زیره

زیره سیاه ایرانی (کرمانی) گیاهی است چند ساله با ارتفاع تقریبا ۶۰ سانتی متر، ۱۴=۲n، دارای ریشه غده ای سیاه رنگ، ساقه تو خالی، برگ های سبز رنگ با بریدگی بسیار که به صورت نوار نخ مانندی در آمده اند. معمولا برگ های پایین شامل دو بار تقسیمات شانه ای عمیق دارای دمبرگ و برگهای بالایی بدون دمبرگ و دارای قطعات سیخک مانند می باشند. گلها به رنگ سفید یا کرم رنگ که در انتهای ساقه های اصلی و فرعی به صورت چتر مرکب ظاهر می شوند. گرده افشانی اش توسط حشرات صورت می گیرد. میوه اش به شکل فندقه دو قسمتی است.

جنس Bunium دارای ۱۴ گونه می باشد که B.persicum فراوان ترین گونه می باشد. در کاوش های باستانی در شهر سوخته زابل مشخص شده است که مردم آن در پنج هزار سال پیش زیره سیاه را می شناختند.

نیاز های اکولوژیکی و پراکنش
در مناطق کوهستانی و مرتفع (ارتفاع ۱۷۱۰ تا ۳۵۰۰متری) می روید. طالب مکان های سایه آفتاب است و بیشتر در زیر سایه گیاهان و در شیب های تند و کمتر آفتاب گیر مشاهده می شود. خاک های سبک شنی تا شنی لومی را می پسندد. و بیشتر در خاک هایی با PH اسیدی تا خنثی (۴٫۵ تا ۸٫۳) دیده می شود.

اکثر رویشگاههای زیره دارای بارندگی سالیانه بیشتر از ۳۰۰ میلی متر هستند و مقدار ماده آلی در این مناطق بین ۱٫۵تا ۲٫۲ درصد است.

این گیاه به طور وحشی در استان سمنان (کوه زر دامغان)، استان قزوین (کوه الموت)، استان هرمزگان (کوه گنو بندر عباس)، استان های خراسان رضوی،شمالی و جنوبی (بابا امان بجنورد، کوه هزار مسجد، اخلمد، کاشمر، بجستان، جنگل خواجه کلات و فریزی چناران)، استان یزد (کوه لا خسه مهریز )، استان فارس (کوه تودج استهبان)، استان مرکزی (سیاه کوه) و استان کرمان (سیرچ، جوپار، جوشان، جبال بارز، کوه زیرو و …) دیده می شود.

از نظر پراکنش در سطح جهان در شمال آفریقا، جنوب شرقی اروپا، روسیه، قفقاز، افغانستان، هندوستان و دامنه های کم ارتفاع هیمالیا دیده می شود. در اکثر مناطق در کنار گیاهانی مانند بادام، گون و بنه مشاهده می شود. جالب است بدانیم که سالانه ۱۰ تا ۲۵ تن زیره سیاه از حدود صد هزار هکتار مناطق زیره خیز استان کرمان بر داشت می شود.

فرآوری
اسانس زیره به وسیله تقطیر با آب حاصل میگردد. بذرهای زیره سیاه حاوی ۳٫۵ تا ۹درصد اسانس هستند. عمده ترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس زیره سیاه عبارتند از پ-سیمن، کومین آلدهید، گاماترپینن، آلفاپینن، بتاپینن، آلفا ترپینن و لیمونن.

خواص درمانی
اشتها آور، مدر، ضد نفخ، مقوی معده، افزاینده شیر مادران و در صنایع غذایی به عنوان چاشنی و طعم دهنده غذاها و نوشیدنی ها کاربرد دارد.