قاتل نامرئی

مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن

فصول سرد زمانى است که اخبار مسمومیت و مرگ افراد را به علت «گازگرفتگى» مى شنویم. مقصود از «گازگرفتگى» در اغلب موارد، مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن است.

مونواکسیدکربن هنگام سوخت ناقص مواد سوختى مختلف مثل نفت، بنزین، گاز، گازوئیل، زغال و چوب، یعنى هنگامى که اکسیژن کافى به آنها نرسد، تولید مى شود.

یک علت خطرناک بودن مونواکسیدکربن آن است که افراد از وجود آن بى خبر مى مانند.

توجه داشته باشید که مونواکسیدکربن (co) را با گاز دى اکسیدکربن (co2) اشتباه نگیرید. گاز co2 فرآورده طبیعى بازدم انسان و سایر جانوران است.

یکى از شایع ترین علل مسمومیت با مونواکسیدکربن، خرابى بخارى ها و وسایل گرم کننده مشابه آن است و به همین علت در ماه هاى دى و بهمن، آمار مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن بالا مى رود.
مونواکسیدکربن گازى است بى رنگ، بى بو و بى مزه و شما در هنگام تراکم آن در یک فضا، «بوى گاز» را استشمام نخواهید کرد.
چه باید کرد و چه نباید کرد؟

۱- منابع احتمالى مونواکسیدکربن را شناسایى کنید:

این منابع شامل اجاق گازها و خشک کننده هاى گازى، بخارى هاى گازى یا نفتى، کوره ها، فانوس هاى نفتى یا گازى و بالاخره موتورهاى درون سوز در وسایل مختلف از جمله اتومبیل ها یا ژنراتورهاى قابل حمل هستند.

مطمئن شوید که ابزارهاى الکتریکى سالمند. در غیر این صورت ممکن است به علت بى احتیاطى یا اشکال سیم کشى باعث آتش سوزى شوند.

مراقب محلول هاى پاک کننده و حلال هاى رنگ و جلادهنده ها باشید. گاز متیلن کلراید که در برخى از این مواد وجود دارد مى تواند موجب مسمومیت مونواکسیدکربن شود. (کبد حدود یک سوم این گاز استنشاق شده را تبدیل به مونواکسیدکربن مى کند.)

۲- وسایل حرارتى دائمى را در جاى مناسبى قرار دهید و اطمینان حاصل کنید که تهویه کافى دارند:

اجاق گازها باید هود تخلیه کننده داشته باشند و هرگز نباید از آنها براى گرم کردن بیشتر فضا در هواى سرد استفاده کرد.

کوره ها و بویلرها را باید به طور دوره اى به خصوص پس از برف سنگین، مورد بازرسى قرار داد تا اطمینان حاصل شود، دودکش هاى آنها مسدود نیستند.

هیترها یا کوره ها نباید در فضاى محصورى قرار داشته باشند و باید در فضاى باز زیرزمین نصب شوند. قرار دادن این وسایل در فضاهاى محصور یا قرار گرفتن تعداد زیادى از آنها در کنار هم ممکن است باعث تولید گاز مونواکسیدکربن شود.

پیش از استفاده از شومینه، دودکش آن را بررسى کنید و از باز بودن آن و درست کار کردنش اطمینان حاصل کنید.

۳- مراقب هیترهاى بزرگ شعله دار باشید:

چند شمعک مسئله اى نیست، اما از هیترهاى سالنى شعله دار اجتناب کنید.

کباب پز گازى را در داخل خانه استفاده نکنید.

موتورهاى درون سوز را درون خانه یا فضاهاى محصور روشن نکنید.

دود ماشینى که درون یک گاراژ در بسته روشن است، مى تواند کشنده باشد.

استفاده از ژنراتورهای برق قابل حمل، در داخل خانه مى تواند خطرناک باشد.

۴- شناساگرهاى مونواکسیدکربن نصب کنید:

این شناساگرها مانند شناساگرهاى دود عمل مى کنند و انواع امروزى آنها کمتر هشدار اشتباه مى دهند. این شناساگرها نسبتاً ارزان قیمت هستند. بعضى مدل ها داراى هر دو دستگاه هشدار دهنده دود و شناساگر مونواکسیدکربن هستند.

این شناساگرها بسته به انواع مختلف ۲ تا ۵ سال بیشتر عمر نمى کنند و باید آنها را تعویض کرد.
هواى تازه، ضد سم موثر
اجاق گاز

اگر فکر مى کنید در معرض مونواکسیدکربن قرار گرفته اید، باید فوراً از هواى آزاد تنفس کنید. درها و پنجره ها را باز کنید و یا بهتر از آن، خانه را ترک کنید اجاق، شومینه و هر وسیله در حال اشتعال دیگر را خاموش کنید.

اگر کاملاً مطمئن هستید مشکل از مونواکسیدکربن است، به آتش نشانى اطلاع دهید، یا حداقل یک سرویس کار را براى بررسى وسایل گرم کننده ی خانه بیاورید.

مونواکسیدکربن در غلظت هاى بالا مى تواند در طول چند دقیقه فرد را بکشد. مقادیر کمتر مونواکسیدکربن نیز خطرناک است، زیرا علائم معمول مسمومیت آن مثل سردرد، سرگیجه، تهوع، تنگى نفس در بسیارى از بیمارى هاى دیگر هم دیده مى شود و لذا ممکن است فرد علائم آن را به مشکلات دیگرى نسبت دهد.

مسمومیت با مونواکسیدکربن مى تواند اثرات مصیبت بارى از جمله آسیب مغزى داشته باشد.

هنگامى که مونواکسیدکربن تنفس مى کنید، این گاز به راحتى از ریه ها وارد جریان خون مى شود و به هموگلوبین خون متصل مى شود. هموگلوبین ترکیبى است که در گلبول هاى سرخ خون وجود دارد که اکسیژن را در بدن حمل مى کند

و به سلول ها می رساند. هنگامى که مونواکسیدکربن به هموگلوبین متصل

مى شود، دیگر آن را رها نمى کند.

اگر میزان مونواکسیدکربن خون بالا برود، میزان هموگلوبین کاهش مى یابد. در نتیجه مغز و سایر بافت ها که نیاز به اکسیژن دارند تا سوخت و ساز طبیعى خود را انجام دهند، دچار اختلال مى شوند و نهایتاً مى میرند.

در صورتى که فردى پس از مسمومیت با مونواکسیدکربن، بیشتر از دو هفته اختلال ذهنى داشته باشد، احتمال بهبودى کامل او خیلى کم است.
روزنامه شرق