علل و نشانه‌های حساسیت بینی

حساسیت بینی مشکل نسبتا شایعی است که بسیاری از مردم به آن مبتلا هستند. ژن و محیط هر دو در بروز این مشکل موثرند. اگر یکی از والدین به حساسیت بینی مبتلا باشد شانس ابتلای کودک ۳۰‌درصد است و چنانچه پدر و مادر هر دو به حساسیت بینی مبتلا باشند، احتمال گرفتاری کودک به ۵۰‌درصد می‌رسد.

بروز آلرژی در هر سنی و در هر دو جنس ممکن است دیده شود. معمولا وقتی فردی به آلرژی مبتلا می‌شود تا مدت‌های زیادی از آن رنج می‌برد. سیستم ایمنی بدن بعضی افراد به‌خصوص کودکان ممکن است با گذشت زمان به تدریج حساسیت خود نسبت به ماده محرک را از دست بدهد و علایم آلرژی به تدریج برطرف شود.

آلرژی بینی معمولا فصلی است و در بهار و اوایل پاییز، علایم بیماری عود می‌کند، امـا در مواردی دیده می‌شود که بیمار در تمام طول سال از آلرژی رنج می‌برد.

آلرژی فصلی معمولا ناشی از حساسیت نسبت به مواد محرک بیرون از منزل مثل گرده درختان است امـا آلرژی‌هایی که در تمام طول سال وجود دارد معمولا ناشی از مواد محرک و حساسیت‌زای درون منزل مثل ذرات ناشی از پر پرندگان یا حیواناتی مثل گربه و… است.

دلایل ابتلا به حساسیت بینی

سیستم بدن انسان به گونه‌ای است که علیه مواد مضر مثل باکتری‌ها و ویروس‌ها بلافاصله وارد عمل می‌شود. در حساسیت بینی این سیستم ایمنی، مواد بی‌ضرری مثل گرده درختان را ماده ضرردار تلقی کرده و علیه آن وارد عمل می‌شود. عامل شروع حساسیت، ماده آلرژن یا حساسیت‌زاست.

وقتی که ماده آلرژن مثل گرده درخت یا ذرات گرد‌و‌غبار از طریق تنفس وارد بینی و ریه فرد مبتلا به حساسیت بینی می‌شود، بدن این فرد موادی شیمیایی از جمله هیستامین ترشح می‌کند. این مواد شیمیایی باعث بروز علایمی مثل خارش، تورم و آبریزش از بینی می‌شوند. گرده درخت، ذرات به جا مانده از بدن پرندگان و حیوانات خانگی، ذرات قارچ و گرد‌و‌غبار محیط آلرژن‌های شایع هستند.

گرده درختان هر منطقه‌ای با منطقه دیگر متفاوت است. از طرف دیگر تاثیر یک گرده خاص روی افراد مختلف نیز متفاوت است. گرده‌های بزرگ و قابل رویت به ندرت ممکن است باعث آلرژی شوند، امـا گرده‌های بسیار ریزی که به سختی ممکن است دیده شوند، به طور شایعی باعث آلرژی می‌شوند. مقدار گرده موجود در هوا نیز در بروز علایم موثر است.

در روزهای گرم و خشک و توفانی میزان گرده موجود در هوا بیشتر از روزهای سرد، مرطوب و بارانی است. باران مقدار زیادی از ذرات را شسته و هوا را تمیز می‌کند.

علایم حساسیت بینی

علایمی که بعد از تماس با ماده حساسیت‌زا بروز می‌کنند شامل موارد زیر است:
– خارش بینی، دهان، چشم‌ها، گلو و پوست
– آبریزش بینی
– عطسه
– ریزش اشک
– وجود خط عرضی روی پوست بینی
علایمی که دیرتر ظاهر می‌شوند شامل احتقان و انسداد بینی، سرفه، احساس کیپ شدن گوش و کاهش حس بویایی است. گلودرد، سیاهی دور چشم‌ها، پف زیر چشم‌ها، خستگی، سردرد و خواب‌آلودگی نیز از علایم تاخیری هستند.

تشخیص حساسیت بینی

معمولا شرح حال بیمار و علایم وی برای تشخیص کافی است. به‌طور مشخص بیمار مبتلا به آلرژی از عطسه‌های مکرر صبحگاهی، آبریزش بینی، خارش و انسداد بینی رنج می‌برد. این علایم معمولا در فصل بهار و شروع پاییز تشدید می‌شوند. تست آلرژی ممکن است نوع ماده‌‌ای را که بیمار به آن حساسیت دارد مشخص کند.

