انواع سردرد (۲)

انواع سردرد را در این مقاله بررسی میکنیم.

میگرن شبکیه:

میگرن شبکیه نوع خاص نادری از بیماری میگرن است که در اثر انقباض موقت سرخرگ های شبکیه اتفاق می‌افتد و یک اختلال بینایی گذرا و برگشت پذیر ایجاد می کند. اختلال بینایی بصورت سیاه شدن بخشی از میدان بینایی در یک چشم یا حتی کوری کامل یک چشم تظاهر می کند که کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و بطور کامل بهبود می‌یابد. اختلال بینایی در میگرن شبکیه ممکن است با سردرد همراه باشد و یا نباشد. البته از آنجا که برخی از بیماری های جدی قلبی عروقی هم می‌توانند علائم مشابهی در چشم ایجاد کنند در صورت بروز این علائم لازم است فرد مبتلا کاملاً از لحاظ سایر بیماری‌ها بستری شود و تنها در صورتیکه هیچ بیماری دیگری یافت نشود می‌توان تشخیص میگرن شبکیه را مطرح کرد.

درمان میگرن

در بسیاری از مبتلایان به میگرن آنچه که بیشتر از سردرد و علائم چشمی باعث آزار فرد می‌شود ترس از وجود تومور مغزی یا ایجاد کوری دائمی است. در این افراد یک معاینه کامل پزشکی و اطمینان از اینکه بیماری خوش‌خیم است و هیچ عارضه دائمی ایجاد نمی‌کند تا حد زیادی باعث آسودگی فرد مبتلا می‌شود و حتی گاهی کاهش استرس ناشی از نگرانی باعث کم شدن شدت و فراوانی حملات میگرنی شده، به بهبود قابل توجه فرد می‌انجامد.

به علاوه در افراد میگرنی شناسایی عواملی که باعث شروع یا تشدید حمله میگرنی می شود و پرهیز از این عوامل (بی خوابی، خستگی، گرسنگی، استرس، بوی سیگار، بوی عطر، غذاهای خاص و غیره) می‌تواند باعث بهبود فرد مبتلا شود. همچنین انجام مرتب ورزهای سبک روزانه و پرهیز از ورزش‌های سنگین می‌تواند به کنترل میگرن کمک کند.

به هر حال در مواردی که سردرد میگرنی شدید است و فعالیت روزانه فرد را مختل می‌کند می‌توان با استفاده از مسکن های معمولی یا داروهای خاص سردرد را کنترل کرد. البته لازم به ذکر است که در صورتیکه حملات میگرن مکرراً اتفاق بیافتد و فرد ناچار باشد در هفته بیش از ۲-۳ بار از مسکن استفاده کند به داروی مسکن وابسته می‌شود و در صورت قطع مصرف دارو مجدداً دچار سردرد خواهد شد. در این افراد لازم است داروهای خاصی (تحت نظر پزشک) به طور مرتب مصرف شود تا فراوانی حملات میگرنی کاهش پیدا کند و فرد مجبور نباشد دائماً از داروهای مسکن استفاده کند.

انواع سردرد ، سردردهای تنشی (Tension headache)

سردرد تنشی نوع خاصی از سردرد است که اغلب در افراد افسرده یا کسانی که تحت استرس مزمن قرار دارند ایجاد می‌شود. این نوع سردرد معمولاً در اکثر ساعات روز وجود دارد اما شدت آن خفیف تا متوسط است و مشکل جدی برای فعالیت‌های روزانه ایجاد نمی‌کند. این سردردها معمولاً در پایان روز و در موقع خستگی شدیدتر می‌شود. این نوع سردرد بیشتر به صورت احساس سنگینی در سر است و افراد مبتلا می‌گویند: “احساس می‌کنم یک دیگ روی سرم گذاشته‌اند” . اهمیت سردرد تنشی در آن است که ممکن است درد فقط در ناحیه پیشانی و دور چشم ها وجود داشته باشد و به همین دلیل با مشکلات چشمی اشتباه شود. برخی از صاحب نظران معتقدند که سردرد تنشی نوع خاصی از میگرن معمولی می‌باشد. درمان آن نیز مشابه درمان میگرن می‌باشد.

