شپش (Pediculus) اطلاعات کامل برای درمان شپش

شپش بسیار آزار دهنده است.
اگر چه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی به شپش داشته است،
اما همچنان این انگل گستردگی جهانی دارد، به طوری‌که در دهه گذشته در ایالات متحده آمریکا هر سال ۶ میلیون مورد ابتلا به شپش گزارش می‌شود.

شپش مختص جامعه یا طبقه اجتماعی خاصی نبوده و تمام افراد جامعه را مخصوصا در فصول سرد سال ممکن است درگیر کند.
شیوع این بیماری در کودکان بسیار بیشتر است و در جنس مونث شایع‌تر از جنس مذکر است.

ابتلا به شپش سر در تمام جوامع دیده میشود و برای مثال در بچه های مدارس ابتدایی کانادا در هر زمان
حدود ۲% ابتلا به شپش سر وجود دارد به عبارتی دیگر ابتلا به شپش سر ارتباطی با وضعیت اقتصادی نداشته
در تمام طبقات اجتماع ممکن است رخ دهد و حتی در مومیایی های مصر باستان هم رشک های مرده دیده شده است

این حشره، به دنبال تماس‌های نزدیک بین فردی یا هنگامی که افراد خانواده در فصول سرد برای تامین گرما
لباس‌های بیشتری می‌پوشند و به صورت دسته جمعی زندگی می‌کنند، از شخصی به شخص دیگر انتقال می‌یابد.

معرفی شپش‌ (Pediculus) :

شپش حشره کوچکی به رنگ سفید مایل به خاکستری است که دارای دهانی مخصوص مکیدن خون، دو شاخک و سه جفت پای کوتاه است.
شپش یک انگل خارجی بدن انسان محسوب می‌شود. می‌تواند سر، بدن و عانه را آلوده کند.
تخم شپش «رشک» نام دارد و بیضی شکل و سفیدرنگ و به اندازه ته سنجاق است و به مو و درز لباس‌ها می‌چسبد.

شپش در مو و لباس زندگی می‌کند و فقط به خاطر تغذیه روی سطح بدن می‌آید
و خودش را به پوست بدن می‌چسباند و پوست را سوراخ کرده و بزاق خود را در زیر پوست تزریق نموده
و با مکیدن خون، مواد زائدی را نیز از خود دفع می‌کند.
همین تلقیح مواد زائد و بزاق به زیر پوست منجر به ایجاد برآمدگی قرمز رنگ خارش‌داری می‌گردد.

از نظر شدت و شیوع آلودگی به انواع شپش، عواملی چون سن، جنس، نژاد، وضعیت اقتصادی و اجتماعی موثر شناخته شده‌اند.
آلودگی در تمام گروه‌های سنی دیده می‌شود ولی شپش سر در کودکان (سنین مدارس ابتدایی) شیوع بیشتری دارد.
نکته اینجاست که اگر چه به طور معمول شپش در جوامع فقیر و متراکم شایع‌تر است
ولی در شرایط همه‌گیری کلیه طبقات اجتماعی و اقتصادی جامعه را فرا می‌گیرد
و حتی در جوامع چندنژادی مشاهده شده که شپش سر در سفیدپوستان شایع‌تر از سیاه‌پوستان است.

شپش سر چیست؟

شپش سر عفونتی انگلی است که توسط انگلی به نام پدیکولوس هومانوس کاپیتیس (PEDICULUS HUMANUS CAPITIS) ایجاد می شود.
شپش سر یک بیمارى انگلى است که در سراسر دنیا حتى در کشورهاى توسعه یافته نیز به وفور مشاهده مى شود.

طول عمر این مزاحم‌هاى کوچک کمتر از ۳۰ روز است. اما هر شپش ماده‌ بین ۵۰ تا ۱۵۰ عدد تخم به جا می‌گذارد
که هر کدام از این تخم‌ها در یک کپسول بسیار چسبناک قرار گرفته‌اند.
این کپسول از فاصله تقریبا ۵ میلیمترى ریشه مو به مو می‌چسبد و به راحتى جدا نمی‌شود.

