توجیه علمی مزاج شناسی طب سنتی در تقسیم بندی مزاج سرد و گرم

توجیه علمی مزاج شناسی برای افراد زیادی سوال برانگیز است کما اینکه
قدرت طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری های روز همچنان اثربخشی بالایی دارد.

افراد زیادی مایل هستند تا اصول طب سنتی را با تکیه بر تکنولوژی طب نوین هم بررسی کنند.

یکی از پژوهشگران پزشکی کشورمان در تحقیقاتی بی‌سابقه با بررسی و مقایسه
خصوصیات فیزیولوژیک و ایمونولوژیک افرادی که در طب کهن از آنها به عنوان سرد مزاج و گرم مزاج یاد می‌شود نشان داد،
این تقسیم بندی که صدها سال پیش انجام شده دارای پایه ای کاملا علمی است که
می‌توان از آن در تشخیص و درمان بیماری ‌ها و برگرداندن تعادل به عملکرد بدن بهره گرفت.

توجیه علمی مزاج شناسی در تعیین مزاج گرم و سرد

دکتر شهرام شهابی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و مجری طرح
که در تحقیقات خود دریافته افراد گرم‌ مزاج دارای فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی بیشتر
و فعالیت سمپاتیک فوق کلیوی، کورتیکوستروئید فوق کلیوی و
سیستم عصبی پاراسمپاتیک (عصب واگ) کمتری نسبت به افراد سرد مزاج هستند؛

با اشاره به اینکه انواعی از طب ‌های سنتی موجود در دنیا از جمله طب کهن ایرانی (Traditional Iranian Medicine)
افراد را به دو گروه کلی سرد مزاج و گرم مزاج تقسیم می‌کنند، اظهار کرد:
از نظر طب کهن ، از آنجا که انسان معتدل به طور مطلق به ندرت وجود دارد،
بیشتر افراد گرفتار غلبه کم و بیش یکی از مزاج‌های گرم یا سرد هستند.

وی گفت: بر اساس مطالب کتاب‌های مربوط به طب کهن ایرانی از جمله کتاب قانون ابن سینا
و نیز انواع دیگری از طب های کهن مانند طب کهن یونانی، طب کهن چینی (۵ مزاج)، طب کهن عربی و…،
افراد به چهار مزاج گرم و خشک، گرم و مرطوب، سرد و خشک و سرد و مرطوب تقسیم می شوند
که از این بین دو مزاج گرم و سرد مزاج های اصلی را تشکیل می دهند.

ویژگی افراد گرم مزاج

افراد گرم مزاج معمولا افراد پرانرژی، پرکار، فعال و برونگرا هستند که احساسات خود را سریع بروز می‌دهند
به طوریکه افراد گرم و خشک تحریک پذیری فوق‌العاده‌ای دارند وخیلی زود خشمگین می‌شوند.

در افراد گرم مزاج معمولا سوزش اندامها و احساس حرارت ناگهانی بدون علت مشاهده می‌شود.
نبض افراد گرم مزاج سریع می زند و رگ‌ها، برجسته و فراخ است
به طوری که افراد گرم و مرطوب، رنگ چهره‌شان به دلیل فراوانی خونی که در رگ‌ها وارد می شود به سرخی گرایش دارد.

بدن افراد گرم مزاج در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم می‌شود
اما خنک شدن بدن آنها در هوای گرم به راحتی قابل انجام نیست.

افراد گرم مزاج معمولا غذاهای گرم مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی کنند.

ویژگی افراد سرد مزاج

این پژوهشگر افزود: از طرف دیگر در بین افراد دارای مزاج سرد، سستی، ناتوانی، کمبود انرژی و احساس ضعف شایع است؛
به طوری که افراد سرد و مرطوب، کند، بی حال و بی حوصله بوده و تمایل چندانی به انجام کار ندارند.

افراد سرد و خشک به ندرت تا پایان روز انرژی کافی برای انجام کار دارند.

به طور کلی افراد سرد مزاج درون‌گرا بوده و احساسات خود را کمتر بروز می‌دهند.

افراد سرد و مرطوب تحریک پذیری پایین دارند و بی خیال و غیر حساسند.

نبض درآنها آرام بوده و رگها باریک است، خون اندکی در آنها جریان دارد

به طوری که سفیدی و رنگ پریدگی در افراد دارای مزاج سرد و مرطوب کاملا مشهود است.