تست پوستی شایع‌ترین روش آزمایش آلرژی است. چنانچه پزشک تشخیص دهد که بیمار قادر نیست تست آلرژی را انجام دهد، از آزمایش خون هم می‌توان کمک گرفت. میزان ائوزینوفیل خون مبتلایان به آلرژی بالاتر از حد معمول است. با اندازه‌گیری مواد شیمیایی که بدن طی روند حساسیت ترشح می‌کند و به درون خون وارد می‌شود (مثل ایمونوگلوبین E) نیز می‌توان وجود حساسیت را اثبات کرد.

در معاینه بالینی، مخاط داخل بینی که به طور معمول صورتی پررنگ یا قرمز است، کاملا رنگ‌پریده می‌شود. شاخک‌های بینی بزرگ و متورم هستند و ممکن است پولیپ بینی هم وجود داشته باشد.

درمان حساسیت بینی

بهترین درمان برای حساسیت بینی، اجتناب و دوری کردن از عامل حساسیت‌زاست. معمولا هر بیماری بعد از مدتی به‌تدریج متوجه می‌شود که نسبت به چه موادی حساسیت دارد.

خربزه، انگور و طالبی مواد خوراکی شایعی‌اند که حساسیت‌زا هستند. روشن است که به‌راحتی می‌توان از مصرف آنها خودداری کرد، امـا اجتناب از گرده درختان که در فصل بهار در تمام شهر پخش است، امکان‌پذیر نیست ولی با بستن پنجره‌ها و استفاده از تهویه‌هایی که هوای بیرون را وارد نمی‌کنند می‌توان از ورود ذرات حساسیت‌زا به درون منزل جلوگیری کرد. جایگزین کردن لحاف و تشک و بالشت‌هایی که از پشم یا پر حیوانات درست شده است با انواعی که از مواد صناعی درست شده است و استفاده نکردن از فرش یا موکتی که پرز تولید می‌کند، روش‌های مثمرثمری است. شست‌وشوی بینی با سرم فیزیولوژیک برای مبتلایان به فرم خفیف حساسیت بینی سودمند است.

با این کار ذرات حساسیت‌زا از درون بینی شسته می‌شوند. هر فردی می‌تواند خودش در منزل سرم شست‌وشو را درست کند. برای این کار کافی است نصف قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب ولرم حل کرده و با آن بینی را شست‌وشو دهد. متاسفانه دارویی که بتواند به طور کامل حساسیت را ریشه‌کن کند وجود ندارد، امـا درمان ضدآلرژی به خوبی می‌تواند علایم بیمار را به طور موقت برطرف کند. توصیه می‌کنیم در فصلی که بیمار با عود علایم روبه‌رو می‌شود سعی کند از داروهای ضدآلرژی استفاده کند تا مشکلات ناشی از این اختلال را برطرف کرده و از بروز علایم جلوگیری کند.

برای درمان آلرژی بینی می‌توان از آنتی‌هیستامین‌ها، ضداحتقان‌های بینی و داروهای کورتیکواستروییدی بهره گرفت. سازمان بهداشت جهانی (WHO) حساسیت بینی را جزو فهرست بیماری‌هایی قرار داده که از نظر آن سازمان ثابت شده است «طب سوزنی» برای درمان آنها مفید است.

آنتی‌هیستامین‌ها:

آنتی‌هیستامین‌ها برای درمان حساسیت بینی بسیار موثرند. آنتی‌هیستامین دکونژستان، دیفن‌هیدرامین، کلرفنیرآمین مالئات، پرومتازین و لوراتادین از این دسته دارویی هستند. عیب اصلی این دسته دارویی، خواب‌آلودگی پس از مصرف آنهاست. خوشبختانه انواع جدید آن مثل سیتریزین چنین مشکلی ندارند. باید توجه داشته باشید که چنانچه به مدت طولانی از یک نوع آنتی‌هیستامین استفاده کنید، ممکن است بدن شما نسبت به آن عادت کند و دیگر اثر دارویی لازمه را نداشته باشد. در این صورت لازم است که آن آنتی‌هیستامین را قطع کرده و به جای آن از نوع دیگری استفاده کنید.

نکته دیگر در مورد آنتی‌هیستامین‌ها استفاده آنها برای کودکان است. توجه داشته باشید که خواب‌آلودگی ناشی از آنتی‌هیستامین‌ها ممکن است روی یادگیری کودکان تاثیرگذار باشد.

