درمان زردی یا یرقان در طب سنتی

زردی در طب سنتی چگونه درمان می شود؟ جالب اینجاست که بر اساس این منطق، به راحتی قادر خواهید بود که مشاهدات علمی در مورد این بیماری را نیز توضیح دهید. مثلاً می دانیم که آتش، همیشه تمایل به صعود و بالاتر رفتن دارد. به همین دلیل هم می بینیم که زردی، ابتدا در قسمت های بالای بدن دیده می شود و تا هنگامی که مجبور نشود(بر اثر غلظت زیاد)، به قسمت های پایین تر سرایت نمی کند. نکته جالب دیگر این است که زردی معمولاً در پسرها شیوع بیشتری دارد. این نکته هم قابل توجیه است؛ چرا که پسرها به نسبت دخترها مزاج گرم تر و خشک تری دارند و بنابراین بیماری های ناشی از گرمی و خشکی یعنی بیماری های صفراوی(مثل همین زردی) در آنها بیشتر دیده می شود.

درمان زردی

چنانکه تأکید کردیم در اکثر موارد زردی یک وضعیت زودگذر است که معمولا بدون هرگونه مداخله درمانی بهبود می یابد و جز در موارد شدید، هیچ گونه عارضه دراز مدتی ندارد. البته برای اطمینان خاطر بستگان نوزاد و برای داشتن یک ارزیابی صحیح نسبت به شدّت بیماری، توصیه اکید می کنیم که به پزشک مراجعه کنید و اقدامات تشخیصی لازم(تأکید می کنیم اقدامات تشخیصی) را انجام دهید؛ امّا برای درمان، هرگز نگران نباشید و با انجام درمان های ذیل، شاهد بهبودی نوزاد دلبندتان باشید.

منطق درمانی زردی در طبّ سنّتی

گفتیم که بر اساس منطق طبّ سنّتی، زردی، یک بیماری صفراوی(آتشی) است؛ به زبان ساده تر، کودک شما کمی آتش گرفته است! البته نگران نباشید، زردی، درد یا سوزش ندارد و تشبیه فوق در جهت فهم بهتر منطق درمان است. بر این اساس هر کاری که می تواند یک آتش را خاموش کند؛ زردی نوزاد را نیز بهبود می بخشد! بنابراین:

۱- مادر؛ ماشین آتش نشانی نوزاد!

مادر نوزادی که زردی دارد، باید از مصرف غذاهای گرمی پرهیز کند و سهم غذاهای خنکی را افزایش دهد تا طبع شیر او خنک تر شود. البته در این مورد، توجّه به مزاج مادر و ظرفیت تحمّل کبد او بسیار مهم است و نباید در این کار افراط کرد؛ به نحوی که مادر دچار علایم غلبه سردی در بدنش شود (خواب آلودگی، احساس کسالت و کوفتگی، افسردگی، احساس سرما در بدن، رنگ پریدگی، نفخ معده، زیاد و کم رنگ شدن ادرار و …).

در این رابطه می توان از خوراکی های مختلفی استفاده کرد؛ از جمله: آش یا سوپ جو؛ خیار؛ هندوانه؛ آب زرشک طبیعی؛ آب انار ملس طبیعی؛ مرکّبات؛ خرفه یا گشنیز و …. در بین داروها هم بهترین و راحت ترین راه آن است که مادر، عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کرده؛ روزی ۳ استکان مصرف کند. این ترکیب، در عین حال که صفرا شکن قدرتمندی است؛ طبعی ملایم و معتدل دارد و تقریباً به همه می سازد.

در مادرانی که طبع گرم تر یا تحمّل بیشتری دارند می توان عرقیات خنک دیگر(مثل عرق گشنیز، بید، خارشتر و همیشه بهار) یا جوشانده گیاهانی مثل عنّاب، سپستان، بنفشه، همیشه بهار، خطمی، پنیرک، تخم گشنیز، تخم کاسنی، تخم کاهو، تخم خرفه، پوست بید و مانند آنها را هم به برنامه درمانی اضافه کرد.

نکته:

به تجربه ثابت شده است که مصرف سیراب-شیردان از سوی مادر هم به کم شدن زردی نوزاد کمک می کند.

