طب سوزنی چیست؟

طب سوزنی یا اکوپانکچر (Acupuncture) که به زبان چینی به آن جن جیو (Zhen Jiu) گفته می شود روشی است که با فروکردن سوزن های بسیار نازک به نقاط خاصی از بدن باعث تسکین درد و یا درمان مشکل خاصی از بیمار می شود. براساس تئوری طب سوزنی، این نقاط خاص بر روی مریدین هایی (Meridians) قرار دارند که یک نوع انرژی حیاتی به نام “چی” (qi) در آنها جریان دارند.گرچه از اواخر قرن بیستم میلادی بر روی طب سوزنی تحقیقات علمی زیادی صورت گرفته است اما هنوز نحوه اثر آن به درستی مشخص نشده است و بحث های زیادی در مورد آن بین دانشمندان در جریان است. گزارش هایی که از طرف سازمان بهداشت جهانی، مرکز ملی طب مکمل آمریکا و انجمن پزشکی ایالات متحده آمریکا اعلان شده است همگی از مؤثر بودن طب سوزنی در درمان بسیاری از بیماریها حکایت می کنند. یک توافق کلی بین دانشمندان وجود دارد که همگی آنها معتقدند که طب سوزنی اگر از طرف یک متخصص طب سوزنی انجام شود و سوزنهای استریل مورد استفاده قرار گیرند روش بی خطری در درمان بعضی از بیماریها میباشد.
تاریخچه استفاده از طب سوزنی در کشور چین به عصر حجر باز می گردد که در آن زمان از سنگهایی نوک تیز به نام “بیان شی” (Bian shi) استفاده می شد. سوزن های سنگی طب سوزنی مربوط به پنج هزار سال پیش توسط باستان شناسان در کشور چین کشف شده است.

اولین کتاب چینی که در آن در مورد طب سوزنی بحث شده است کتاب “طب داخلی کلاسیک امپراطور زرد” میباشد که در حدود۲۳۰۰ سال پیش نوشته شده است. در این کتاب از انواع سوزن های فلزی، مریدین ها و نقاط خاص بر روی آنها،انواع روش های فروکردن سوزن در بدن وانواع مختلف بیماریهایی که می توان با استفاده از طب سوزنی آنها را درمان نمود بحث شده است.
در طب غربی، هم تشخیص و هم درمان معمولاً براساس تنها یک قسمت از بدن انجام می پذیرد. برای مثال، بعد از تشخیص یک شکستگی استخوان، درمان آن با گچگرفتن عضو مبتلا صورت می گیرد و یا برای درمان یک بی نظمی در طپش قلب، از داروهایی که ریتم ضربان قلب را تنظیم می کنند استفاده می شود. در فرد بیماری که تشخیص سنگ کیسه صفرا برای او داده شده است، احتمالاً توصیه به درآوردن کیسه صفرای او همراه با سنگهای آن میشود. با اینحال، بیرون آوردن کیسه صفرا باعث درمان علت اولیه ایجاد سنگهای صفراوی در او نمی شود. گرچه سنگهای صفراوی دیگر در بدن او تشکیل نمی شود (زیرا کیسه صفرایی دیگر در او وجود ندارد) اما عدم تعادلی که منشاء ایجاد این سنگهای صفراوی شده اند با عمل جراحی برطرف نمی شوند.هدف از درمان در طب سنتی چین نه تنها برطرف کردن خود بیماری، بلکه از بین بردن علت اولیه ایجاد آن بیماری می باشد. در بیماری که تشخیص داده شده که علت بیماری او بر اثر حمله گرما به او صورت پذیرفته است، صرف نظر از اینکه چه علایم و مشکلاتی در او ایجاد شده است، درمانی که برای او انجام می شود با هدف دفع این گرما از بدن او صورت می پذیرد. همچنین بیماری که دچار افزایش “یین” (yin) شده است را با کاهش دادن “یین” و تحریک یا افزایش “یانگ” (yang) درمان می کنند.

