسان غذا و به علت اسانس آن محرک سیستم عصبی مرکزی است.
• همچنین عصاره گیاه دارای اثر قاعده آور است.
• ریزوم گونه های زنبق به مقادیر کم اثر مدر و خلط آور دارد ولی با مقادیر بیشتر ، مسهل قوی و قی آور است.
• از اسانس این گیاهان در عطر سازی استفاده می شود.

راسته گندمیان یا غلات (Graminales)

• از تمام قسمتهای گیاه پوتار ، اذخر یا گورگیا بویی شبیه بوی لیمو استشمام می گردد و از آن در عطرسازی استفاده می شود.
• ریزوم گیاه مرغ یا شین دان دارای املاح پتاسیم فراوان و دارای اثر مدر و معرق است و در آدنوم پروستات استفاده می شود .

ذرت (Zea mays)

• از دانه های ذرت (Zea mays) علاوه بر نشاسته، روغن نیز علاوه بر نشاسته، روغن نیز استخراج می گردد که در داروسازی استفاده می شود.
• همچنین کاکل ذرت حاوی املاح پتاسیم بوده و اثر مدر دارد.

خانواده نخل یا خرما (Arecaceae)

• میوه درخت خرما دارای مواد قندی و مغذی است.
• یکی از آلکالوئیدهای معروف دانه این گیاه، آره کولین می باشد که اثرات مشابه استیل کولین دارد.
• همچنین گرد تازه مغز میوه آن اثر ضد کرم قوی داشته و در دامپزشکی استفاده می شود.
• روغن نخل را نخل را از گیاه (Elaeis guineensis) می گیرند که در صابون سازی استفاده می شود.
• موم کارنوبا را از گیاه Copernicia cerifera می گیرند که در داروسازی جهت تهیه فراورده هایی همچون پماد استفاده می شود.
• اسانس ریزوم گل شیپوری بعنوان ضدنفخ و مقوی معده استفاده می شود.

راسته آویار سلام(Cyperales)

• قسمت متورم ریزوم گیاه Cyperus sp طعم کمی شیرین دارد و دارای اثر زیاد کننده شیر و قابض است و همچنین برای آن اثر محرک جنسی قائل اند.
• از مغز ساقه Cyperus papyrus در قدیم کاغذ تهیه می نمودند .
• ریزوم زنجیل (Zingiber officinale) دارای اسانس با بوی کافور است .
• زنجبیل به عنوان مقوی معده، ضد نفخ و خوش طعم ساختن نان و اغذیه استفاده می شود و معتقدند باعث تحریک جنسی می شود.
• ریزوم خولنجان مانند زنجبیل بعنوان ضد نفخ و مقوی معده استفاده می شود.
• زردچوبه بصورت گیاهی علفی و پایا ، دارای ریزوم متورم است.
• از مشخصات آن این است که در قاعده ساقه، برگ های بدون دمبرگ و با غلاف مشخص وجود دارد.
• ولی در قسمت فوقانی آن برگهای کامل ظاهر می شود.
• ریزوم زرد چوبه دارای اسانس و یک ماده تارنجی متمایل به زرد و قابل تبلور بنام کورکومین است.
• زردچوبه باعث کمک در هضم غذا، صفرا آور و ضد نفخ است.
• از هل دادن به عنوان معطر ساختن اغذیه ، ضد نفخ و مقوی معده استفاده می شود.

راسته گیاهان میکرواسپرما(Microspermae)

• وانیلین را از میوه گیاه (Vanilla planifolia) می گیرند که بومی مکزیک بوده ولی امروزه در بسیاری از نقاط جهان کاشته شده است.
• از وانیلین جهت معطر ساختن شیرینی ، شکلات و کرم ها استفاده می کنند.
• بعضی از گونه گیاهان ثعلب دارا بودن موسیلاژ فراوان به عنوان نرم کننده (امولینت) استفاده می شوند.