داروهای کورتیکواستروییدی:

اسپری‌های کورتیکواستروییدی موثرترین دارو برای درمان حساسیت بینی هستند. این اسپری‌ها آنقدر موثر هستند که ممکن است به تنهایی کافی باشند و بیمار نیاز به مصرف آنتی‌هیستامین یا دکونژستان نداشته باشد. ممکن است یکی، دو هفته طول بکشد تا بهبودی حاصل شود. در مواردی که علایم بیماری خیلی شدید باشد مصرف کورتیکواسترویید خوراکی به مدت چند روز نیز بسیار سودمند است. استفاده مداوم از این اسپری‌ها باعث خشکی بینی می‌شود. خوشبختانه انواع جدید آن مثل اسپری nasoflo حاوی ذرات ریز چربی نیز هستند بنابراین مشکل خشک کردن بینی را ندارند.

ضداحتقان‌ها:

دکونژستان‌ها مثل قطره‌های فنیل‌افرین و نفازولین بینی و همین‌طور پسودوافدرین خوراکی برای درمان گرفتگی بینی ناشی از حساسیت موثرند. قطره و اسپری نفازولین یا فنیل‌افرین را نباید بیش از سه، چهار روز متوالی استفاده کنید. استفاده طولانی‌تر از این مدت باعث می‌شود بینی به این داروها وابسته و معتاد شود به نحوی که با قطع کردن این دارو داخل بینی پف می‌کند و بیمار مجبور می‌شود برای باز نگه‌داشتن بینی، دایما از این قطره‌ها استفاده کند. ضداحتقان‌ها فشارخون را بالا می‌برند، بنابراین کسانی که فشارخون بالایی دارند نباید از داروهایی که حاوی پسودوافدرین هستند، استفاده کنند. این دارو برای مبتلایان به بزرگی پروستات نیز ممنوع است.

حساسیت‌زدایی:

اگر مدت زیادی است که بیمار از حساسیت بینی رنج می‌برد و علایم وی شدید و با درمان دارویی غیرقابل کنترل است ممکن است ایمونوتراپی یا حساسیت‌زدایی روش سودمندی برای کنترل این بیماری باشد. در این روش ابتدا ماده محرک و حساسیت‌زا شناسایی می‌شود سپس مقدار اندکی از این ماده به بدن بیمار تزریق می‌شود و طی یک پروسه درمانی نسبتا طولانی هر بار بر مقدار ماده تزریقی افزوده می‌شود تا به‌تدریج بدن به آن عادت کند. روش حساسیت‌زدایی نیز حساسیت بینی را به طور کامل ریشه‌کن نمی‌کند. علایم حساسیتی حدود ۸۵‌درصد بیماران حساسیت‌زدایی شده به طور طولانی‌مدت بهبود یافته است. بعد از اینکه بیمار به مدت سه تا پنج فصل پی‌درپی علامتی نداشت می‌توان حساسیت‌زدایی را قطع کرد.

عوارض حسیاسیت بینی

حساسیت بینی باعث تورم داخل بینی ‌شده این امر به انسداد مجاری سینوس‌ها منجر می‌شود. بسته شدن مجرای سینوس‌ها باعث می‌شود ترشحات در داخل سینوس جمع شده و نتوانند به داخل بینی تخلیه شوند. انسداد مجرای سینوس‌ها و تجمع ترشحات در داخل آنها زمینه‌ساز سینوزیت خواهد بود. پولیپ بینی عارضه دیگر حساسیت بینی است. در مواردی که حساسیت بینی شدید و طولانی‌مدت باشد مخاط متورم‌شده داخل بینی به تدریج به شکل گوشت اضافی صدفی‌رنگی در داخل بینی آویزان می‌شود و کم‌کم بزرگتر می‌شود و پولیپ بینی را درست می‌کند.

رشته‌های عصب بویایی در سقف بینی واقع شده‌اند. برای اینکه بتوانیم بویی را حس کنیم باید ذرات فــرارِ ماده بودار به هنگام دم همراه با هوا وارد بینی شده تا خود را به پایانه‌های عصب بویایی برسانند. حساسیت بینی باعث انسداد داخل بینی می‌شود. این انسداد مانع رسیدن ذرات بودار به داخل بینی می‌شود به همین دلیل است که حس بویایی مبتلایان به حساسیت بینی کاهش می‌یابد.