کلیه ها و مجرای ادراری : نحوه عملکرد و شناخت انواع بیماری ها

مجرای ادراری و کلیه ها عملکرد حیاتی و جالبی در بدن دارند.

بدنمان چند نوع ماده زائد همچون عرق، گاز دی اکسید کربن ، مدفوع و ادرار تولید می کند.

این مواد زائد به طرق مختلفی از بدن دفع می شوند.
عرق از راه روزنه های پوست، بخار آب و دی اکسید کربن (بازدم) از راه شش ها خارج می شوند و مواد هضم نشده غذا به شکل مدفوع در روده ها درآمده و بصورت ماده زائد جامد با اجابت مزاج از بدن دفع می گردد.

ادرار که بوسیله کلیه ها تولید می شود حاوی مواد زائد حاصل از متابولیسم بدن – نمک ، سموم و آب می باشد که به خون ریخته می شود.

کلیه ها و مجرای ادراری ( که شامل پیشابراه ، مثانه ، حالب و کلیه ها می شود) این مواد زائد را از خون تصفیه و حذف می کنند.

کلیه ها و مجرای ادراری علاوه بر دفع مواد زائد، کارهای بسیار مهم بدن را نیز تنظیم می کنند.

برای مثال، کلیه ها تعادل آب بدن را کنترل و حفظ می کنند و اطمینان می دهند بافتها برای عملکرد درست و سالم ماندن، آب کافی دریافت می کند.

وقتی از شما درخواست می شود نمونه ادراری به پزشک بدهید ، نتایج سلامت عملکرد کلیه‌هایتان را مشخص خواهد کرد.

برای مثال، خون، پروتئین، یا گلبولهای سفید خون در ادرار نشان دهنده آسیب، عفونت یا التهاب کلیه ها می باشد و گلوکز ادرار نیز نمایانگر دیابت می باشد.

کلیه ها و مجرای ادراری چه کاری انجام می دهد؟

اگرچه کلیه‌ها با همکاری یکدیگر اعمال حیاتی بسیاری را انجام می دهند اما انسان می تواند تنها با یک کلیه هم طبیعی و سالم زندگی کند.

در حقیقت، بعضی افراد با تنها یک کلیه به دنیا می آیند. اگر یک کلیه برداشته شود، کلیه دیگر برای به عهده گرفتن نقش تصفیه خون طی چند ماه بزرگ می شود.

در هر دقیقه حدود ۱ لیتر خون از کلیه ها می گذرد و کلیه ها تمام خون بدن را حدوداً هر ۵۰ دقیقه تصفیه می کنند.

کلیه ها علاوه بر تصفیه خون، تولید ادرار و تامین آب کافی بافتهای بدن ، فشار خون و مقدار نمکهای حیاتی در خون را نیز تنظیم می کنند.

همچنین کلیه‌ها هورمونی به نام اریتروپوتین ترشح می کند که تولید گلبول قرمز خون بدن را تحریک و کنترل می کند (گلبول قرمز خون اکسیژن را به سراسر بدن می رساند).

علاوه بر آن ، تعادل اسید – باز خون و مایعات بدن را که برای عملکرد درست بدن لازمند، تنظیم می کند.

محل کلیه ها و مجرای ادراری کجاست و چگونه کار می کند ؟

کلیه ها دقیقاً زیر قفسه سینه و در دو طرف ستون مهره‌ها قرار دارد.

کلیه راست زیر کبد قرار دارد لذا کمی کوچکتر از کلیه چپ است.

کلیه هر جوانی حدود ۱۳ سانتی متر طول و ۸ سانتی متر عرض و ۳ سانتی متر قطر دارد.

هریک از کلیه ها دارای لایه ای خارجی بنام کورتکس می باشد که حاوی واحدهای تصفیه کننده است.

بخش مرکزی کلیه، دارای ۱۰ تا ۱۵ ساختمان هرمی شکل می باشد.
این هرمها ادرار را به داخل لوله های فنجان مانندی به نام کالیکس می کشانند.
لایه ای از چربی کلیه ها را فراگرفته اند تا آنها را پوشانده و ثابت نگهداشتن آنها کمک کند.

نحوه تصفیه خون بوسیله کلیه ها بدین ترتیب است :

خون از طریق سرخرگ کلیوی، وارد کلیه می شود.
زمانی که وارد کورتکس می شود سرخرگ منشعب می شود تا نفرون را احاطه کند.
یک میلیون واحد تصفیه کننده ظریف در هر کلیه است که مواد مضر را از خون دفع می کند.