سردرد خوشه‌ای (Cluster headache)

این سردرد از انواع سردرد هست که بیشتر در مردان سیگاری ۳۰ تا ۵۰ ساله بروز می‌کند. یک بیماری خوش‌خیم است که بصورت حملات حاد سردرد و درد پشت کره چشم بصورت یکطرفه تظاهر می‌کند و برخلاف اغلب سردردهای خوش‌خیم باعث بیدار شدن فرد از خواب می‌شود. معمولاً در زمان سردرد علائم چشمی یکطرفه نیز در سمت مبتلا وجود دارد به طوری که چشم مبتلا دچار اشکریزش و قرمزی می‌شود. ممکن است در همان سمت افتادگی پلک ایجاد شود و مردمک چشم موقتاً گشاد شود (یعنی سیاهی چشم در سمت مبتلا بزرگتر به نظر برسد). گاهی آبریزش‌بینی نیز در سمت مبتلا اتفاق می‌افتد. در سردرد خوشه‌ای حمله حاد سردرد حدود یکی دو ساعت طول می‌کشد و عارضه خاصی ایجاد نمی‌کند. معمولاً سردرد خوشه‌ای چندین بار در یک دوره چند هفته‌ای تا چند ماهه تکرار می‌شود و سپس به تدریج بهبود می‌یابد. البته احتمال عود این حملات پس از چند ماه تا چند سال وجود دارد.

التهاب شریان گیجگاهی (Temporal arteritis)

این بیماری اغلب در افراد مسن (بالای ۶۰ سال) اتفاق می‌افتد گرچه این بیماری نادر است اما به علت آنکه می‌تواند منجر به کوری دائمی هر دو چشم شود تشخیص و درمان سریع آن اهمیت زیادی دارد. این بیماری بصورت سردرد، درد و حساسیت ناحیه پیشانی و گیجگاه، خستگی و درد مفصل فک، تب، کاهش وزن، درد منتشر عضلانی و خستگی و بی‌حالی تظاهر می‌کند. در این بیماری واکنش‌های التهابی باعث بسته شدن شریان‌های سر می‌شود. اگر این اتفاق در سرخرگ‌های چشم بیفتد می‌تواند باعث کاهش دید دائمی شود. از دیگر علائم چشمی این بیماری می‌توان به آسیب عصب بینایی، کاهش دید گذرا، دوبینی و فلج عضلات چشمی اشاره کرد. دوره این بیماری یکی دو سال است و پس از این مدت خودبخود برطرف می شود اما در طول دوره بیماری برای جلوگیری از بروز عوارض جدی (مثل نابینایی) لازم است داروهای کورتیکو- استروئیدی بصورت منظم و تحت نظر پزشک استفاده شود. نکته مهم آن است که در تمام افراد مسن که به علت انسداد شریان مرکزی شبکیه دچار افت دید ناگهانی می‌شوند لازم است بررسی کامل از نظر احتمال وجود این بیماری انجام شود، چون در صورت وجود بیماری احتمال ابتلای چشم مقابل خیلی زیاد است. در صورت تشخیص بیماری گرچه نمی‌توان به برگشت دید در چشم مبتلا کمکی کرد، اما حداقل با تجویز داروهای کورتیکو استروئیدی خوراکی یا تزریقی می توان از ابتلای چشم سالم پیشگیری کرد و فرد را از کوری هر دو چشم نجات داد.

علل ناشایع انواع سردرد همراه با علائم چشمی

تومورهای مغزی: تومورهای مغزی اغلب با افزایش فشار داخل جمجمه باعث ایجاد سردرد نسبتاً شدید دائمی می شوند که صبح‌ها بدتر است. این سردرد با حرکاتی نظیر خم شدن، زور زدن، حبس کردن نفس، سرفه و حرکت دادن سر بدتر می شود. سردرد ناشی از تومورهای مغزی معمولاً با استفراغ (گاهی بدون حالت تهوع) همراه است. علائم ناشی از تومورهای مغزی عبارتند از:
فلج اعصاب چشم که باعث انحراف چشم و دوبینی می گردد
ورم سرعصب بینایی (که در معاینه چشم پزشکی قابل مشاهده است)
محو شدن گذرای دید
تار شدن بخشی از میدان بینایی در یک یا هر دو چشم (در این حالت بررسی میدان بینایی می‌تواند به مشخص شدن محل تومور کمک کند)
ندرتاً ایجاد توهمات بینایی
ایجاد نابینایی در یک یا هر دو چشم (در موارد تومورهای پیشرفته)
خونریزی مغزی: خونریزی داخل جمجمه علاوه بر ایجاد سردرد شدید ممکن است با فلج عضلات چشم، دوبینی یا خونریزی در شبکیه و زجاجیه همراه باشد. به علاوه گاهی اوقات سکته‌های مغزی باعث ایجاد نقائصی در میدان بینایی می‌شوند که با بررسی میدان بینایی قابل تشخیص است.

مننژیت: مننژیت یا التهاب پرده‌های مغزی نیز علاوه بر ایجاد سردرد می‌تواند باعث فلج عضلات چشمی و ایجاد انحراف چشم و دوبینی شود. به علاوه مننژیت گاهی باعث ترس از نور و درد در موقع حرکات چشم می‌گردد.

