پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
آیا تا کنون شده صبح از خواب بیدار شوید و ببینید زیر پلک چشم‌تان دچار تورم شده است؟ یا اینکه یکی از اندام‌هایتان ورم کرده باشد. برای پی بردن به اینکه چرا بدن ما چنین نشانه‌هایی از خود بروز می دهد با دکتر ایرج خسرونیا، متخصص داخلی و رئیس هیأت مدیره جامعه متخصصان داخلی گفتگو کردیم.
ورم اندام‌های بدن بیماری است یا علامت بیماری؟
تورم یا همان ادم بیماری به شمار نمی رود و نوعی علامت بیماری است. به طور مثال، فردی که تب می کند، نباید تب او را قطع کنیم، بلکه باید علت تب را درمان کنیم.
درباره دلایل بروز ورم باید ابتدا این نکته را متذکر شد که ۶۰ درصد وزن بدن انسان را آب تشکیل می دهد. ترکیب مایعات در بدن به گونه‌ای است که مقداری در داخل عروق، قسمتی در درون مجاری لنفاوی و مقداری نیز اطراف مغز و ریه قرار دارد، اما تقریباً نفوذ این مایعات از یک قسمت به قسمت دیگر صورت نمی پذیرد، مگر اینکه اختلالی در بدن ایجاد شده باشد. بر اساس قانونی که در طب داخلی به نیروی استارلینگ مشهور است، بر هم خوردن فشارهای انکوتیک و اسموتیک داخل و خارج سلولی موجب می شود، مقدار زیادی مایع از داخل عروق وارد مایع بین سلولی شود که در این صورت اِدم یا ورم اندام به وجود می آید. بنابراین باید بیماری‌هایی را که موجب آن شده، تشخیص داده و درمان کنیم.
بعضی بیماران از تورم کلی اندام‌ها شاکی هستند و برخی اوقات از تورم موضعی می نالند. تفاوت این دو چیست؟
بله، همانطور که اشاره کردید، ورم به دو دسته عمومی و موضعی تقسیم بندی می شود. به طور خلاصه در تورم‌های عمومی بدن، بیماری پیشرفت بیشتری داشته است و در ورم‌های موضعی که بیشتر مشاهده می شود، اغلب زیر پلک یا دست یا پا گرفتار می شود، در واقع ممکن است ضربه به عروق دست یا پا موجب انسداد عروق شده و اندام را دچار ادم یا تورم کند.
یعنی تورم‌های موضعی بی خطرند؟
اغلب تورم‌های موضعی بی خطرند، اما باید توجه داشته باشیم که اگر این تورم موضعی نوعی ترومبوفلبیت باشد، خطرناک خواهد بود.
درباره ترمبوفلبیت و علایم آن لطفاً کمی توضیح بدهید؟
ببینید اگر فردی سابقه واریس پا داشته باشد یا به هر دلیلی دچار اختلال عروقی شده باشد و متوجه شود که پایش دچار تورم ناگهانی شده است، ممکن است که لخته‌ای خون در عروقش ایجاد شده باشد و احتمال بروز آمبولی ریه در این فرد بسیار جدی است. بنابراین به این گروه از بیماران توصیه می کنم از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنند و بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
دلایل بروز تورم عمومی بدن چیست؟
در ورم عمومی بدن، فشار بین داخل سلول و خارج سلول به هم خورده است، بنابراین اگر مشکلی برای یکی از اعضای بدن مانند قلب، کلیه یا کبد روی دهد علایم این بیماری در سراسر بدن پخش خواهد شد. به طور مثال، یک بیمار مبتلا به نارسایی قلبی را تصور کنید که نخست دچار یک بیماری دریچه‌ای شده و بعد به دلیل اینکه عضلات قلب به خوبی از عهده خون رسانی برنمی آید، رفته رفته از میزان خروجی قلب کاسته می شود و در نتیجه جلوی قلب و درون ریه مقداری مایع جمع می شود که به نوعی تورم ایجاد می شود. از طرف دیگر، قلب به خوبی نمی تواند به اعضای اصلی دیگر خون رسانی کند و یکی از دستگاه‌های دیگر که کلیه است، به دلیل دریافت ناکامل خون وادار می شود از خودش دفاع کند. بنابراین آنزیمی را تحریک می کند که از دفع آب و نمک جلوگیری می کند.
در این سیستم که موسوم به رنین آنژیوتانسیون است برای بالارفتن حجم خون مقدار زیادی نمک از داخل ادرار و از طریق کلیه بازجذب می شود که همراه این سدیمی که جذب می شود، مقدار زیادی مایع نیز جذب می شود. در نتیجه هم در ورید‌ها مایع زیادی داریم و هم اینکه کلیه‌ها اجازه نمی دهند سدیم دفع شود. به همین دلیل بیماری که مدت‌ها است گرفتار بیماری قلبی است احساس می کند انگشترش یا حلقه دستش داخل انگشت نمی رود.