هر نفرون حاوی صافی ای است بنام گلومرول که از شبکه ارتباطی عروق خونی ریزی بنام مویرگ تشکیل می گردد.

مایع تصفیه شده خون توسط گلومرول بعداً به واحد لوله ای شکل کوچکی بنام توبول حرکت می کند که مقدار نمک، آب و مواد زائد را تنظیم می کند و بصورت ادرار دفع می شود.

خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ کلیوی از کلیه خارج شده و به قلب بر می گردد.

ادرار محلول متراکمی از ماده زائد حاوی آب، اوره (ماده زائدی که از تجزیه پروتئین ها تولید می شود)
نمک، اسید آمینه، محصولات فرعی صفرای کبد، آمونیاک و هر ماده ای که نمی تواند دوباره جذب خون شود، می باشد.

لگنچه کلیوی نزدیک ناف قرار گرفته ادرار جریان یافته از کالیکس را جمع آوری می کند.
ادرار از لگنچه کلیوی از طریق حالبها به خارج از کلیه ها کرده تا در مثانه ذخیره گردد.

مثانه وقتی پر می شود منبسط می گردد و حدود نیم لیتر (۲ فنجان) ادرار می تواند نگهدارد
(جوان معمولی حدود ۵/۱ لیتر یا ۶ فنجان ادرار هر روز دفع می کند).

 

تولید ادرار بسیار زیاد یا ناکافی شاخص بیماری است.

وقتی مثانه پر است، پایانه های عصبی داخل دیواره مثانه به مغز پیام می‌فرستد.

وقتی فردی حاضر به دفع ادرار است دیواره های مثانه منقبض می گردد و اسفنکتر استراحت می‌کند
(اسفنگترعضله حلقوی شکلی که از خروج ادرار از مثانه به مجرای پیشاب محافظت می کند).

ادرار از مثانه و از طریق پیشابراه واحد لوله ای شکل دیگر از بدن دفع می‌شود.

پیشابراه مردان تا نوک آلت تناسلی منتهی می شود.

پیشابراه زنان تنها تا بالای سوراخ واژن ادامه دارد.

مواردی که مشکلاتی را که می توانند برای کلیه ها و مجرای ادراری ایجاد کنند.

مجرای ادراری کامل مانند سایر سیستم های دیگر بدن در معرض بیماریها و اختلالاتی می باشد.

شایعترین بیماری های مجرای ادرار در کودکان عبارتند از :

– مشکلات مادرزادی مجرای ادراری – وقتی جنینی در رحم رشد می کند هر بخش از مجرای ادراری می تواند تا به شکل غیر طبیعی یا در جای غیر عادی رشد کند. یکی از اختلالات مادرزادی شایعتر خروج دو حالب از کلیه به جای یک حالب می‌باشد.

از هر ۱۲۵ نوزاد یکی این نقص را دارد و می تواند کلیه ها را دچار مشکل و عفونتهای مکرر کند.

– مشکل مادرزادی دیگر عبارت است از کلیه نعل اسبی. وقتی دو کلیه در انتهایی فوقانی به هم متصل شده و نمایی شبیه به نعل اسب ایجاد می‌کنند. کلیه نعل اسبی معمولاً به درستی عمل می کند اما مستعد ابتلا به مشکلاتی در آینده می باشد. این حالت از هر ۵۰۰ نوزاد در یکی پیدا می شود.

گلومرولونفریت( التهاب گلومرولها)

بخش هایی از واحدهای تصفیه کننده (نفرون ها) کلیه هستند که حاوی شبکه ارتباطی مویرگها (عروقی خونی ریز) می شود. شایعترین مشکل این وضعیت گلومرولونفریت می باشد که معمولاً در خردسالان رخ می دهد.

اغلب بدنبال مورد درمان نشده عفونت گلو پیش می آید.
بیش از ۹۵ درصد از کودکان دارای این نوع نفریت کاملاً بهبود می یابند اما کمی از آنان دچار آسیب کلیوی دائمی می شوند که نهایتاً نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه پیدا می کنند.

فشار خون بالا زمانی ایجاد می شود که کلیه ها بر اثر بیماری مختل شوند.
کلیه ها با تنظیم مقدار نمک بدن و تولید رنین و همراه مواد دیگر فشار خون را کنترل می کنند و انقباض سلولهای عضله ای دیواره های عروق خونی را تحت کنترل دارند.

از کار افتادن کلیه می تواند مزمن یا حاد (ناگهانی) باشد .

در هر یک از این کارافتادگی‌ها، کلیه ها تصفیه موثر خون را آهسته انجام داده یا به کلی عملکرد خود را از دست می‌دهند که در نتیجه آن مواد زائد و سمی در خون تجمع می‌یابد.

