هپاتیت B

هجوم ویروس ها به کبد
درباره هپاتیت B

هپاتیت B  از بیمارى هاى شایع و بومى بزرگترین قاره جهان است، به طورى که آمار بیانگر ابتلاى صدها میلیون نفر از مردم آسیا به این بیمارى است.

به رغم این که این بیمارى فقط کبد را درگیر مى کند و در نهایت ممکن است بیمار بر اثر نارسایى (از کار افتادن) کبد یا سرطان کبد فوت نماید، به دلایلى مى توان آن را در گروه بیمارى هاى مقاربتى قرار داد:
هپاتیت B به دلایل ذیل شبیه بیمارى ایدز است:

۱- عامل هر دو ویروس است.

۲- بیمارى هاى ویروسى قابل درمان نیستند.

۳- مقاربت هاى جنسى و وجود شرکاى جنسى متعدد از مهمترین راه هاى انتقال هر دو بیمارى است.

۴- استفاده از سرنگ مشترک آلوده مى تواند موجب انتقال هر دو بیمارى شود.

۵- در بیشتر موارد، مبتلایان علائم بالینى خاص دال بر ابتلا به این بیمارى ندارند.

هپاتیت به معنى التهاب بافت کبد است. ورود عوامل بیگانه مختلف از جمله نوعى ویروس مى تواند موجب التهاب کبد شود. از آنجایى که سیستم دفاعى بدن در مقابل التهاب در هر قسمت از بدن با بسیج گلبول هاى سفید و دیگر عوامل ایمنى عکس العمل نشان مى دهد، این عکس العمل دفاعى در کبد که به منظور حفظ کبد در مقابل عوامل بیگانه صورت مى گیرد در بعضى موارد موجب تخریب نسج کبد و نهایتاً نارسایى کبد مى شود.

۶- به دلیل طولانى بودن دوره نهفتگى(۱) در هر دو بیمارى، مبتلایان مى توانند طى سال ها، بدون آن که از بیماری خود مطلع باشند، بیمارى را به افراد سالم منتقل نمایند.

۷- از طریق انتقال خون و مشتقات جانبى آن نیز منتقل مى شوند.

اما تفاوت عمده و مهمى که این دو بیمارى را از هم جدا مى کند؛ علیه هپاتیت B واکسن بسیار مؤثرى ساخته شده و در صورتى که طبق برنامه واکسیناسیون علیه آن انجام شود براى سال ها و حتى تا آخر عمر مى تواند مصونیت بدهد، در حالى که تاکنون براى ایدز واکسنى ساخته نشده است.
در یک نگاه کلى: انجام واکسیناسیون علیه این بیمارى در ایران در تمام رده هاى سنى به خصوص افرادى که در معرض خطر ابتلا هستند ضرورى به نظر مى رسد. زیرا:

۱- این بیمارى در کشورهاى آسیایى از جمله ایران جزء بیمارى هاى شایع و بومى محسوب مى شود.

۲- قدرت سرایت این بیمارى بیشتر از ایدز  است. ویروس ایدز حداکثر یک ساعت بیرون از بدن زنده مى ماند در حالى که ویروس هپاتیت تا ۱۰ روز خارج از بدن زنده است.

هپاتیت چیست؟
هپاتیت به معنى التهاب بافت کبد است. ورود عوامل بیگانه مختلف از جمله نوعى ویروس مى تواند موجب التهاب کبد شود. از آنجایى که سیستم دفاعى بدن در مقابل التهاب در هر قسمت از بدن با بسیج گلبول هاى سفید و دیگر عوامل ایمنى عکس العمل نشان مى دهند و این عکس العمل دفاعى در کبد که به منظور حفظ کبد در مقابل عوامل بیگانه صورت مى گیرد در بعضى موارد موجب تخریب نسج کبد و نهایتاً نارسایى کبد مى شود. به جز ویروس ها عوامل دیگرى نظیر مصرف زیاد الکل، بعضى داروها، بعضى مواد شیمیایى و سموم مى توانند موجب هپاتیت شوند. به طورى که عامل عمده هپاتیت در جهان غرب الکل، و در ایران ویروس هپاتیت است.

کبد از بزرگترین اعضای داخل بدن است و در ناحیه فوقانى و راست شکم پشت دنده ها قرار دارد و عملکرد بسیار پیچیده اى دارد:

۱- محل ذخیره انرژى به صورت قند.

۲- محل ذخیره ویتامین  ها و آهن و دیگر املاح  معدنى مثل روى و مس.

۳- تولید پروتئین ها  و فاکتورهاى انعقادى و کمک به حفظ سلامت بدن و رشد آن.

۴- محل تجزیه و تخریب گلبول هاى قرمز پیر و فرسوده به منظور استفاده مجدد از عناصر تشکیل دهنده گلبول قرمز در خون سازى.

۵- تولید صفرا که براى هضم غذا ضرورى است.

۶- الکل و اکثر داروها بعد از تأثیر درمانى، در کبد تجزیه، خنثى و دفع مى شوند.