بدن افرادی که دچار غلبه سردی مزاج هستند در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیک گرم نمی‌شود
و سرما تا مدت زیادی در بدن این افراد باقی می ماند.

افراد سرد مزاج معمولا غذاهای سرد مزاج (از نظر طب سنتی) را به خوبی تحمل نمی کنند.

هدف از این تحقیق

این متخصص ایمونولوژی در ادامه با بیان تعریفی که از این مزاج‌ها در طب کهن از جمله طب سنتی ایرانی انجام شده است، تاکید کرد:

دراین پژوهش سعی شده مشخص شود آیا افرادی که از لحاظ طب کهن به گرم مزاج و سرد مزاج تقسیم بندی می‌شوند
از نظر علم جدید و مدرن امروز نیز با هم تفاوتی دارند یا نه؟!

از آنجا که پاسخ بدن به استرس ها از طریق سه سیستم
یعنی اعصاب سمپاتیک، اعصاب پاراسمپاتیک وغدد فوق کلیوی صورت می‌گیرد که
تحریک هر کدام از این سیستم‌ها اثرات متفاوتی روی هوموستاز (حفظ تعادل اعمال بدن)
در بدن داشته و عملکرد آنها نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن دارند،
در این پژوهش سعی شد نشان داده شود که فعالیت این سیستم ها
در بدن افراد گرم مزاج و سرد مزاج چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

وی گفت: منبع اصلی ترشح هورمون نوراپی نفرین، سیستم عصبی سمپاتیک
و منبع اصلی ترشح هورمون‌های اپی نفرین و کورتیزول، غدد فوق کلیوی است؛
از طرف دیگر، سیستم عصبی سمپاتیک به دو بخش
سیستم عصبی سمپاتیک مربوط به اعصاب محیطی سمپاتیک
و سیستم عصبی سمپاتیک مربوط به غدد کلیوی تقسیم بندی می‌شود.

سیستم عصبی پاراسمپاتیک نیز مربوط به تحریک اعصاب واگ است.

نتیجه چه می گوید؟

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه درباره توجیه علمی مزاج شناسی توضیح داد:

از طرفی پاسخ‌ های ایمنی نیز که نقش مهمی در حفظ تعادل اعمال بدن دارند
به دو دسته کلی (T Helper 1 (TH1 و THelper 2 (TH2) تقسیم می‌شوند که
انحراف پاسخ ایمنی به سمت TH1 باعث تقویت پاسخ ایمنی سلولی
و انحراف پاسخ ایمنی به سمت TH2 باعث تقویت پاسخ ایمنی هومورال،
تولید آنتی بادی و همچنین واکنش‌های آلرژیک می‌شود.

دکتر شهابی افزود: در این طرح فعالیت سیستم های یاد شده،
سیستم عصبی سمپاتیک محیطی، سیستم عصبی سمپایتک غدد فوق کلیوی،
سیستم عصبی پاراسمپاتیک و ترشح کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی
و همچنین انحراف پاسخ‌های ایمنی به سمت TH1 و TH2
در افراد گرم مزاج و سردمزاج مورد بررسی قرار گرفت.

دکتر شهابی اظهار کرد: علاوه بر آن، با افزایش نسبت شدت گرمی مزاج به شدت سردی آن،
فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی افزایش می یابد.

همچنین هنگامی که مزاج به سمت شدیدا گرم یا شدیدا سرد میل می‌کند،
انحراف سیستم ایمنی به سمت پاسخ های TH2 افزایش می یابد اما
این افزایش هنگام میل به سمت مزاج شدیدا گرم بسیار بیشتر از هنگامی است که مزاج به سمت شدیدا سرد میل می کند.

پیشنهاد مطالعه: چگونه طبع خود را بشناسیم؟

آیا پیش از این تحقیقی در این زمینه صورت گرفته بود؟

دکتر شهابی در پاسخ به این سوال گفت: این پژوهش اولین تحقیقی است که در مورد اساس علمی تقسیم بندی افراد به گرم مزاج و سردمزاج
نه تنها در طب کهن ایرانی، بلکه در تمامی طب‌های کهن که به این تقسیم بندی باور دارند، انجام شده است.

متاسفانه در این زمینه تا به حال کارعلمی صورت نگرفته بود
و برای توجیه تفاوت افراد گرم مزاج و سرد مزاج، تنها یک سری پیشنهادهای تئوریک مطرح شده بود.