سردردهای ناشی از بیماری‌های چشمی

همانطور که قبلاً ذکر شد بر خلاف تصور عموم مردم، عیوب انکساری معمولاً باعث ایجاد سردرد نمی‌شود؛ اما گروهی دیگر از بیماری‌های چشمی می‌توانند باعث بروز سردرد و بخصوص درد اطراف چشم شوند.

خشکی چشم

خشکی چشم یکی از علت‌های بسیار شایع احساس درد و ناراحتی در اطراف چشم‌ها است که معمولاً صبح‌ها بهتر است و در اواخر روز بدتر می‌شود. به علاوه انجام کارهای چشمی مثل مطالعه یا کار با کامپیوتر می‌تواند باعث بدتر شدن درد و ناراحتی در مبتلایان به این بیماری شود.

بیماری‌های قرنیه

قرنیه بافت بسیار حساسی است که تعداد زیادی اعصاب حسی در آن وجود دارد و به همین علت به درد و تحریک واکنش زیادی نشان می‌دهد. (حتماً تجربه کرده‌اید که حتی ورود یک ذره بسیار ریز گرد و غبار به داخل چشم چقدر باعث درد و ناراحتی می‌شود، در حالیکه با یک قلوه سنگ! در داخل کفشتان ممکن است چند ساعت پیاده روی کنید و عین خیالتان نباشد). طبیعی است که تحریکات وارد شده به این بافت حساس می تواند انواع سردرد شدیدی در چشم و اطراف چشم و گاهی در تمام سر ایجاد کند.

مثلاً ورود هر نوع جسم خارجی به داخل چشم- چه مستقیماً به قرنیه بچسبد و چه در پشت پلک گیر بیفتد و باعث خراشیده شدن قرنیه شود- علاوه برایجاد درد و قرمزی و اشکریزش معمولاً باعث سردرد نیز می‌شود. همچنین در افرادی که به علت جوشکاری یا نگاه کردن طولانی مدت به برف (مثلاً در ورزش اسکی) دچار برق‌زدگی چشم‌ها می‌شوند نیز پوشش خارجی (اپی‌تلیوم) قرنیه آسیب می‌بیند و فرد علاوه بر اشکریزش و درد چشم‌ها دچار سردرد شدید می‌شود. (این نوع سردرد را جوشکاران محترمی که استفاده از عینک مناسب را مایه کسر‌شأن خود می‌دانند خیلی زیاد تجربه می‌کنند)

از دیگر بیماری‌های قرنیه که باعث ایجاد انواع سردرد می‌شود زخم قرنیه است.

همچنین التهاب قرنیه یا کراتیت نیز می‌تواند باعث انواع سردرد گردد.

یکی از بیماری‌های قرنیه که عمدتاً باعث سردرد صبحگاهی مکرر می‌شود خراش راجعه قرنیه (Recurrent Corneal Erosion) است. در این بیماری اپیتلیوم قرنیه چسبندگی سستی به بافت‌های زیرین دارد و مستعد کنده شدن است. در این حالت خیلی اوقات وقتی فرد مبتلا به هنگام صبح چشم‌هایش را باز می‌کند بخشی از اپیتلیوم قرنیه کنده می‌شود و علاوه بر سوزش و اشکریزش و درد چشم، سردرد نیز در همان سمت ایجاد می‌شود.

گلوکوم حاد زاویه بسته

این بیماری باعث ایجاد تاری دید، درد چشم و اشکریزش و سردرد شدید می‌شود. تشخیص این بیماری با معاینه کامل چشمی (شامل اندازه‌گیری فشار داخل چشم و بررسی ساختمان زاویه اتاق قدامی) امکانپذیر است. تشخیص این بیماری اهمیت زیادی دارد چون می‌تواند منجر به کاهش دید دائمی شود.

التهاب داخل چشمی(Uveitis)

التهاب داخل چشمی (یوئیت) می‌تواند علاوه بر درد چشم، سردرد نیز ایجاد کند. البته در مواردی که یوئیت قسمت‌های قدامی چشم مثلاً عنبیه را درگیر کرده باشد احتمال ایجاد سردرد بیشتر است.

التهاب صلبیه (Scleritis)

التهاب صلبیه می‌تواند باعث درد شدید چشم و سردرد شود. نکته قابل توجه آن است که اگر التهاب صلبیه در بخش‌های خلفی کرده چشم اتفاق بیفتد ممکن است در ظاهر چشم تغییر خاصی ایجاد نکند اما باعث ایجاد سردرد شدید در ناحیه پشت چشم شود. تشخیص این بیماری از دو جهت مهم است: اول آنکه این بیماری در خیلی از موارد با بیماری‌های جدی‌تر همراه است که در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند حتی حیات فرد را تهدید کند. دوم آنکه این بیماری می‌تواند منجر به آسیب جدی حتی سوراخ شدن چشم گردد.