۷- اکثر ذرات و میکروب ها که از طریق سیستم گوارش وارد بدن و گردش خون شده اند در کبد از بین مى روند.

این عضو بدن قدرت فوق العاده اى در بازسازى خود دارد.
هپاتیت ویروسى انواع مختلفى دارد که عبارت اند از:

هپاتیت A : از راه مدفوع منتقل مى شود و بعد از ابتلا، بهبودى صورت مى گیرد و خطرناک نیست.

هپاتیت B : از راه خون و فرآورده هاى خونی و تماس جنسى منتقل مى شود و مى تواند موجب تخریب نسج کبد شود.

هپاتیت C : شبیه هپاتیت B است اما شیوع آن در بین مردم بسیار کم است.

هپاتیت D : ویروس عامل این بیمارى به تنهایى نمى تواند موجب بیمارى شود و معمولاً در افرادى که مبتلا به هپاتیت B هستند دیده مى شوند.

هپاتیت E : شبیه هپاتیت A است و از راه مدفوع منتقل مى شود و خطرناک نیست.

هپاتیت B چیست

این بیماری در اثر ورود ویروس هپاتیت B به بدن ایجاد مى شود که براى راحتى آن را (HBV ( HEPATITIS B VIRUSمى نامند.

در آمریکا سالانه ۲۵۰۰۰۰ مورد جدید تشخیص داده مى شود، اما در آسیا تعداد مبتلایان، بالغ بر صدها میلیون نفر است. در آمریکا ۵۰ درصد علت شیوع آن شرکاى جنسى متعدد است. انتشار این بیمارى از طریق خون، فرآورده هاى خونى و وسائل آلوده به خون، و در مرتبه بعدى دارو قرار دارد.

هپاتیت B مسرى تر از ویروس ایدز است، مثلاً: ویروس هپاتیت B مى تواند تا حدود ۱۰ روز بیرون از بدن زنده بماند. در حالى که ویروس ایدز HIV حداکثر چند ساعت بعد از خروج از بدن از بین مى رود. هنگامى که یک نفر به این ویروس آلوده مى شود ممکن است بین یک تا شش ماه طول بکشد تا علائم گسترش یابد،در این صورت سه حالت زیر ممکن است رخ دهد:

۱- بیشتر بیماران به سمت هپاتیت B حاد مى روند و بعد به طور کامل بهبود پیدا مى کنند.

۲- درصد کمى به صورت ناقلین سالم مى مانند.

۳- تعدادى تبدیل به هپاتیت B مزمن مى شوند.

بعضى از افراد بعد از گذراندن دوره حاد بیمارى یا بدون سابقه قبلى ابتلا به این بیمارى، یا ورود ویروس به بدن به ناقلین سالم تبدیل مى شوند. اینگونه بیماران بالقوه آلوده هستند و مى توانند بیمارى را به افراد سالم منتقل نمایند. هیچ گونه علائم بالینى ندارند و حتى آزمایش خون این افراد وجود بیمارى را ثابت نمى کند و به همین دلیل این گروه خطرناک ترین گروه در انتقال و شیوع بیمارى در جامعه هستند. تنها راه اثبات وجود ویروس در بدن ناقلین سالم، نمونه بردارى از کبد است.

هپاتیت B حاد: بسیارى از بیماران که مبتلا به هپاتیت B حاد مى شوند هیچ علائمى ندارند یا این که علائم بسیار خفیف هستند و توجه بیمار یا پزشک را جلب نمى کند. به طور کلى علائم بالینى طیف وسیعى را در بر مى گیرد؛ و از یک بیمارى خیلى خفیف بدون علائم واضح بالینى تا نارسایى شدید کبد به صورت حاد را شامل مى شود. حدود ۲ درصد از مبتلایان به طور ناگهانى و سریع به سمت نارسایى حاد کبد سیر مى کنند. به طور کلى ۹۰ تا ۹۵ درصد افرادى که دچار هپاتیت B حاد مى شوند بدون هیچ عارضه اى بهبود مى یابند و تنها ۵ تا ۱۰ درصد مبتلایان تبدیل به هپاتیت مزمن مى شوند.

علائم بالینى هپاتیت حاد:

۱- از دست دادن اشتها؛ تهوع، استفراغ.

۲- درد عضلانى و گاهى درد در مفاصل.

۳- درد و حساسیت در ناحیه فوقانى و راست شکم (محل قرار گرفتن کبد)

۴- درد شکم و اسهال

۵- زرد شدن سفیدی چشم و رنگ پوست

۶- تغییر رنگ ادرار و مدفوع به طورى که رنگ ادرار شبیه چاى و رنگ مدفوع سفید و شیرى رنگ مى شود.

سیر بیمارى هپاتیت مزمن B

سیروز کبدى یا تخریب نسج کبد که منجر به نارسایى کبد مى شود، سرطان کبد، مرگ.