۲- شیرخشت و ترنجبین

شاید معروف ترین داروهای ضدّ زردی نوزاد در کشور ما، این دو دارو باشند؛ به نحوی که از قدیم معمولا این دو دارو جزئی از سیسمونی نوزاد به حساب می آمده اند. متأسّفانه و در حالی که تا سالیانی پیش، خانواده ها با همین گونه درمان ها به راحتی زردی نوزاد را کنترل می کردند؛ امروزه، همکاران پزشک ما بدون وجود توجیهی قابل قبول، نه تنها از این درمان های کم عارضه و ارزان، کناره گرفته اند؛ بلکه حتّی به شدّت هم از آن نهی می کنند؛ به نحوی که گاهی برای راضی کردن خانواده نوزاد به انجام این اقدامات، باید تلاش بسیاری کرد. همه این ها در حالی است که:

اوّلاً: در تحقیقات انجام شده در همین ایران خودمان، اثربخشی عصاره شیرخشت در درمان زردی نوزادان ثابت شده است (از جمله تحقیق انجام شده توسّط دکتر محمّد آزادبخت، عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مازندران).

در ثانی در برخی کشورهای غربی که طبّ جدید ما داعیه دار پیروی از آنهاست؛ روند استفاده از این داروها در مراکز درمانی رسمی رو به گسترش است. بنابراین و با قاطعیت و بر اساس تجربیات مکرّر خود که تقریباً همیشه حاصل آن، درمان مناسب نوزادان بوده است به شما اطمینان خاطر می دهم که با انجام این اقدامات ساده و موثّر می توانید خاطره شیرین روزهای اوّل تولّد نوزاد خود را جایگزین خاطره تلخ سرگردانی در بیمارستان و جدایی از فرزند دلبند خود و نگاه کردن به او بر روی تخت فوتوتراپی(نوردرمانی) کنید.

نحوه مصرف

• حدود یک نخود شیرخشت،
• و نصف قاشق چایخوری ترنجبین را در نصف استکان آب جوش حل کرده،
• با پارچه نخی صاف کنید،
• و به تدریج به نوزاد بخورانید.
• در صورت ضرورت می توانید این دارو را تا روزی ۳-۲ بار آماده و مصرف کنید.

چند نکته:

1. ترنجبین کاملاً شیرین است و لذا این دارو نیاز به شیرین کردن ندارد.
2. مصرف شیرخشت به تنهایی هم توصیه شده است؛
   – امّا مصرف این دو دارو با هم اثربخشی بیشتری دارد.
3.  با توجّه به این که این روزها قیمت شیرخشت بسیار بسیار بالا رفته است،
   – می توان از بیدخشت به جای آن استفاده کرد.
4. علاوه بر نوزاد، مادر او نیز می تواند این دارو را مصرف کند.
5. علاوه بر داروی فوق می توان روزانه چند قاشق چایخوری مخلوط عرق کاسنی و شاهتره را نیز به نوزاد خوراند.

۳- سایر راهکارها

• شستشوی نوزاد با عرق های خنک به ویژه عرق کاسنی یا بید اثری قابل قبول در کاهش زردی دارد.
• البته دقّت کنید که این عرق ها را کمی حرارت دهید تا حالت ولرم پیدا کنند؛
• در غیر این صورت ممکن است این کار باعث افت حرارت بدن نوزاد شود.
• مقداری ترنجبین را در آب حل کرده با یک پارچه، آن را به پیشانی و پشت گوش نوزاد بمالید.
• آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد(به جز صورت و ناف او) بپاشید.

