پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
شمار تنبیه‌ها برای یک کودک ۱۱، ۱۲ ساله بسیار بیشتر از یک نوجوان ۱۵، ۱۶ ساله است. به‌طور کلی تنبیه عبارت است از: محروم کردن فرد از چیزی که برای او اهمیت دارد، و نیز انگشت نهادن بر آنچه می‌تواند رفتار فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد (برخورد منفی).
انواع تنبیه‌هایی که از سوی بسیاری از والدین مورد استفاده قرار می‌گیرد به ۵ دسته ی کلی قابل تقسیم است. برخی از این تنبیه‌ها موثر بوده و باید به‌طور مکرر مورد استفاده قرار گیرد ولی برخی دیگر فاقد تأثیر است و باید در مواردی اندک و اتفاقی بدان پرداخت یا حتی‌الامکان از آنها دوری جست.
۱- از دست دادن امتیازات
در این روش، نوجوان به دلیل انجام ندادن کاری که از او خواسته شده است جریمه می‌شود و امتیازاتی را از دست می‌دهد؛ به عبارت دیگر هر رفتار خاص، بهای خاصی دارد که باید برای آن پرداخت گردد.
هر نوع فعالیت، امتیاز یا کاری که برای نوجوان مهم باشد می‌تواند به عنوان جریمه مورد استفاده قرار گیرد.
مثالی را در مورد نوجوانی که به موقع به خانه باز نمی‌گردد عنوان می‌کنیم. پسر نوجوانی، هیچ‌گاه در ساعتی که قول داده به خانه برنمی‌گردد. باید به او گفت : «قرار است ساعت ۸ در خانه باشی، برای هر دقیقه‌ای که دیر کنی به همان نسبت فردا شب باید زودتر به خانه بیایی.» باید تعداد برخوردهای نوجوانی را که با والدین خود مشاجره می‌کند، طی هر روز یادداشت کرد و برای هر مرتبه‌ای که آن رفتار را مرتکب می‌شود۱۰ دقیقه از وقتی را که اجازه دارد به تماشای مسابقه ی فوتبال از تلویزیون بپردازد کاهش داد.
هنگامی که از شیوه تنبیه استفاده می‌کنید، چند نکته ی مهم را به خاطر داشته باشید:
نخست، باید به طور دقیق مشخص کنید که چه رفتاری چه جریمه‌ای دارد؛
دوم، نوع امتیازی که فرزندتان به هنگام ارتکاب رفتار ناشایست از آن محروم می‌شود باید به‌طور دقیق مشخص باشد.
سوم، تنبیه باید با تشویق و جایزه همراه باشد تا موثر افتد.
چهارم، تنبیه نباید آنقدر سنگین باشد که فرزندتان به شما بدهکار شود و نتواند بدهی خود را پرداخت کند. به عنوان مثال، اگر به فرزندی که رفتاری ناشایست دارد بگویید هر بار که این رفتار را مرتکب شدی تا نیم ساعت نمی‌توانی تلویزیون تماشا کنی، ممکن است به دلیل دفعات زیادی که آن رفتار را مرتکب می‌شود، سراسر مدتی که در خانه است قادر به تماشای تلویزیون نباشد. یا اگر به فرزندتان بگویید برای هر نمره ۱۸ یا ۲۰مقداری پول به تو می‌دهم ولی برای هر نمره ۱۲ یا ۱۴ تو باید به من پول بدهی، ممکن است تا آخر سال تحصیلی فرزند ۱۳ ساله شما، به شما بدهکار هم بشود و توان پرداخت آن را نداشته باشد.
۲- جلوگیری از فعالیت‌های مورد علاقه یک نوجوان (تنبیه تحریمی)
برای موثر بودن این نوع تنبیه، نوجوان باید سرگرم فعالیتی باشد که مورد علاقه ی اوست تا از طریق توقف آن فعالیت بتوان او را تنبیه کرد. با توجه به این‌که بعضی از بچه‌های امروزی دارای دستگاه بازی‌های کامپیوتری یا سایر سرگرمی‌ها در اتاق خود هستند، محبوس کردن آنها در اتاق جریمه مناسبی نیست. از سوی دیگر، به دلیل آن‌که نوجوانان مایلند تنها باشند، محبوس کردن آنها در اتاق تنبیه موثری نخواهد بود. اکنون به چند مثال توجه کنید:
مادری به همراه دخترش برای خرید لباس به مرکز خرید رفته است. دختر در مورد مدل لباس با او جر و بحث می‌کند. مادر ممکن است به او بگوید تا سه بار به تو اخطار می‌دهم اگر باز به جر و بحث ادامه دادی تا هفته بعد از خرید منصرف شده و به خانه برمی‌گردیم؛ دختر او متوجه می‌شود که اگر به رفتارش ادامه دهد از ادامه ی خرید محروم خواهد شد.