در هپاتیت مزمن B علائم بالینى در صورت تخریب نسج کبد ایجاد مى شود که در مراحل انتهایى بیمارى به صورت های زیر دیده می شود:

۱- زردى شدید پوست و چشم

۲- کاهش وزن شدید

۳- بى اشتهایى

۴- تجمع مقدار زیادى آب در حفره شکم

با توجه به شیوع بسیار زیاد این بیمارى در کشور ما و به دلیل عدم دسترسى به آمار صحیح و علمى، مى توان با توجه به آمار کشور آمریکا میزان مرگ و میر ناشى از این بیمارى در کشورمان را تخمین زد. بعضى از افراد بعد از گذراندن دوره حاد بیمارى یا بدون سابقه قبلى ابتلا به این بیمارى، یا ورود ویروس به بدن به ناقلین سالم تبدیل مى شوند.
اینگونه بیماران بالقوه آلوده هستند و مى توانند بیمارى را به افراد سالم منتقل نمایند. هیچ گونه علائم بالینى ندارند و حتى آزمایش خون این افراد وجود بیمارى را ثابت نمى کند و به همین دلیل این گروه خطرناک ترین گروه در انتقال و شیوع بیمارى در جامعه هستند.تنها راه اثبات وجود ویروس در بدن ناقلین سالم، نمونه بردارى از کبد است.

تشخیص بیمارى:
اساس تشخیص بر پایه آزمایش خون است. در حال حاضر اکثر مبتلایان، به وسیله سازمان انتقال خون  براساس انجام آزمایش خون روى خون هاى اهدایى تشخیص داده مى شوند. انجام آزمایش HBSAG و مثبت بودن آن تنها وجود ویروس در بدن را ثابت مى کند و با انجام آزمایش هاى تکمیلى دیگر، مبتلایان به هپاتیت حاد را از نوع مزمن جدا مى کند. البته تشخیص قطعى با نمونه بردارى از کبد صورت مى گیرد.

درمان و پیشگیرى

در حال حاضر درمان هاى متعددى براى شکل مزمن بیمارى وجود دارد که ممکن است شانس فرد رادر پاک شدن از عفونت افزایش دهد.

جلوگیرى از ورود ویروس به بدن مهمترین اقدامى است که براى پیشگیرى باید انجام گیرد. همانند بیمارى ایدز  باید با در نظر گرفتنراه هاى سرایت بیمارى، موارد ذیل را به منظور نجات جامعه انجام داد:

۱ – آگاهى دادن به جوانان درباره انتقال بیمارى از راه تماس جنسى بدون حفاظت

۲ – توزیع سرنگ رایگان در بین معتادان

۳ – اعمال قوانین بهداشتى و رعایت اصول استریل کردن در مراکز درمانى و بهداشتى و مراکز دیگرى که مى توانند موجب سرایت بیمارى شوند

۴ – انجام واکسیناسیون

با تمام توضیحات فوق، یک سوم افراد مبتلا نمى دانند که به چه دلیل و چگونه و چه زمانى به این بیمارى مبتلا شده اند. واکسیناسیون علیه این بیمارى یکى از مهمترین و مطمئن ترین راه هاى پیشگیرى از ابتلا به این بیمارى است.

چه کسانى باید علیه هپاتیت B واکسینه شوند

۱ – افراد ۱۸ سال و پائین تر.

۲ – افراد بالاى ۱۸ سال که خطر سرایت بیمارى به آنها زیاد است شامل: افرادى که شرکاى جنسى متعدد دارند؛ مردان همجنس باز؛ افرادی که همسرشان مبتلا به این بیماری است؛ معتادان تزریقى؛ پرسنل مراکز بهداشتى و درمانى یا پرستارانى که از مبتلایان به هپاتیت نگهدارى مى کنند؛ افرادى که به دلیل نارسایى کبد دیالیز خونى مى شوند؛ افراد مبتلا به هموفیلى که فاکتورهاى انعقادى دریافت مى کنند؛ کسانی که درمناطقی زندگی می کنند که بیماری در آنجا به صورت بومی شیوع دارد، از جمله ایران.

براى ایجاد مصونیت دائمى باید سه تزریق در سه نوبت طبق برنامه انجام شود: اگر یک نوبت تزریق فراموش شد باید به مجرد یادآورى تزریق را انجام داد، در این صورت نیازى به تجدید واکسیناسیون از ابتدا نیست. در نوزادان نباید سومین تزریق را قبل از ۶ ماهگى انجام داد چرا که در این صورت مصونیت دائمى نمى دهد. نوجوانان بین سنین ۱۱ تا ۱۵ سالگى تنها دو تزریق با فاصله ۴ تا ۶ ماه لازم است. واکسن هپاتیت را مى توان همزمان با دیگر واکسن ها تزریق کرد.
چه کسانى نباید علیه هپاتیت واکسینه شوند

۱ – افرادی که به واکسن هپاتیت حساسیت شدید دارند

۲ – کسانی که سابقه ابتلا به هپاتیت دارند. همچنین افرادى که بسیار ضعیف و بیمار هستند باید تا زمان بهبودى از تزریق واکسن خوددارى نمایند.
پی نوشت:

(۱) دوره نهفتگى: به مدت زمانى که بین ورود ویروس یا عامل بیمارى به بدن تا بروز علائم بالینى طول مى کشد«دوره نهفتگی » گویند.