۴- حجامت، درمانی قاطع و موثّر

• حجامت نوزاد از بهترین، سریع ترین و موثّرترین روش های درمانی زردی است.
• که به طور معمول، هیچ گونه عارضه ای در پی ندارد.
• حجامت نوزاد به این صورت انجام می شود که بر روی لبه بیرونی لاله گوش و نیز پوست پشت گوش نوزاد، خراشهای ظریفی وارد می شود.
• ایجاد یکی دو خراش ظریف در منطقه حجامت عام(بین دو کتف) نوزاد می تواند این حجامت را قوی تر کند.
• تذکّر: در این حجامت نباید اقدام به بادکش گذاری و ساکشن کرد.
• متأسّفانه بسیاری از خانواده ها با شنیدن کلمه حجامت دچار نگرانی می شوند تا جایی که اغلب مجبور می شویم به جای این کلمه از عبارت«خراش دادن و یا چند قطره خون گرفتن» استفاده  کنیم؛
• امّا مطمئن باشید که حجامت نوزاد کاری است بسیار ساده؛
• حتّی بسیار ساده تر از یک بار خونگیری از نوزاد برای اقدامات تشخیصی و درمانی.

برای اطمینان بیشتر به این نکات توجّه کنید:

1.  مجموع خون خارج شده از بدن نوزاد در این روش بیش از چند قطره نیست – یعنی بسیار کمتر از یک بار خونگیری برای اقدامات تشخیصی و یا درمانی در طبّ کلاسیک – و لذا از این بابت مشکلی به وجود نمی آید.
2.  درد حجامت، فوق العاده کم است؛ به نحوی که نوزاد پس از چند ثانیه آرام می گیرد. نوزادان خوش خواب، گاهی به هنگام انجام حجامت حتّی از خواب هم بیدار نمی شوند.
3.  اگر پزشک مجرّب، فرزند شما را حجامت کند تقریباً محال است که جای خراش ها روی پوست زیبا و ظریف او باقی بماند.
   – کاهش زردی نوزاد، معمولاً بلافاصله پس از حجامت شروع می شود،
   – و اغلب پس از یک ساعت، نتیجه آن در آزمایش قابل مشاهده است.
   – بسیار کم پیش می آید که پس از انجام حجامت باز هم زردی نوزاد کم نشود؛
4. امّا به هر حال ما، اقدامات درمانی غیر از حجامت را نیز – که شرح آن گذشت – به همه توصیه می کنیم.

زردی ناشی از شیر مادر

زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد.

۲ گروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا می شوند:

1. ۱- گروه اول:
   – بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به طریق سزارین وضع حمل کرده اند و زردی به دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اول تولد ایجاد می شود.
   – در این حالت چنانچه تغذیه با شیر مادر استمرار داشته باشد، رفته رفته شیر مادر بیشتر و کمبود کالری نوزاد جبران می شود،
   – و همچنین حرکات روده او بهتر شده و زردی از بین می رود. در این نوزادان،
   – مصرف شیرخشت و ترنجبین و به ویژه ترنجبین بسیار مطلوب است؛
   – چرا که ترنجبین ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و می تواند
   – به طور موقّت کمبود شیر را برای نوزاد جبران کند،
   – از سوی دیگر خاصیت ملیّنی ترنجبین، باعث کارکرد بهتر روده ها و دفع بیشتر صفرا می شود.
2. نوع دوم زردی ناشی از شیر مادر، معمولا از هفته دوم تولد آغاز می شود.
   – این زردی ممکن است ناشی از موادی باشد که در شیر وجود داشته؛
   – باعث غیرفعال کردن آنزیم های کبدی و روده ای نوزاد می شوند که این موضوع باز جذب مواد صفراوی به داخل بدن را در پی دارد.
   – در واقع این مشکل به خاطر رشد ناکافی روده و کبد نوزاد رخ می دهد.
   – در این مورد هم پزشکان توصیه می کنند که تغذیه نوزاد با شیر مادر را ادامه دهید و چنانچه زردی شدید شد،
   – حداکثر ۴۸ ساعت شیر مادر را قطع کرده از شیر خشک یا شیر دوشیده شده برای تغذیه کودک استفاده شود.
   – البته پس از رفع زردی، مجددا باید تغذیه با شیر مادر را از سر گرفت.