 

عامل بیمارى شپش سر چیست؟

عامل مولد بیمارى یکى از انواع شپش است که به طور اختصاصى موهاى سر را درگیر مى کند.
شپش بالغ با حرکت روى سر روزانه ۴ تا ۶ تخم روى موها قرار مى دهد
که به وسیله یک اتصال محکم به موها متصل مى گردند که به نام رشک (Nit) نامیده مى شوند
که به رنگ سفید و چسبیده به ساقه مو مشاهده مى شود.

شپش سر تقریبا هر چهار ساعت از خون تغذیه می کند.
دارای شش پا است که طوری طراحی شده اند که قادر به چنگ زدن به مو باشد ولی توانایی پریدن ندارد.
شکستن هر پا (با شانه زدن ) باعث مرگ شپش خواهد شد.
اندازه آن حدود یک تا دو میلی متر است ، به عبارتی دیگر ریز، اما قابل مشاهده است .

شپش ماده بالغ طی عمر حدودا یک ماهه خود ، روزانه ۴ تا ۶ تخم می گذارد.
این تخم ها به مو در نزدیکی پوست سر که دما و رطوبت مناسب را داراست می چسبند
و پس از ۷ روز ، شپش ها از تخم سر بیرون می آورند و طی ۳ بار پوسته ریزی به شپش بالغ تبدیل می شوند.

علائم شپش سر

اولین علائم بالینی در سر، موقعی اتفاق می افتد که شپش شروع به حرکت می کند
که معمولاً از حاشیه دو طرف سر شروع می شود و بعد به طرف مرکز سر گسترش می یابد.

در این هنگام بیمار احساس خارش در سر می کند. به تدریج خارش سر افزایش یافته
و در سر خراشیدگی با ناخن پیش می آید. گاهی در موارد پیشرفته غدد لنفاوی اطراف سر در ناحیه گردن برجسته می شود.

اغلب آنچه که در بیمار مبتلا مشخص است تخم شپش (Nit) می باشد که به شکل بیضی شفاف تا سفید رنگ
و حدود ۵/۰ میلیمتر به ریشه مو بطور مایل و در یک سمت مو می چسبد و به راحتی کنده نمی شود.

این تخمها به راحتی با شوره و ذرات پوسته سر و همچنین پوسته های سیلندری دور مو
که اغلب رسوب تافت و نرم کننده های مو می باشند اشتباه می شود.

تخم شپش به یک سمت مو در نزدیکی ریشه مو بطور مایل می چسبد و جدا کردن آن از موی سر با دست غیر ممکن است.

مراحل زندگی شپش روی سر

بعد از انتقال انگل شپش از انسان آلوده به انسان سالم، انگل بالغ یکی دو ماه زندگی می کند
و انگل ماده در هر روز ۴-۶ تخم می گذارد که به ساقه موها می چسبند و شبیه ذرات سفید مانند شوره دیده می شوند.
این تخمها به بالغ تبدیل شده و این سیر همچنان ادامه می یابد.

چگونه به شپش سر مبتلا می شویم؟

ابتلا به شپش سر در تمام جوامع دیده میشود

ازدحام جمعیت باعث می شود که شپش بتواند از سری به سری دیگر برود
و از آنجایی که تماس نزدیک در بچه ها امری شایع است ، شپش سر بیشتر در این گروه سنی اتفاق می افتد ،
هر چند هر کس در هر شرایط آب و هوایی ممکن است مبتلا شود.

طول مو، جنس ، سن و رنک مو تاثیری در انتقال شپش نداشته ،
شامپو کردن معمولی باعث از بین رفتن یا پیشگیری از آن نمی شود و شستشو با سرکه هم تاثیری ندارد.

تراشیدن موها اگر چه موثر است اما راه حل مناسبی به شمار نیامده کاملا غیرضروری است .

شپش سر به هر حال از سر فرد دیگری به شما یا خانواده شما منتقل شده
و شکستن زنجیره انتقال تنها با درمان موثر و برررسی تمامی موارد تماس میسر می شود.

