پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
سلامت جنین به دو عامل بستگی دارد؛ یکی وزن مادر در آغاز بارداری و دیگری، روند وزن گیری مادر در طول بارداری. هرگونه اختلال در این دو مورد به تشکیل جفت کوچک تر منجر شده و جفتی که خوب تشکیل نشود و نتواند به طور کامل نیازهای جنین را تامین کند طبیعتا در روند رشد او تاثیرگذار خواهد بود.
در گذشته، دوران بارداری را ۴۰ هفته تلقی می کردند. عقیده بر این بود که افزایش وزن فیزیولوژیک بین ۵/۸ تا ۵/۱۲ گرم در طول تمام دوران ۴۰ هفتگی بارداری لازم است. بارداری به ۳ دوره تقسیم می شد. در ثلث اول که ۱۲ هفته اول بارداری بود، عقیده بر این بود که به علت تغییرات هورمونی، گرچه دوران ساخت اندام های جنینی است، معمولا به علت حالت بی میلی و ویار، وزن مادر یا افزایش پیدا نمی کند یا مقدار افزایش وزن بسیار ناچیز است. اما اعتقاد بر این بود که از هفته ۱۳ به بعد افزایش وزن باید طبق فهرست زیر پیشرفت کند:
- هفته ۱۳ تا ۱۵: هر هفته ۲۵۰ گرم
- هفته ۱۶ تا ۱۸: هر هفته ۳۰۰ گرم
- هفته ۱۹ تا ۲۲: هر هفته ۳۵۰ گرم
- هفته ۲۳ تا ۲۴: هر هفته ۴۰۰ گرم
- هفته ۲۵ تا ۲۶: هر هفته۴۵۰ گرم
- هفته ۲۷ تا ۳۹: هر هفته ۵۰۰ گرم
- هفته ۳۹ به بعد: هر هفته ۲۵۰ گرم تا مدت ها روند بالا را برای افزایش وزن، فیزیولوژیک تلقی می کردند. اما اخیرا مساله افزایش وزن دوران بارداری را با میزان شاخص توده بدنی مادر یا BMI در ورود به بارداری مرتبط می دانند.
● اضافه وزن مادر باردار طبق معیارهای جدید شاخص توده بدنی مادر یا BMI از تقسیم وزن به مجذور قد به متر به دست می آید. اگر زنی در آغاز بارداری دارای BMI ۸/۱۹ باشد، توصیه می شود افزایش کل وزن او بین ۵/۱۲ تا ۱۸ کیلوگرم باشد. اگر این میزان ۸/۱۹ تا ۲۶ باشد، افزایش وزنش باید ۵/۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم در طول بارداری باشد و اگر مقدار BMI او بین ۲۶ تا ۲۹ باشد لازم است بین ۵/۷ تا ۱۱ کیلوگرم اضافه وزن پیدا کند. افراد چاق که دارای BMI بالای ۲۶ هستند هم اگر ۶ کیلوگرم وزن بگیرند افزایش وزنشان مناسب است. این افزایش وزن بارداری، ۵۰درصد مربوط به مادر و ۵۰درصد مربوط به جنین و ضمایم بارداری است. طبیعتا در دوران بارداری افزایش وزنی که از نظر حجم اندام ها و مایعات است ۵۰درصد وزن افزوده شده را به خود اختصاص می دهد. قسمتی از آن به صورت ذخیره انرژی در بافت های چربی است که در ۳ ماهه سوم قسمتی از نیازهای افزوده شده سرعت گرفتن تقسیم سلولی به مصرف گرفته می شود. در این دوران به علت اینکه حجم ضمایم بارداری گسترده شده، دریافت غذای بیشتر از سوی مادر امکان پذیر نیست و مازاد این افزایش وزن پس از زایمان صرف تولید و ترشح شیر می شود. قسمتی از آن باید از طریق تغذیه مادر تامین شود و بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ کیلوکالری از این ذخایر به تدریج به مصرف می رسد و شیر تولید و ترشح می شود. با ترشح شیر که به ازای هر ۱۰۰ سی سی، ۸ کیلوکالری دارد و این کالری حاصل درشت مغذی هایی چون پروتئین ها و چربی ها است، ترکیبات شیر مادر یکی از ارزنده ترین غذاها تلقی می شود.
