پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
اسفرزه
نام های دیگر:
- اسپرزه،
- اسبرزه،
- اسفیدش،
- اسفیوس،
- اسپغل،
- اسپغول،
- سفیدخوش،
- شکم پاره،
- قارنی یارخ،
- قارنی یاروق،
- بذر قطور،
- بذر قطونا،
- حشیشه،
- البراغیث،
- تبکو،
- برغوشی.
فارسی: اسپرزه، اسفرزه عربی: بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، اسپغول
فرانسه: Psylle
انگلیسی: Psylliom
نام لاتین: Plantago pslliom، Plantago ovata
محتوای مقاله (با استفاده از این لیست به موضوع مورد نظر دسترسی سریعتر دارید)
گیاه شناسی
- دانه گیاهی است از خانواده بارهنگ Plantaginaceae، که گونه های مختلفی دارد.
- گیاه آن یکساله علفی و کوتاه است و بلندی آن به ۴۰ – ۱۰ سانتی متر می رسد.
- این گیاه در نواحی گسترده‌ای در شمال ایران میروید، از جمله: در دشت گرگان گیلان بین منجبیل و پاچنار در راه بین قزوین و رشت، در رودبار و بین چالوس و رشت و در لرستان، کردستان، بختیاری، اصفهان، ایلام، پشت کوه، مهران، شوش، در فارس: تخت جمشید و لار، در کرمان: نزدیک بم در مسجدسلیمان و بوشهر نیز دیده می شود.
- در هند در پنجاب و پیشاور میروید.
ترکیب شیمیایی
- دانه های اسفرزه دارای ۱۰ درصد موسیلاژ است که در اثر هیدرولیز تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د – گالاکتوز، د – گالاکتورونیک اسید می نماید.
- همچنین دارای روغن ثابت، پروتئین و املاح معدنی می باشد.
- دانه های اسپرزه را در آب قرار دهند پوسته خارجی اپیدرم متورم می شود و تولید یک لایه موسیلاژی در اطراف هسته می نماید و از این رو آن را در درمان اسهال خونی (کمی بو داده استفاده می‌کنند) به کار می برند.
- در آمریکا از آن داروهای ملینی چون Metamucil تهیه میگردد که ملین خوبی است دانه بسیار سختی است که تقریبا در غالب مناطق دنیا می روید و در ردیف مفیدترین، موثرترین و بی ضررترین و در عین حال ملایم ترین ملینهای گیاهی است که از قرنها پیش برای لینت مزاج تجویز شده است ولی تحقیقات جدید نشان می دهد که دانه های اسپرزه برای کاهش کلسترول و قند خون نیز موثر است.
شفابخشی با اسفرزه
در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می‌دهد که موسیلاژ نامیده می شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد و هر دانه ۱۰ برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی ژلاتینی درمی‌آید و این لعاب است که منشاء شفابخشی آن در موارد اسهال و یبوست می‌باشد.
پژوهشهای دانشمندان نشان می‌دهد که یک قاشق مرباخوری تخم اسفرزه که ۳ بار در روز خورده شود و هر بار اقلا دو لیوان آب ولرم با آن نوشیده شود، اثر محسوسی در تخلیه و رفع یبوست دارد.
طبق گزارشی اسفرزه در مورد کاهش درد و رفع خارش بیماریهای کولون و رکتوم و قطع خونریزی بواسیر نیز مفید است. و همچنین در کاهش کلسترول.
در مجله اتحادیه پزشکان آمریکا نقل شده که در مدت ۱۲ هفته ۵ درصد کلسترول را کاهش می دهد.
نکات احتیاط آمیز در مصرف اسفرزه
- به عنوان ملین و کاهنده کلسترول و احتمالا پیشگیری سرطان، اسفرزه فی نفسه نقشی ندارد بلکه خاصیت ورم کردن و تولید لعاب زیاد آن است که این آثار را ایجاد می کند.
- پس اگر اسفرزه خورده شود و به قدر کافی آب زیاد خورده نشود، روده ها ورم کرده و چون آب مدفوع کاملا جذب می شود برعکس، انتظار خروج مدفوع متعسر می شود.
- فراموش نشود که با اسفرزه باید آب زیاد خورده شود.