زردی های غیر طبیعی

بعضی موارد زردی هستند که می توانند غیر طبیعی باشند و لذا نیاز به پیگیری دارند؛

از جمله این موارد که برای خانواده ها قابل تشخیص هستند عبارتند از:

• – زردی که همان روز اوّل تولّد ظاهر شود.
• – زردی که پس از هفته دوّم تولّد شروع شود.
• – زردی که پس از دو هفته ادامه داشته باشد.
  – (البته به جز نوزادان نارس که ممکن است به طور طبیعی تا دو ماه زردی خفیفی داشته باشند.)
• – هر گونه نشانه ای دالّ بر بیماری و ضعف نوزاد:
  – کاهش قدرت گرفتن پستان مادر،
  – کم شدن اشتهای او و مواردی از این دست.

لامپ مهتابی و زردی

از سال ها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ های فلورسنت(مهتابی) می توان او را درمان کرد.

درست است که نور درمانی یکی از راه های درمانی زردی در نوزادان محسوب می شود، ولی استفاده از نور مهتابی اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد بلکه نور فلورسنتی که به عنوان درمان این بیماری استفاده می شود، طول موج های خاصی دارد که لامپ های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند.  البته به هر حال، نوردمانی که در مراکز درمانی نیز انجام می شود؛ به هیچ وجه مورد توصیه ما نیست.

زردی و نور آفتاب

اگر سطح بیلی روبین کودک پایین باشد، می توانید با قرار دادن وی در معرض نور آفتاب(البته در سایه و نه در زیر نور مستقیم) در اوائل روز یا اواخر عصر به درمان او کمک کنید که البته با توجّه به اثربخشی درمانهای ذکر شده عملا نیازی به این کار نیست.

تعویض خون

موارد خطرناک و شدید زردی که ممکن است با خطر رسوب بیلی روبین در مغز همراه باشد را با تعویض خون نوزاد درمان می کنند. توصیه اکید می کنیم که با به کار بستن دستورات طبّ سنّتی، هرگز نگذارید تا کار به انجام این اقدام پرعارضه برسد؛ اگر چه اعتقاد شخص من این است که حتّی این نوزادان نیز اگر در چند روز متوالی، دو و یا حدّاکثر سه نوبت حجامت شوند و اقدامات دارویی را نیز به طور کامل دریافت کنند نیازی به تعویض خون نخواهند داشت.

زردی یا یرقان؟!

زردی همان یرقان است؛ امّا از آنجا که واژه یرقان برای اکثر مردم ما تداعی گر یک بیماری خطرناک و کشنده است از به کار بردن آن در این مقاله خودداری کردیم.

تذکّر آخر:

• باز هم تأکید می کنیم که از زردی نترسید؛ امّا این تذکّر به آن معنا نیست که به پزشک مراجعه نکنید.
• اگر نوزاد دلبندتان زردی دارد یا حتّی احتمال می دهید که زردی دارد حتماً به پزشک مراجعه کنید و اقدامات تشخیصی لازم را انجام دهید؛
• امّا برای درمان بدون نگرانی به روش های فوق عمل کنید.

چند نکته درباره پیشگیری از زردی در بارداری

1. نگرانی از زردی نوزاد در آینده نباید مادر باردار را مجبور کند که تغذیه مطلوب خود را کنار بگذارد.
2. مصرف زیاد خنکی ها در بارداری می تواند برای مادر – و حتّی جنین – مشکلاتی به وجود بیاورد.
3. انجام اقدامات پیشگیرانه در بارداری تنها محدود به یکی دو ماه آخر می شود به این ترتیب که در یکی دو ماه آخر بارداری، مادر، هفته ای یک بار، زبان خود را در آینه کنترل کند؛
4. اگر زبان زردرنگ بود می تواند نشان دهنده افزایش صفرا و احتمال ایجاد زردی در نوزاد باشد.
5. در این حال مادر باردار بهتر است یک خنکی ملایم مثل عرق کاسنی را چند روز مصرف کند تا مشکل حل شود.
6. توصیه عمومی تر برای رفع نگرانی همه مادران این است که:
   – از یک هفته به زایمان هر روز یکی دو استکان عرق کاسنی مصرف کنند.
7. توجّه داشته باشید که:
   – نه انجام اقدام فوق می تواند زردی نگرفتن نوزاد را تضمین کند،
   – و نه عدم انجام آن یا مصرف غذاهای گرمی، ضرورتاً باعث زردی نوزاد خواهد شد.