بیماری‌های حدقه چشم

وجود التهاب یا تومور در ناحیه پشت چشم و در داخل حدقه چشم می‌تواند باعث بروز انواع سردرد شود.

التهاب عصب بینایی

التهاب عصب بینایی علاوه بر آنکه باعث تاری دید می‌شود می تواند با درد چشم و انواع سردرد (بویژه در ناحیه پشت چشم) همراه باشد. در افراد مبتلا به التهاب عصب بینایی معمولاً حرکت دادن چشم باعث بدتر شدن درد می‌گردد.

زونای چشمی

این عارضه یک بیماری ویروسی است که بر اثر فعال شدن ویروس آبله مرغان در اعصاب حسی چشم اتفاق می‌افتد. علامت مشخصه زونا بروز ثبورات ریز پوستی بصورت آبدانه‌های کوچک در یک زمینه ارغوانی و بنفش است که با درد شدید همراه است. معمولاً درد یکی دو روز قبل از ظاهر شدن ثبورات جلدی شروع می‌شود و تا مدتی پس از بروز دانه‌ها ادامه پیدا می‌کند. البته در بعضی افراد ممکن است درد ناشی از زونا حالت مزمن پیدا کند و تا ماه‌ها پس از بیماری فرد احساس درد داشته باشد در صورتیکه زونای چشمی علاوه بر درگیری پوست اطراف چشم، بافت‌های داخل چشم را نیز درگیر کرده باشد التهاب داخل چشمی (یووئیت) نیز باعث بدتر شدن سردرد فرد مبتلا می‌گردد.

حالات متفرقه

دردهای صورت:

گاهی اوقات دردهای ناحیه صورت ممکن است با درد چشم اشتباه شود. مثلاً درگیری اعصاب حسی صورت، بیماری های سینوس ها و ناراحتی دندان ها و فک فوقانی گاهی ممکن است با درد چشم اشتباه شود.

دردهای تیر کشنده:

گاهی فرد احساس می‌کند که چشمش تیر می کشد. این حالت معمولاً چند ثانیه طول می کشد و به سرعت از بین می‌رود. اگر این حالت زیاد تکرار نشود و مدت آن کوتاه باشد معمولاً علت خاصی نداشته و نیاز به بررسی و درمان ندارد؛ اما در صورتی که این حالت مرتباً تکرار شود یا با مشکلات چشمی یا عوارض عصبی دیگری همراه باشد ممکن است ناشی از تحت فشار قرار گرفتن اعصاب حسی توسط توده‌های عروقی یا تومورها باشد که در این حالت بررسی برای یافتن علت عاضه و درصورت امکان درمان آن ضروری است.

نور هراسی (Photophobia):

نور هراسی یا ترس از نور نوعی احساس مرتبط با درد است که در برخی از حالت‌های چشمی رخ می دهد. در این حالت فرد احساس می‌کند که با نگاه کردن به نور دچار درد می‌شود به همین دلیل تمایل دارد که پلک‌ها را در حالت نیمه بسته نگه دارد و در محیط نیمه تاریک قرار بگیرد. شایعترین علت‌های نور هراسی بیماری‌های قرنیه و التهاب‌های داخل چشمی (یووئیت) است. گاهی بیماری‌های دیگر مثل میگرن، مننژیت و و خونریزی داخل جمجمه نیز می‌توانند نور هراسی ایجد کنند.

انواع سردرد ناشی از آفتاب:

وقتی کسی در معرض نور شدید آفتاب قرار گیرد مردمک چشم‌ها تنگ می‌شود و فرد ناخودآگاه پلک‌ها را تا جایی که امکان دارد تنگ می‌کند تا مقدار نور ورودی به چشم را محدود کند. انقباض مداوم مردمک و عضلات پلک می‌تواند باعث ایجاد انواع سردرد (بخصوص در ناحیه پیشانی) شود. اگر همیشه پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب دچار سردرد می شوید شاید استفاده از عینک آفتابی و کلاه لبه دار بتواند به رفع سردردتان کمک کند.

سردرد ناشی از قطره‌های چشمی: بطور کلی مصرف قطره‌های چشمی می‌تواند باعث سوزش و ناراحتی خفیف در اطراف چشم‌ها شود؛ اما قطره پیلوکارپین که در برخی از بیماران مبتلا به گلوکوم مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌تواند باعث ایجاد درد در ناحیه جلوی سر و بخصوص درد ابروها شود. البته معمولاً پس از چند بار مصرف قطره شدت درد کمتر می‌شود و فرد با دارو سازگار می‌شود. اما به هر حال در صورت ایجاد سردرد مقاوم یا درد مقاوم ابرو لازم است این قطره قطع و یا با داروی دیگری جایگزین شود.