در حالی که مشخص شدن اساس علمی تفاوت افراد سرد مزاج و گرم مزاج
(مانند مشخص شدن اساس علمی دیگر اصول طب کهن) این امکان را فراهم می کند تا
طب مدرن در تشخیص و درمان بیماری‌ها و برگرداندن تعادل به عملکرد بدن از طب سنتی نیز کمک بگیرد.

نتیجه این تحقیق در آینده

دکتر شهابی با اشاره به اینکه متاسفانه امروزه موضوع تقسیم بندی افراد
به گرم مزاج و سردمزاج و توجیه علمی مزاج شناسی در کتاب‌های مرجع پزشکی جایگاهی ندارد
و با عنوان نداشتن اساس علمی، تعدادی از پزشکان، وجود این تفاوت را رد می کنند،
ابراز امیدواری کرد که این بررسی بتواند شروعی برای انجام کارهای تحقیقاتی دیگر در این زمینه
و از طرفی باعث معرفی طب کهن ایرانی در جهان شود و این طب سرنوشتی مانند طب سوزنی چینی پیدا کند که
با مشخص شدن میزان قابل توجهی از اساس علمی و مکانیسم عمل طب سوزنی توسط تحقیقات علمی،
این طب از حالت منطقه ‌یی خود به یک علم پزشکی مدرن و جهانی تبدیل شد
و بی‌تردید جایگاه امروز خود را در جهان مدیون تحقیقات علمی است که روی آن انجام شده است.

وی خاطر نشان کرد: نتایج این مطالعه و توجیه علمی مزاج شناسی که برای نخستین بار در دنیا روی افراد گرم مزاج و سرد مزاج
جهت ارزیابی سیستم نورواندوکرین و الگوی سایتو کاینی (TH1/TH2) پاسخ‌های ایمنی انجام شد،
دلالت بر این داشت که که افراد گرم‌ مزاج دارای فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی بیشتر
و فعالیت سمپاتیک فوق کلیوی، فعالیت کورتیکوستروئید فوق کلیوی
و فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک (عصب واگ) کمتری نسبت به افراد سرد مزاج هستند.

همچنین تمایل الگوی سایتوکاینی در آنها نسبت به افراد سرد مزاج، بیشتر به سمت TH2 می باشد.

به گفته وی، عدم مشخص شدن اساس علمی مزاج های گرم و سرد
(مانند دیگر مفاهیم طب سنتی ایرانی) از یک سو باعث شده است که
درمان‌های طب کهن ایرانی هنوز بر پایه تجربه، آزمون و خطا و مراجعه به متون باقی‌مانده از گذشته‌های بسیار دور باقی بماند
و از سوی دیگر باعث بی اعتنایی طب نوین به توانایی های درمانی طب کهن ایرانی شده است.

گفتنی است، بودجه این طرح تحقیقاتی توسط مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم وآلرژی دانشگاه علوم پزشکی تهران
فراهم شده و نتایج آن برای چاپ در مجله معتبر علمی Journal of Alternative and Complementary Medicine مورد پذیرش قرار گرفته است.

تذکر:

۱- جای خوشوقتی است که در این دوره، روشهای طبی اصیل و کهن جهان
مورد اهمیت واقع می شود، البته به نفع خود اشخاص است.

۲- سعی بر شناختن مکاتب طب کهن کار خوبی است،
ولى سعی بر شناخت و تطبیق آنها بر مبانی طب رایج روش نوعا غلطی است.

۳- اکر اهتمامی به این مکاتب طبی می خواهند بدهند، آنها را از اهلش (نه طب رایج) فرا بگیرند
و بر طبق مبانی خود این روشها، آنوقت در کاربرد ببینند کدام روش در کدام مورد سالمتر و سریعتر و کم هزینه تر و بی خطرتر و موفقتر است،
همان روش را طبق اصول خودش بکاربرند، و به هیج آنها را با هم مخلوط نکنند،
البته بیشرفتهاى ابزاری اکر در خدمت روشهاى کهن قرار کیرد تاثیر و موفقیت آنها را جندین برابر می کند.
ولى این به معنای بردن مبانی طب کهن در قالبهاى رایج نیست.

نتیجه کامل این تحقیق را میتوانید از این آدرس دانلود کنید.