پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
همه ما از منظره عظیم و فوق‌العاده‌ای که از یک قله مرتفع دیده می‌شود لذت می‌بریم ولی خطراتی در رفتن به ارتفاعات وجود دارد و دانستن این خطرات بسیار مهم است. هیچ عامل خاصی اعم از سن، جنس یا شرایط فیزیولوژیک لازمه مستعد بودن فرد به بیماری ارتفاع نیست. بعضی افراد مبتلا می‌شوند و برخی نمی‌شوند و برخی برای ابتلا به این بیماری مستعدترند. بیشتر افراد می‌توانند تا ارتفاع۲۵۰۰ متری با حداقل تأثیر بالا بروند. اگر قبلاً به ارتفاعات نرفته‌اید باید محتاط باشید. اگر قبل از این به آن ارتفاع رفته‌اید و مشکلی نداشته‌اید به احتمال زیاد بدون هیچ مشکلی می‌توانید دوباره به همان ارتفاع برگردید. چرا که شما به خوبی با شرایط وفق پیدا کرده اید.
علل بیماری ارتفاع چیست؟ در سطح دریا غلظت اکسیژن در حدود ۲۱% است و فشار بارومتری به‌طور میانگین ۷۶۰ میلی‌متر جیوه است. با زیاد شدن ارتفاع، غلظت در همان حد باقی می‌ماند ولی تعداد مولکولهای اکسیژن در هر تنفس کاهش می‌یابد. در ارتفاع ۳۵۰۰ متری فشار بارومتری تنها ۴۸۳ میلی‌متر جیوه است. یعنی تقریباً ۴۰% کاهش در مولکولهای اکسیژن موجود در هر تنفس. جهت اکسیژن رسانی مناسب به بدن سرعت تنفس شما (حتی در هنگام استراحت) باید افزایش یابد. این تهویه اضافی محتوای اکسیژن خون را بالا می‌برد ولی نه در حد غلظت اکسیژن در سطح دریا.
از آنجایی که مقدار اکسیژن مورد نیاز برای فعالیت تغییری نکرده است، بدن باید خود را با مقدار کمتر اکسیژن تطبیق دهد. به علاوه به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، ارتفاع زیاد و فشار کمتر هوا باعث نشت مایع از مویرگها می‌شود که همین عامل می‌تواند باعث افزایش مایع در ریه و مغز شود.
ادامه مسیر به سمت ارتفاعات بالاتر بدون عادت کردن (هم‌هوایی) و وفق یافتن با محیط می‌تواند به بیماریهای شدید و حتی تهدیدکننده حیات منجر شود.
وفق یافتن (هم‌هوایی): دلیل اصلی بیماری ارتفاع، رفتن به بلندی‌ها با سرعت زیاد است. با صرف وقت بیشتر، بدن شما می‌تواند خود را با کاهش تعداد مولکولهای اکسیژن در یک ارتفاع مشخص سازگار کند. این مراحل به‌عنوان وفق دادن (هم‌هوایی) یا عادت کردن شناخته می‌شود و عموماً ۳-۱ روز برای هر ارتفاعی وقت می‌گیرد. برای مثال اگر شما تا ارتفاع ۳۰۰۰ متری بالا بروید و چندین روز را در آن ارتفاع بمانید بدن شما به ارتفاع ۳۰۰۰ متری عادت می‌کند. اگر شما تا ارتفاع۶۵۰۰ متری بالا بروید بدن شما دوباره به آن ارتفاع عادت می‌کند.
تغییرات زیادی در بدن شما رخ می‌دهد تا بدن، اجازه عمل با اکسیژن کاهش یافته را پیدا کند. افزایش عمق هر تنفس افزایش فشار سرخرگهای ریوی، خون را مجبور می‌کند که در قسمتهایی از ریه که در حالت عادی، در ارتفاع دریا از آنها استفاده نمی‌شود، جریان پیدا کند. بدن گلبولهای قرمز بیشتری جهت حمل اکسیژن تولید می‌کند. بدن آنزیم خاصی را که اکسیژن رسانی را تسهیل می‌کند، بیشتر تولید می‌کند.
پیشگیری از بیماری ارتفاع: پیشگیری از بیماری ارتفاع به دو دسته تقسیم می شود: وفق دادن (هم‌هوایی) مناسب و داروهای پیشگیری کننده.