● الفبای تغذیه در دوران بارداری در قبال تامین افزایش وزن ناشی از بارداری، در گذشته می گفتند از آغاز بارداری تا آخر، اگر مادر ۳۰۰ کیلوکالری به مقادیر انرژی قبل از بارداری اضافه کند، تمام دوران بارداری را پوشش می دهد. امروزه یافته های جدید حاکی از آن است که در ۳ ماهه اول بارداری نیاز مادر به انرژی شبیه وزن مادرانی است که باردار نیستند ولی در ۳ماهه دوم بارداری باید ۳۴۰ تا ۳۶۰ کیلوکالری به انرژی دریافتی مادر اضافه شود و در ۳ ماهه سوم که جهش سریع رشد جنین اتفاق می افتد افزایش انرژی باید به زمان قبل از بارداری یعنی ۴۵۲ تا ۴۷۲ کیلوکالری برسد. این انرژی افزوده شده را نباید منحصرا از منابع انرژی تامین کرد؛ بلکه باید از منابع انرژی های دیگر که نیازهای افزوده شده مادر به موادمعدنی و پروتئین ها را هم تامین می کند، استفاده کرد؛ چرا که مادر در دوران بارداری، کلسیم و ویتامین ها را در اختیار بچه می گذارد تا بتواند به رشد و تقسیمات سلولی ادامه دهد بنابراین بهتر است به کیفیت غذای خود توجه کند. باید به منابع حاوی کلسیم و پروتئین که بچه جهت رشد نیاز دارد، توجه ویژه داشت. در دوران بارداری مادر باید روزانه ۳ واحد لبنیات کم چرب (هر واحد معادل یک لیوان یا ۲۴۰ سی سی شیر، ماست یا دوغ است) دانه ها و مغزهای حاوی کلسیم، کنجد و بادام مصرف کند. یک نکته مهم اینکه اگر چه مساله کیفیت غذای مادران به توان اقتصادی بستگی دارد اما لزوما وابسته به این مساله نیست. مادران آگاه که به دانش تغذیه اعتقاد دارند با هر امکانات مالی می توانند تغذیه کامل و کافی تهیه کرده و با تلفیق امکانات در دسترس نیازهای بدن خود و جنین را فراهم کنند. استفاده توام غلات، حبوبات و پروتئین، کنجد یا چند تا بادام و اضافه کردن آن به ترکیبات غذایی دیگر و منابع گیاهی و سبزیجات خام و پخته و ۲ تا ۳ واحد میوه و ۷۰۰ گرم سبزیجات می تواند هم نیازهای ویتامینی را برطرف کند و هم مانع از ابتلا به یبوست شود.
● اضافه وزن بارداری؛ نه کم، نه زیاد امروزه با کمال تعجب مشخص شده هرگونه سوءتغذیه، دوران بارداری بیش از بارداری روی سلامت کوتاه مدت و بلندمدت کودک تاثیر می گذارد و مادرانی که با سوءتغذیه و با وزن کم وارد بارداری می شوند و در دوران بارداری هم از تغذیه مناسب برخوردار نیستند و وزنشان به اندازه مناسب اضافه نشده، بچه هایشان در دوران جنینی برای حفظ حیات برنامه ریزی می کنند تا حتی با امکانات کم به حیات ادامه دهند، اما بعد از تولد با قد کوتاه و وزن کمتر به دنیا می آیند. این بچه ها در معرض خطر چاقی مفرط و بیماری های قلبی- عروقی قرار دارند. در مقابل، مادرانی که با وزن زیاد و چاقی وارد بارداری می شوند باز هم برنامه ریزی نامناسب و دریافت مواد مغذی به مقدار زیاد موجب می شود نوزاد با وزن بیشتری به دنیا بیاید و به همان نسبت در معرض خطر چاقی مفرط و بیماری های مزمن باشد پس مساله پیشگیری از چاقی و بیماری ها قبل از تصمیم گیری به بارداری باید توسط مادر در نظر گرفته شود و مادران باید از نظر کمبود مواد معدنی، کلسیم، آهن و روی بررسی شوند.