راههای انتقال شپش چیست؟

انتقال از یک فرد به فرد دیگر مى تواند از طریق تماس مستقیم یا استفاده از وسائل شخصى دیگران مثل
شانه، کلاه، شال، حوله و روسرى صورت گیرد. انتقال در افراد خانواده به سرعت و سهولت رخ مى دهد.
ابتلا قبلى به شپش ایمنى ایجاد نمى کند. بنابراین یک فرد ممکن است بیش از یکبار به بیمارى مبتلا گردد.

چگونه به وجود شپش سر مشکوک شویم ؟

بزاق و ترشحات شپش سر محرک بوده و باعث خارش قابل توجه می شود
اما تقریبا همه افراد با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر میشوند!

بنابراین طبیعی است که صرفا وجود خارش کافی نبوده ، لازمست که معاینه و بررسی دقیق تری انجام شود
خیلی از اوقات هم، مدرسه یا همسایگان ممکن است شما را از وجود شپش در دانش آموزان مطلع کنند
و لازمست که شما خانواده خود را از این نظر بررسی نمایید.

شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می کند، ضمن آنکه از نور و گرما هم گریزان بوده ،
غالبا دور از تاج سر قرار می گیرد لذا بیشتر مشاهده رشک های چسبیده به سر است که شک به بیماری را بر می انگیزد.

چگونه مطمئن شویم که رشک را یافته ایم ؟

آنچه مهم است آن است که رشک را از شوره سر و سایر حالات مشابه افتراق دهیم،
شوره سر در واقع پوست مرده است که به راحتی از مو جدا می شود.

گاهی اوقات بقایای اسپری های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند،
اما توجه به چند نکته ما در تشخیص رشک کمک می کند:

رشک ها همیشه یک شکل و تخم مرغی شکل بوده ، به مو در نزدیکی پوست سر چسبیده اند
و عمدتا در گیجگاهها، بالای گوش ها و پشت گردن دیده میشوند
و برای جدا کردن آن ها از مو استفاده از ناخن ها ضروری بوده ، به راحتی جدا نمی شوند.

به هر حال برای پیدا کردن تخم شپش می بایست با حوصله تمام از یک گیجگاه به طرف مقابل ،
منطقه به منطقه مو را گشت و بهتر است این کار زیر نور مناسب انجام شده
و البته استفاده از یک ذره بین هم می تواند کمک کننده باشد.

ضمنا این دقت را هم باید معطوف داشت که نزدیکی زیاد سر به فرد مورد معاینه ،
می تواند باعث منتقل شدن شپش به سر فرد معاینه کننده شود.

شپش چگونه تشخیص داده میشود؟

شک به بیمارى اولین قدم تشخیص شپش سر است.
همانطوریکه پیشتر نیز ذکر شد موارد شپش سر در تمام افراد جامعه حتى در افراد با رعایت بهداشت فردى بالا
نیز ممکن است دیده شود. خارش سر بخصوص خارش بدون علت در یک کودک در سنین مدرسه
باید از این جهت مورد بررسى قرار گیرد.

به احتمال کم ممکن است بتوان شپش را از سر جدا کرد و با احتمال بیشتر مى تواند
رشک هاى چسبیده به موى سر را یافت. در افراد بخصوص کودکانى که ضایعات عفونى مثل زرد زخم
یا ضایعات شبه اگزمایى در ناحیه سر و پشت گردن به کرات دیده مى شود احتمال وجود شپش را باید مدنظر داشت.

چگونه می توان از بروز شپش پیشگیری کرد؟

با جدا کردن بیماران درمان نشده از افراد سالم و درمان سریع آنها می توان از انتقال بیماری جلوگیری کرد.
( در مکانهایی همچون مدارس و پرورشگاهها و …) با رعایت بهداشت تا حد زیادی می توان مانع ایجاد بیماری شد.
زیرا انگل بر اثر مواد شوینده از بین می رود. هر چند تخم انگل خیلی مقاوم است.