چند راهنمایی جهت وفق دادن (هم‌هوایی) مناسب در ذیل آورده شده: اگر امکان آن هست، راهپیمایی را از ارتفاع کمتر از ۳۰۰۰ متری شروع کنید و بالا بروید. . در ۲۴ ساعت اول از تلاش بیش از حد یا حرکت به سمت ارتفاعات بیشتر خودداری کنید. اگر به ارتفاعات بیش از ۳۰۰۰ متری می‌روید، در هر روز تنها ۳۰۰ متر ارتفاع خود را افزایش دهید و در ازای هر۱۰۰۰ متر بالا رفتن یک روز استراحت کنید. به ارتفاع بالاتر برویدو در ارتفاع کمتر بخوابید. این روش بسیار زیاد توسط کوهنوردها استفاده می‌شود. شما می‌توانید در یک روز بیش از۳۰۰ متر بالا بروید و برای خواب به ارتفاعات پائین‌تر برمی‌گردید. اگر علایم خفیف بیماری ارتفاع را دارید، بالاتر نروید تا زمانی که علایم کاهش یابد. ( بالا نروید قبل از اینکه علایم پایین بیاید.) اگر علایم افزایش یافت، پایین، پایین و پایین‌تر بروید. به خاطر داشته باشید که افراد مختلف با سرعتهای متفاوت به محیط عادت می‌کنند. قبل از اینکه به بالاتر صعود کنید از اینکه همه افراد گروه به محیط عادت کرده‌اند اطمینان حاصل کنید.
آب کافی به بدن برسانید. عادت کردن به محیط (هم‌هوایی با محیط) معمولاً با از دست دادن مایع همراه است. بنابراین شما باید مایع زیادی بنوشید تا آب کافی به بدن شما برسد (حداقل ۴-۳ لیتر در روز) ادرار باید فراوان و شفاف باشد. به خودتان سخت نگیرید: تلاش بیش از حد در بدو ورود به ارتفاعات نداشته باشید. فعالیتهای سبک در طول روز از خوابیدن بهتر است چرا که تنفس در طول خواب کاهش می‌یابد و علایم را وخیمتر می‌کند. از دخانیات و الکل و دیگر داروهای آرامبخش شامل باربیتوراتها، مسکن‌ها و قرصهای خواب اجتناب کنید. این آرامبخش‌ها تنفس را در طول خواب بیش از پیش کاهش می‌دهند و منجر به بدتر شدن علایم می شوند. تا زمانی که در ارتفاعات هستید، رژیم با کربوهیدرات بالا (بیش از ۷۰% از کالری از کربوهیدراتها) داشته باشید. روند وفق دادن (هم‌هوایی) با آب‌رسانی ناکافی به بدن، تلاش بیش از حد و الکل و دیگر داروهای آرامبخش متوقف می شود.
داروهای پیشگیری کننده · دیاموکس (استازولامید): به شما اجازه می‌دهد تا سریع‌تر تنفس کنید. پس اکسیژن بیشتری را متابولیزه می‌کنید درنتیجه علایم که به علت اکسیژن‌رسانی ضعیف ایجاد شده به حداقل می‌رسد. این مورد بخصوص در شب که فعالیت تنفسی کاهش دارد مفید می‌باشد. از آنجا که برای تأثیرگذاری دیاموکس وقت لازم است توصیه می‌شود که ۲۴ ساعت قبل از رفتن به ارتفاع مصرف شود و حداقل برای ۵ روز در ارتفاعات بالاتر مصرف ادامه یابد.دوز پیشنهادی داروی مصرفی ۲۵۰ میلی گرم هر ۸ ساعت می باشد. اثرات جانبی ممکن عبارت از سوزش و مورمور لبها و نوک انگشتان ودفع ادرار بیشتر باشد. این اثرات جانبی احتمالاً در روزهای بعدی کاهش می‌یابند. اثرات جانبی با قطع دارو،از بین می‌روند. جهت راهنمایی با پزشک خود تماس بگیرید. از آنجا که دیاموکس یک سولفانامید است، افرادی که به سولفانامیدها حساسیت دارند نباید از دیاموکس استفاده کنند.