- با اینکه یبوست ناراحتی عمومی زنان باردار است ولی مع هذا زنان باردار باید از خوردن اسفرزه نظیر سایر ملین ها پرهیز کنند و برای رفع یبوست از سایر خوراکی های غنی از فایبر و الیاف گیاهی مانند سبزیها، دانه‌های غلات، نان سبوس دار و … استفاده کنند.
- همچنین برای کودکان زیر ۲ سال نباید داده شود.
اسفرزه از دیدگاه حکمای طب سنتی ایران
- طبیعت آن سرد و تر است،
- نوع سفید رنگ آن مرغوبتر و در آب ته نشین شود.
- دانه های لعاب زا و خوردن لعاب آن موجب تسکین حرارت و تشنگی می باشد.
- برای تبهای گرم، غلیان خون و ناراحتی و خشونت سینه کاربرد بسیار دارد.
- همچنین برای حلق و زبان و سردرد بسیار مفید است.
- در زخم روده و رفع یبوست روده ها که منشاء آن علل صفراوی یا عوارض حاصله از خوردن داروهای گرم است، بسیار کمک کننده می باشد.
- در تمام موارد فوق لعاب آن به تنهایی و با مخلوط با روغن بادام شیرین خورده می شود.
در استعمال خارجی
- ضماد لعاب اسفرزه مخلوط با سرکه و روغن گلسرخ برای تسکین:
- درد مفاصل گرم،
- نقرس و نرم کردن ورمهای بخصوص ورمهای پشت گوش نافع است.
- ضماد کوبیده آن با گلاب برای تسکین سردرد،
- یا روغن بنفشه برای تسکین سردردهای گرم و رفع خشکی دماغ و اعصاب نافع است.
- همچنین برای رشد و نرم کردن مو و جلوگیری از دو تا شدن تارهای مو بسیار مفید است.
در مورد مو باید مالیدن ضماد چند روز پی در پی تکرار شود.
- اگر ۱۲ – ۱۰ گرم تخم اسفرزه در آب گرم خیسانده شود که لعاب آن زود خارج شود و با شکر و با سکنجبین خورده شود برای لینت مراج بسیار مفید است و نوعی ملین است. دم کرده آن برای تسکین درد سینه نافع است.
خواص درمانی دیگر اسفرزه
- آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می سازد.
- در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خونریزی بواسیر نافع است.
- آن را با عناب در آب بچسبانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید، خارش قسمتهای زنانه یا واژینال را برطرف می سازد.
- آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید می باشد.
- ۲۰ گرم در یک لیوان آب جوشانده و ۴ روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است.
- اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام ۱۰۰ گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپخوری آن را در ۲ لیوان آب حل کرده و مصرف کنیم برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است.
- هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان می کند، از خونریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می نماید.
- آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهالهای طولانی و مزمن را درمان میکند.
- لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان می کند.
- اگر آب آن را در دهان نگه دارید برفک و سوختگی و طاول و زخمهای دهان رادرمان می کند.
- آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می کند.
- آن را با شیر مادر دختردار خمیر نموده و ضماد اندازید. غده‌های سخت که در گردن و زیرگلو پیدا می شود، را درمان میکند.
- گل ختمی کوبیده را با لعاب آن مخلوط کنید و بر پیشانی بمالید. سردردی که از آفتاب باشد را تسکین می‌دهد.
تذکر مهم:
- توجه شود که در استعمال داخلی هیچگونه نباید تخم اسفرزه کوبیده شود، زیرا اگر کوبیده شود و خورده شود خطرناک است و خوردن در حدود ۴۰ گرم تخم اسفرزه کوبیده شده موجب سرد شدن بدن و تخدیر و تنگی نفس و آشفتگی و سرانجام منجر به غش و توقف نبض و پس از مدتی احتمالامنجر به مرگ می شود. لذا در این حالت از داروهای قی آور گرم نظیر آب عسل و نمک و یا سایر داروها استفاده می شود. به مثل بزر قطونا دل درویشان است تا درست است صفا ورشکنی سم گردد
و در نهایت خلاصه‌ای از خواص اسپرزه به قرار زیر است:
- نرم کننده شکم
- ضد زخم روده و معده
- ضد حرارت و عطش
- ضد اسهال ساده و خونی
- ضد خونریزی سینه
- نشاط آور
- ضد تب و لرز