 

پیشگیرى چگونه انجام مى شود؟

پیشگیرى معمولاً با ارتقا بهداشت کل جامعه است.
درمان زودرس موارد با آگاهى دادن به والدین، آموزگاران و افراد دیگر جامعه مى تواند با کنترل هرچه سریعتر موارد مبتلا
به کاهش ابتلا سایرین کمک کننده باشد. و در آخر لازم به ذکر مجدد است که شپش سر
در هر طبقه اجتماعى و اقتصادى مى تواند دیده شود و رعایت دقیق موازین بهداشتى هرچند بسیار مفید و کمک کننده ولى احتمال ابتلا را منتفى نمى سازد

راه درمان

سابق بر این تنها راه نجات از دست شپشها، تراشیدن موها از ته بود.
اما امروزه شامپوهاى ضد شپش همه جا در دسترس هستند.

فرد شپش‌زده باید یک دوره مشخص از این نوع شامپوها استفاده کند.
این شامپو‌ها به علت دارا بودن ترکیبات شیمیایى بخصوص باعث مرگ شپش‌ها می‌شوند
و به مرور زمان با حل کردن کپسول تخم‌ها آنها را از مو جدا می‌کنند.

شامپو‌هاى ضد شپش از شوینده‌هاى قوى به شمار می‌آیند و تا حدى نیز سمى هستند.

اگر زخم‌هاى سر زیاد باشد، استفاده از این نوع شامپو‌ها می‌تواند تولید عفونت کند. بهتر است قبل از استفاده حتما با پزشک مشورت شود.

اولین نکته این است که درمان فرد بیمار در آلودگی به شپش تاثیرگذار نیست.

حتی اگر با بهترین روش‌ها نیز درمان شود. چرا که اگر فردی در مجاورت و تماس نزدیک
با یک فرد آلوده به شپش قرار داشته باشد، حداکثر تا ۲ هفته بعد مجددا آلوده می‌گردد،
پس مهمترین اصل در مبارزه با شپش، انجام درمان دسته‌جمعی و همگانی
و رفع آلودگی از کلیه لوازم و وسایل مورد استفاده افراد به طور همزمان است.

مهمترین نکته در مهار شپش دانش‌آموزان هم بازدید روزانه موی سر و در صورت لزوم
بازدید لباس و بدن آنها توسط معلمان و مربیان مدارس و ارجاع سریع موارد آلوده
به واحدهای بهداشتی درمانی برای درمان فرد آلوده به همراه خانواده و اطرافیان وی است.

پس از درمان ضدشپش، احتمال انتقال آلودگی از بین می‌رود و دانش‌آموز می‌تواند به مدرسه بازگردد.
در اوایل ، که بیماری هنوز گسترش نیافته است با کوتاه کردن موها، استحمام روزانه و جوشاندن وسایل شخصی می توان آن را از بین برد.

نکات مهم در مورد دارو درمانی :

نکته اول و مهمترین نکته این است که این داروها شدیدا سمی است .
این داروها به هیچ عنوان خوراکی نیست . دارو را در حمام مصرف کنید
و بعد از آلوده شدن دست به دارو هرگز دست را به دهن نگذارید و با دست آلوده چیزی نخورید

بهترین شامپوهای ضد شپش

شامپوی Lindane(GBH)

که در بزرگسالان بکار می رود برای اطفال و خانمهای حامله توصیه نمی شود.

شامپوی Permethrin ۱%

شامپو باید به تمام موها مالیده و ده دقیقه باقی بماند.
سپس شسته و یک هفته بعد تکرار شود.این شامپو تخمها را از بین نمیبرد .

ابتدا موها را مرطوب‌ نموده‌ سپس‌ باشامپو یا سرشوی‌ ۱ درصد موها را آغشته‌ نمایید.
لازم‌ است‌ ماده‌ مورد نظرکاملا به‌ کف‌ سر و ساقه‌ مو مالیده‌ وماساژ داده‌ شود و آن‌ گاه‌ پس‌ از ۱۰دقیقه‌ شسته‌ شود.

شامپوی Hegor Antipoux :

تخمها را نیز از بین میبرد. تمام افراد خانواده باید با هم درمان شوند.
هر چه که با سر بیمار در تماس بوده (شانه، ملحفه و کلاه) باید با آب گرم ۶۰ درجه شسته شوند.
وسایلی که در اثر حرارت خراب می شوند باید به مدت ۲ هفته در کیسه دربسته باقی بمانند.