شما ممکن است پسر ۱۶ساله خود را برای ۲ساعت به تمرین رانندگی ببرید. پس از مدت کوتاهی پسر شما سرعت خود را افزایش می‌دهد. شما به او می‌گویید: هر بار که سرعت از حد مجاز بالاتر رود ۱۰ دقیقه از مدت تمرین (۲ساعت) کسر خواهد شد.
برای افزودن بر تأثیر این روش تنبیهی، باید چند نکته را به خاطر بسپارید:
نخست، شما باید به طور دقیق مشخص کنید که فرزندتان در ازای چه رفتاری تنبیه خواهد شد؛ مثلاً والدین ممکن است به فرزندان‌شان بگویند «دیگر با هم دعوا نکنید». منظور آنها این است که یکدیگر را کتک نزنند، فحش ندهند یا مسخره نکنند؟ لذا این موارد را باید به طور واضح مشخص نمایند.
دوم، باید از اخطار یا تذکر دادن نیز استفاده کنید. مثلاً، اگر یک‌بار دیگر فلان رفتار را مرتکب شوی، به فلان صورت تنبیه خواهی شد.
سوم، فرزند شما باید آگاه شود که تا چه مدت از یک فعالیت خاص محروم خواهد شد و برای پایان دادن به محرومیت چه کاری باید انجام دهد. مثلاً، مادری که به خاطر جر وبحث کردن دخترش در مورد مدل لباس، تصمیم گرفت به خرید کردن خاتمه دهد، اگر بگوید هفته ی بعد خرید خواهیم کرد، زمان یک هفته را برای پایان تنبیه معین کرده است و اگر بگوید در ازای فلان رفتارت دوباره به خرید خواهیم آمد، راه پایان دادن به تنبیه را مشخص کرده است، لذا فرزند او می‌داند که باید چه کند.
محروم کردن از یک فعالیت مورد علاقه باید به‌طور پی‌گیر اجرا شده و چندین بار تکرار شود تا رفتار یک فرد را تعدیل نماید. به‌کار بردن این تنبیه باید بدون هیجان و عصبانیت باشد و به عنوان یک روش کارآمد به آن توجه شود که اجرای آن نتیجه‌ای خاص را در پی خواهد داشت.
۳- از دست دادن جایزه.
وقتی برای انجام رفتاری جایزه‌ای تعیین کنیم و نوجوان نتواند به آن عمل کند، از جایزه هم خبری نخواهد بود. این خود نوعی تنبیه محسوب می‌شود. گاهی والدین از من سوال می‌کنند : «اگر برای رفتار شایسته‌ای جایزه‌ای تعیین کردیم ولی فرزند ما آن رفتار شایسته را نشان نداد چه تنبیهی را توصیه می‌کنید؟» به آنها می‌گویم همین که جایزه را دریافت نکرده، تنبیه شده و لازم نیست از دو نوع تنبیه برای یک اشتباه استفاده کنید. بهتر است تنبیهات را برای سایر رفتارهای ناشایست ذخیره نمایید و همه ی آنها را برای یک رفتار خرج نکنید.
۴- تنبیه لفظی
داد زدن، ایراد گرفتن، غر زدن، نصیحت کردن و گفتن جملاتی که موجب خجالت و احساس گناه در فرزندتان شود، تنبیه لفظی نامیده می‌شوند. این نوع مجازات در مورد افراد بالغ موثر نیست زیرا آنها عادت می‌کنند سخنان شما را نشنیده بگیرند، از یک گوش بشنوند و از گوش دیگر بیرون کنند. برخی از آنها دچار کینه شده و از پدر و مادر خود می‌رنجند. استفاده از تنبیه لفظی به طور مکرر، باعث پیدایش مشکلاتی می‌شود.
۵ – تنبیه بدنی
کتک زدن، نیشگون گرفتن و سایر تنبیهات جسمی در این دسته قرار می‌گیرند تا نوجوان را از طریق ترساندن او کنترل کنند. گفتن این جمله که «من از تو بزرگ‌تر و قوی‌ترم ، لذا هر کاری که از تو می‌خواهم مجبوری آن‌را انجام دهی» نوعی تهدید به تنبیه بدنی است. با توجه به این که تنبیهات بسیاری وجود دارد، شما نباید از تنبیه بدنی استفاده کنید.
