دستگاه تناسلی

موجودات زنده همگی قابلیت تولید مثل دارند و همین موضوع عامل بقای نسل آنهاست. دستگاه تناسلی به همین منظور در بدن موجودات زنده تعبیه شده است. دستگاه تناسلی تنها دستگاهی از بدن است که برای زندگی خود فرد حیاتی نیست امّا برای بقای نسل لازم است. در فرآیند تولید مثل انسان دو سلول جنسی یا گامت نقش دارند: گامت مردانه که اسپرم نامیده می‌شود و گامت زنانه که تخمک نام دارد.

اسپرم توسط دستگاه تناسلی مردانه و تخمک توسط دستگاه تناسلی زنانه تولید می‌شوند. اسپرم در حین فعالیت جنسی در اثر انزال از طریق آلت مردانه وارد دستگاه تناسلی زنانه می‌شود. اسپرم از داخل واژن شنا کرده و وارد رحم می‌شود و خود را به لوله‌های فالوپ یا لوله‌های رحمی می‌رساند. تخمک نیز از تخمدان زن آزاد می‌شود و وارد لوله های فالوپ می شود. اسپرم و تخمک در این محل با یکدیگر برخورد می کنند. اسپرم وارد تخمک می شود و آنرا بارور می کند و لقاح حاصل می شود که نتیجه آن تشکیل سلول تخم است که می‌تواند به یک نوزاد تبدیل شود. بنابراین همکاری مرد و زن برای تشکیل تخم و در نتیجه حامله شدن زن لازم است. زن با وجود اینکه سلول تخم را تا بزرگ شدن و تبدیل شدن به یک نوزاد کامل در درون رحم نگه می‌دارد ولی همانطور که گفته شد برای باردار شدن نیازمند اسپرم مردانه است.

دستگاه تناسلی مردانه
در اکثر موجودات دو جنس مذکر و مؤنث وجود دارد و هر جنس دستگاه تناسلی مخصوص خود دارد. دستگاه تناسلی در هر جنس شکل و ساختار خاص خود را دارد. امّا وظیفه آنها در هر حال تولید، تغذیه و انتقال تخمک (در زن) و اسپرم (در مرد) است. وجود این دو سلول برای تشکیل سلول اول جنین یعنی تخم لازم است. بر خلاف دستگاه تناسلی زنان که همه اجزاء آن در داخل لگن قرار گرفته است، اجزاء دستگاه تناسلی مردان هم در داخل و هم در خارج لگن قرار دارند. دستگاه تناسلی مردانه شامل قسمتهای زیر است:
بیضه‌ها
لوله‌ها خارج کننده به نام اپی دیدیم و وازدفران
غدد ضمیمه شامل پروستات و غدد منی ساز
آلت مردانه
در مردی که به بلوغ رسیده است، دو بیضه – که در داخل کیسه بیضه در خارج بدن قرار گرفته‌‌اند- وظیفه تولید و نگهداری میلیونها سلول اسپرم را بر عهده دارند. بیضه‌ها تخم مرغی شکل هستند و حدود ۵ سانتی‌متر طول و ۳ سانتی متر قطر دارند. بیضه‌ها علاوه بر تولید و نگهداری اسپرم، بخشی از دستگاه غدد درون ریز بدن هستند که هورمونهای مردانه مانند تستوسترون را تولید می‌کنند. تستوسترون نقش اساسی در بلوغ پسر دارد و با پیشرفت بلوغ، بیضه‌ها مقدار بیشتری از این هورمون تولید می‌کنند. تستوسترون هورمونی است که باعث می‌شود پسران صدای بم‌تر و کلفت‌تری پیدا کنند، بدنشان عضلانی شود، موهای بدن و صورتشان رشد کند. این هورمون همچنین تولید اسپرم را تحریک می‌‌کند. اپی‌دیدیم و وازدفران لوله های نازک و درازی هستند که از بیضه‌ها شروع می‌شوند و مایع حاوی اسپرم که منی نامیده می‌شود را به بیرون انتقال می‌دهند. این مجاری به همراه بیضه‌ها در داخل عضو کیسه مانندی به نام کیسه بیضه یا اسکروتوم قرار می‌گیرند. این کیسه در خارج بدن قرار دارد و وظیفه‌ آن تنظیم دمای بیضه‌هاست. بیضه‌ها برای داشتن فعالیت مناسب باید در دمای پایین‌تر از دمای بدن باشند و به همین دلیل خارج بدن قرار دارند. کیسه‌ بیضه با کوچک و بزرگ شدن، بیضه‌ها را به بدن نزدیک و یا از آن دور می‌کند. زمانیکه بدن سرد است –مثلاً‌ موقع شنا در آب سرد- کیسه بیضه منقبض می‌شود و بیضه‌ها را به بدن نزدیک می‌کند تا از گرمای آن استفاده کند. امّا زمانیکه بدن گرم است، کیسه بیضه شل می‌شود تا بیضه‌ها از بدن دور شوند و بتوانند خنک شوند. مغز و دستگاه عصبی هدایت این تنظیم دمای بیضه‌ها توسط کیسه بیضه را بر عهده دارند