بیماری‌های کبد چطور؟ این بیماریها هم می توانند باعث ورم شوند؟
بله، بدن از فیلتری به نام کبد استفاده می کند که مواد سمی بدن از طریق آن دفع می شود و مواد سالم نیز پس از تجزیه شدن از طریق کبد وارد بدن می شود. اکنون تصور کنید که کبد به دلیل استفاده از دارو یا عوامل ویروسی مانند هپاتیت دچار آسیب شود. در این حالت کبد حتی با یک دهم قسمت خودش نیز می تواند به فعالیت ادامه دهد اما در نهایت زمانی فرا خواهد رسید که کبد قادر به ادامه کار خود نخواهد بود در نتیجه کبد دچار حالتی سفت موسوم به سیروز می شود. بنابراین جلو عروقی که خون از طریق آن وارد کبد می شود گرفته خواهد شد و خون به داخل شکم پس می زند و تورمی در شکم پدید خواهد آمد که به آن، آسیت گفته می شود.
آسیت شکم چقدر خطرناک است؟
هنگامی که در شکم با آسیت مواجه می شویم باید بدانیم که مقدار زیادی پروتئین به ویژه آلبومین از دست خواهد رفت. همچنین از آن طرف هم کبد قدرت آلبومین‌سازی و پروتئین‌سازی خودش را از دست می دهد و این مشکل خطرناک ارزیابی می شود.
درباره مشکلات کلیه نیز صحبت کنید؟
کلیه‌ها اعضایی از بدن هستند که از دو طریق دچار اختلال می شوند. نخست اینکه خودشان درگیر بیماری شوند و یا به علت مصرف دارو تحت تأثیر قرار گیرند و دچار مشکل شوند زیرا داروها از طریق کلیه دفع می شوند بنابراین باید بررسی کنیم که کلیه از طریق دارو دچار بیماری شده یا از طریق دیگری دچار مشکل شده است.
آیا اختلالات گوارشی نیز ممکن است سبب بروز ورم شوند؟
بله، برخی از بیماری‌های دستگاه گوارش نیز موجب ورم و تورم در بدن می شود. به طور مثال، در نوعی بیماری موسوم به گاستریت هیپرتروفیک به علت دفع پروتئین از لایه‌های متعدد معده می تواند، ورم عمومی در بدن ایجاد کند یا بیماری دیگری موسوم به کولیت اولسرو می تواند، تورم روده بزرگ ایجاد کند. در این بیماری خون و پروتئین زیادی از بدن دفع می شود که در نتیجه می تواند موجب ورم نیز شود.
سوء تغذیه و فقر غذایی چطور؟
سوء تغذیه و نخوردن مواد غذایی نیز می تواند موجب ادم و تورم شود. به طور مثال، در تصاویری که پیش از این از آفریقا و قحطی زدگان وجود داشت، مشاهده می کردید که اغلب آنها لاغرند و شکم بزرگی دارند و بزرگی شکم آنها به دلیل وجود مایع شکمی است.
برخی از افراد چاق نیز که از قرص‌های ملین استفاده می کنند دچار تورم اندام می شوند. دلیل این پدیده چیست؟
برخی از افراد چاق، خودسرانه اقدام به درمان چاقی می کنند و با مصرف قرص‌های ملین سعی می کنند لاغر شوند، در حالی که مصرف مرتب این قرص‌ها آسیب‌های شدیدی به دستگاه گوارش می زند و در نهایت موجب ورم می شود، به طوری که فردی که رژیم لاغری گرفته است به ناگهان متوجه می شود که وزنش افزایش یافته است. دلیل این پدیده بروز اسهال در افراد و در نتیجه دفع پتاسیم است که در نتیجه موجب ورم عمومی بدن نیز می شود.
شنیده‌اید که برخی از باشگاه‌های بدن‌سازی، داروهایی به ورزشکاران می دهند که سبب ورم و ادم اندام‌ها می شود؟
بله، متأسفانه بسیاری از باشگاه‌های ورزشی خودسرانه به جوانانی که در این اماکن ورزش می کنند، داروهای هورمونی توصیه می کنند.
همکاران من نیز موارد زیادی از این دست را تجربه کرده‌اند اما باید به این افراد توصیه کنیم که این داروها مورد تأیید جامعه پزشکی نیست و این داروها همانطور که گفته شد، با از بین بردن کلیه و کبد موجب ادم و تورم اندام‌های ورزشکاران می شود.
ورم بدن