از کار افتادن حاد کلیه بدلیل عفونت باکتریایی، جراحت، شوک، حمله قلبی، مسمومیت یا مصرف زیاده از حد دارو ایجاد می شود.

درمان از کار افتادن کلیه ها

درمان شامل بر طرف نمودن مشکلی است که منجر به از کارافتادگی آن شده و گاهی نیاز به جراحی یا دیالیز می باشد.

دیالیز یعنی استفاده از دستگاه یا وسیله مصنوعی دیگر برای دفع نمکهای اضافی ، آب و مواد دیگر بدن در مواقعی که کلیه ها قادر به انجام چنین کاری نیستند.

از کارافتادگی مزمن کلیه

عبارت است از بدتر شدن عمل کلیه در طول زمان در کودکان در نتیجه از کارافتادگی حاد کلیه رخ می دهد که بهبودی نمی یابد، نواقص مادرزادی کلیه، بیماریهای مزمن کلیه، عفونتهای مکرر کلیه یا فشار خون بالا و شدیداً مزمن. اگر زود تشخیص داده شود، می تواند درمان گردد اما معمولاً برگشت پذیر نیست. معمولاً کودک در آینده به پیوند کلیه نیاز پیدا خواهد کرد.

سنگهای کلیه

از تشکیل نمک و مواد معدنی متبلور مانند کلسیم در مجرای ادراری ایجاد می شوند. سنگها می توانند پس از عفونت ایجاد گردند.

اگر سنگهای کلیه به اندازه‌ای بزرگ باشند که کلیه ها را مسدود کند می تواند باعث درد شکمی شدیدی شود. اما معمولاً سنگها از طریق مجرای ادراری خودبخود دفع می شوند. در بعضی موارد ، لازم است با عمل جراحی برداشته شوند.

نفریت التهاب کلیه است.

بر اثر عفونت یا بیماری خود ایمنی ایجاد می شود.
نفریت بطور کلی بوسیله مقدار بالای پروتئین و خون در ادرار مشخص می شود.

نفروزیس نوعی بیماری کلیوی مرتبط با گروهی علائم و نابرابریهای شیمیایی است (ترکیبی از مایعات اضافی داخل بافتهای بدن، مقدار کم پروتئین خون، آب و نمک و مقدار زیادی چربی در خون.

نفروزیس ممکن است از بیماری کلیوی خاص یا واکنش به دارو ایجاد شود.
بعضی اشکال آن ارثی اند. شایعترین آنها در کودکان سنین ۱۸ ماهه تا ۴ ساله رخ می دهد و بیشتر در پسران شایع است.

عفونت مجرای ادراری

عفونت بخشی از یا کل مجرای ادراری است که معمولاً عامل آن باکتریها هستند.
این عفونت بیشتر بوسیله باکتریهای روده ای چون ای کلی ایجاد می شود که بطور طبیعی در مقعد وجود دارد.

این باکتریها باعث عفونتهایی در هر جایی از مجرای ادراری و از جمله کلیه‌ها می شوند.
بیشتر آنها در مجرای ادراری تحتانی مخصوصاً در مثانه و پیشابراه ایجاد می شوند.

طی یک سالگی به نسبت مساوی در پسران و دختران وجود دارد.
در هر حال، پسران ختنه نشده ۱۰ بار بیشتر از پسران ختنه شده در معرض ابتلا به آن پیش از یک سالگی می باشند. دختران مدرسه ای ۳ برابر پسران دچار آن می گردند ، چون دختران دارای پیشابراه کوتاهتری نسبت به پسران هستند.

رفلاکس مثانه ای – پیشابراهی

وضعیتی که ادرار بطور غیر عادی از مثانه به پیشابراه بر می گردد.
حتی گاهی به کلیه ها می رسد که عفونت و آسیب می تواند پس از مدتی ایجاد گردد.

در یک درصد کودکان رخ می دهد و در خانواده می چرخد.
اغلب پس از ابتلای اولیه مجرای ادراری نوزاد یا کودک تشخیص داده می شود.
اکثر کودکان دچار اشکال ملایم آن می شوند اما اگر شدید و بدون درمان باشد می تواند منجر به آسیب شدید و دائمی کلیه و بعدها از کارافتادگی آن شود.

تومور ویلمز شایعترین سرطان کلیه در کودکان است .

بیشتر بین ۳ و ۵ سالگی تشخیص داده شده و پسران و دختران به نسبت مساوی بدان مبتلا می شوند.