البته گاهی اوقات ممکن است علایم و مشکلات خاصی را با طب سوزنی درمان نماییم زیرا بعضی از نقاط طب سوزنی دارای اثرات اختصاصی هستند (برای مثال برای پایین آوردن فشار خون و یا جلوگیری از استفراغ). با اینحال این نقاط معمولاً بعنوان یک درمان کامل بیماری استفاده نمی شوند.طب سوزنی همانند بسیاری از درمان های مکمل، روشی است برای بازگرداندن جریان انرژی بدن به یک وضعیت طبیعی تا بدن بتواند خودش بیماری را التیام ببخشد. هنگامی که کمبودی در “چی” (qi)، “یین” (yin) یا “یانگ” (yang) وجود دارد، سیستم بدن را باید تحریک نمود تا این کمبودها را جبران کند. همچنین هنگامی که افزایشی در این موارد وجود دارد باید آنها را کاهش داد. گرما، سرما، باد، رطوبت، خشکی و خلط را باید در بدن برطرف نمود و رکود خون در بدن را باید از بین برد تا جریان خون به حالت طبیعی خود بازگردد. عدم تعادل بین “مریدین ها” (meridians) را باید با آوردن “چی” افزایش یافته از یک مریدین به مریدینی که “چی” آن کاهش یافته است درمان نمود. اگر بلوک و انسدادی در جریان چی یک مریدین وجود دارد باید این انسداد را برطرف نمود.هر نقطه ای در مریدین ها دارای عملکردی اختصاصی در ارتباط با انتقال انرژی میباشد. بعلاوه، هر مریدینی دارای نقطه ای است که توسط آن به عضو مربوطه اش متصل می باشد. در نتیجه می توان از نقطه ای که بر روی مریدین ریه قرار دارد و آن نقطه با خود عضو ریه در ارتباط می باشد جهت درمان بیماریهای ریه استفاده نمود. همچنین در سایر مریدین ها نیز چنین نقاطی وجود دارد. برای مثال، نقطه ای که بر روی مریدین کلیه وجود دارد و در ارتباط با عضو کلیه می باشد را می توان برای درمان بیماریهای کلیه استفاده نمود. بعضی نقاط وجود دارند که برای ازبین بردن و برطرف نمودن فاکتورها یا عوامل خارجی مثل حرارت، باد، سرما، رطوبت و خشکی بکار می روند. سایر نقطه ها دارای اثرات خاصی بر روی “یین” و “یانگ” هستند که آنها را تحریک و یا کاهش می دهند. بر روی مریدین های عمده (به غیر از مریدین قلب) یک یا چند نقطه اتصالی با سایر مریدینها وجود دارد که از این نقاط می توان در درمان بیماریهایی که چند مریدین را گرفتار نموده است استفاده نمود.بنابراین اینکه چه نقاطی از مریدین ها را برای درمان انتخاب نماییم بسیار پیچیده می باشد. یک متخصص طب سوزنی باید عملکرد هر یک از نقاطی که بر روی مریدین ها قرار دارد را بداند. همچنین او باید ارتباطی که بین مریدین ها وجود دارد را به خوبی بداند. او باید بداند که چگونه عواملی مثل سرما و گرما را از بدن حذف نماید و چگونه تعادل را دوباره به سیستم بدن بازگرداند. و در نهایت اینکه او باید بداند که چگونه با استفاده از حداقل تعداد سوزنها این کار را برای بیمارش انجام دهد.بیماران اغلب از اینکه تعداد زیادی سوزن به آنها زده می شود نگران و ناراحت هستند. اما مهارت یک متخصص طب سوزنی در این نهفته است که چگونه بیمارش را با زدن حداقل تعداد سوزن ممکن، درمان نماید. اغلب یک بیمار ممکن است با کمتر از چهار یا پنج سوزن درمان شود و گاهی اوقات نیز تنها یک سوزن برای درمان کافی می باشد. اگر پنج نقطه بطور صحیح برای درمان یک بیماری انتخاب شوند اثر آنها بخوبی ده سوزن می باشد.

در بعضی موارد، ممکن است تعداد زیادی از نقاط برای درمان یک بیماری مناسب باشند، اما نباید از تمام این نقاط در یک نوبت استفاده نمود. با اینحال از آنجایی که ممکن است مدت درمان به چند هفته یا چند ماه نیاز داشته باشد می توان بطور نوبتی از تمام این نقاط طب سوزنی استفاده نمود.هنگامی که افرادی که با طب سوزنی آشنا نیستند چیزهایی در مورد فرو کردن این سوزنها در بدن می شنوند تصور می کنند این سوزنها نیز همانند سوزنهای
آمپولهایی که برای تزریق داروها استفاده می شوند دردناک هستند. به همین علت، اغلب آنها نمی توانند درک کنند که چگونه سوزنهایی که در طب سوزنی استفاده می شوند بی درد یا کم درد هستند. دو علت اصلی وجود دارد که سوزنهایی که در آمپول ها یا سرنگهای تزریق دارو استفاده می شوند نسبت به سوزنهای طب سوزنی دردناک هستند. علت اول آن است که از آنجایی که سوزنهای سرنگها بخاطر آنکه دارو را باید به داخل بدن وارد کنند باید دارای مجرایی در داخلشان باشند در نتیجه هنگام ورود به بدن، قسمت کوچکی از بافت بدن را پاره نموده و باعث بروز درد می شوند. علت دیگر آن است که دارویی که از طریق این سرنگها به داخل بافت بدن تزریق میشود، در داخل بافت باعث فشار وارد آوردن به سلول های بافت و انتهاهای عصبی شده و در نتیجه باعث بروز درد شدیدی می شود. اما برخلاف سوزن های سرنگها، سوزنهایی که در طب سوزنی استفاده می شود بسیار نازک و ظریف هستند. در داخل این سوزنها مجرایی وجود ندارد و چیزی هم از طریق آنها به بدن تزریق نمی شود. بنابراین احساسی که در وارد شدن این سوزنها به فرد دست می دهد با آن چیزی که در تزریق سرنگها در فرد ایجاد میشود فرق می کند.طول سوزن های طب سوزنی از یک سانتیمتر تا ده سانتیمتر متفاوت می باشد و هر کدام از این سوزنها دارای دسته ای در انتهای آن می باشند. در نگاه اول ممکن است این سوزنها از نظر بیمار، ترسناک باشند. با اینحال تنها قسمتی از طول این سوزن ها وارد بدن می شود و به ندرت اتفاق می افتد که لازم باشد تمام طول سوزن وارد بدن شود. در مناطقی از بدن که عضله کمی بر روی استخوان قرار دارد (مثل پیشانی و دست) فقط نوک این سوزنها وارد بدن می شود. فرو کردن عمقی این سوزنها فقط در مناطقی از بدن که دارای عضله زیاد می باشد (مثل کفل ها و ران ها) انجام میشود.طول مدت زمانی که سوزن در بدن بیمار باقی می ماند بستگی به پزشک و نحوه درمانی دارد که برای بیمار انجام می گردد (معمولا حدود ۲۰ دقیقه). گاهی اوقات فقط یک یا دو ثانیه لازم است که سوزن در بدن بیمار باقی بماند. ممکن است هدف این باشد که فقط سوراخی در پوست ایجاد شود و قطره ای خون بیرون بیاید تا از این طریق بدن بتواند خود را از “چی” (qi) مهاجم خلاص کند.(دکتر فرهاد همت خواه)