سایر فعالیتهای درمانی برای از بین بردن شپش :

– درمان‌ علامتی‌ خارش‌ پدیدآمده‌ در هر سه‌ نوع‌ شپش‌ سر، تن‌ و عانه‌ عبارت‌ است‌ از تجویز آنتی ‌هیستامینها ، مانند هیدروکسی‌زین‌، توسط پزشک‌ معالج‌

– در صورت‌ وجود عفونت‌ ثانویه‌باکتریال‌ باید هر چه‌ سریعتر درمان‌آنتی‌بیوتیک‌ را برای‌ حداقل‌ ۱۰ روزشروع‌ کرد.

– وسایل‌ شخصی‌ و پوششی‌نظیر کلاه‌، روسری‌ و امثال‌ اینهابایستی‌ به‌ مدت‌ ۳۰ دقیقه‌ با آب‌جوشانده‌ شوند
تا هم‌ شپش‌ و هم‌رشک‌ از بین‌ بروند و سپس‌ خشک‌شوند.

– استفاده‌ مرتب‌ از شانه‌ فلزی دندانه‌ریز در تشخیص‌، پیشگیری‌ و درمان‌ بیماری توصیه‌ می‌شود
و به‌ عنوان‌یکی‌ از راههای‌ تقویت‌ بهداشت‌فردی‌ مورد استفاده‌ می‌باشد.
فاصله‌دندانه‌های‌ این‌ شانه‌ باید به‌ اندازه‌ای‌باشد که‌ عملا رشک‌ را از موهای‌ سرجدا نماید.

در درمان شپش سر دو نکته مهم را باید همواره به خاطر داشت:

۱- دو بار درمان به فاصله ۷ تا ۱۰ روز لازمست ، چرا که اگر چه با درمان نخست ، شپش های سر
و اکثر تخم های آن از بین می روند ، اما از آنجایی که امکان سر برون آوردن آنها تا ۷ روز بعد از تخم ها وجود دارد ،
لذا بهتر است به فاصله ۷ تا ۱۰ روز ، درمان مجدد انجام شود تا پیش از آنکه این شپش های جدید بالغ شده و توانایی حرکت پیدا کنند ، از بین بروند.

۲- تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر اینصورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت.
البته آنچه در کشور ایران برای این درمان این بیماری استفاده میشود عمدتا شامپو لیندین ۱ درصد و شامپو پرمترین ۱ درصد است .

این فراورده ها برای بیش از ۴۰ سال است که مورد استفاده قرار می گیرند و غالبا غیر از عوارض نادر گذرا ،
عارضه دیگری ندارند، اما مهم این است که درست مطابق آنچه توصیه شده است استفاده شده و بیش از حد مصرف نشوند،
علاوه براین می بایست تمام موها بخوبی با آنها مرطوب شوند چرا که شپش سر کشته نمی شود
مگر آنکه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد.

ضمنا مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگری لازمست که در مورد مصرف در زنان باردار ، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.

به یاد داشته باشید :

پس از درمان ، برداشتن رشک ها نه برای ادامه درمان و نه برای کنترل بیماری ضرورتی ندارد.
در عین حال برای بسیاری این مسئله از نظر ظاهر مهم بوده و یا ممکن است مشکلاتی را در مدرسه ایجاد کند.

بنابراین چاره ای نخواهد بود بجز جدا کردن رشک ها با ناخن یا استفاده کردن از شانه های دندانه ریز.

به هر حال به عنوان یک قاعده کلی ، اگر در فاصله کمتر از ۴ سانتی متری پوست سر ،
تخم شپش رویت نشود، بیماری درمان شده تلقی می شود و رشک های موجود روی موها
با فاصله بیش از ۴ سانتی متر، اهمیتی از نظر انتقال بیماری ندارند.

شپش سر برخلاف شپش تنه ، ناقل هیچ بیماری دیگری نیست و از این بابت نگرانی وجود ندارد.

به خاطر داشته باشید اگر پس از دوبار درمان مجددا به شپش سر مبتلا شدید ،
این بدان معنی است که فرد مبتلای درمان نشده ای در نزدیکی شما وجود دارد. بهر حال با ابتلای مجدد، دو دوره درمان مجدد هم لازمست .