غدد ضمیمه دستگاه تناسلی شامل غدد منی ساز و پروستات وظیفه تولید مایع لازم برای روان کردن لوله‌های خارج کننده و تغذیه اسپرم را بر عهده دارند. وازدفران که ادامه‌ اپی‌دیدیم است به غدد منی ساز که در طرفین مثانه قرار گرفته‌اند می‌رسد. غدد پروستات که مسؤول تولید بخشی از مایع منی است، در پایین مثانه قرار گرفته‌ است. این غدد مجاری انزال (مجاری خارج کننده منی) که ادامه وازدفران است را احاطه می‌کند. مجاری انزال با عبور از داخل پروستات به داخل پیشابراه باز می‌شود. پیشابراه از مثانه شروع می‌شود و تا داخل آلت مردانه امتداد می‌یابد. پیشابراه مسؤول خارج کردن ادرار و نیز منی است

آلت مردانه از دو بخش تشکیل شده است: بدنه آلت و سر آلت.
در نوک آلت در قسمت سر آن یک سوراخ کوچک وجود دارد که خروجی پیشابراه است و ادرار و منی از آن خارج می‌شوند. آلت ساختمانی اسفنجی شکل دارد که می‌تواند پر خون شود که باعث بزرگی و سفت شدن آن می‌شود که این حالت معمولا‌ً در اثر تحریک جنسی اتفاق می‌افتد و آلت را آماده وارد شدن به داخل واژن زن می‌کند. در حالت عادی آلت نرم است. پسران در بدو تولد در سر آلت خود پوست اضافه‌ای دارند که مطابق قوانین اسلامی می‌بایستی این پوست اضافه برداشته شود. این عمل که ختنه کردن نامیده می‌شود معمولاً در طی چند روز اول تولد نوزاد پسر انجام می‌شود. ختنه کردن به رعایت بهداشت کمک می‌کند و خطر سرطان در آن ناحیه را کم می‌کند

نقش مرد در تولید مثل:
ماهیت و اساس تولید مثل ترکیب یاخته های جنسی مذکر و مونث یعنی پیوند اسپرم با تخمک است. پس وظیفه مهم دو جنس این است که یاخته های جنسی لازم را تولید کنند.
وظیفه مرد نه تنها تولید اسپرم است، بلکه باید آن را به جایی برساند که با سلولهای جنسی مونث ترکیب شود.
در انسان اندامهایی وجود دارند که در اثر تماس جسمی،(جنسی) اسپرم را به تخمک می رسانند تا تخم بارور شود. چون وظیفه اسپرم رسانی به واژن(مهبل) به عهده آلت تناسلی است.

مایع منی:
مایع منی به ماده ای گفته می شود که در هنگام انزال از مرد خارج می شود عنصر اصلی سازنده این مایع اسپرم است.البته این فرایند توسط غدد دیگر جنسی تکمیل می شود مثل پروستات و کیسه های منی.

بیضه ها:
اسپرم در بیضه ها که غدد جنسی مرد هستند ساخته می شود.دو بیضه چپ و راست وجود دارد که هردو در محلی به کیسه بیضه مستقر هستند.این کیسه در پشت آلت مرد آویزان است.

آلت مرد:
این قسمت وسیله ای است برای رساندن اسپرم(منی) به واژن زن برای بارور شدن.
آلت از چند قسمت تشکیل شده است.
قسمت تنه(شافت)
قسمت سر(که شامل سوراخی است برای خروج منی)
کل الت هم با پوست شلی پوشانده شده است.پوست سر آلت به پوست حشفه موسوم است که در هنگام ختنخ کردن برداشته می شود.قسمت سر و زیر آلت دارای رشته های عصبی می باشند که فوق العاده نسبت به تحریکات جنسی حساس هستند.

نعوظ:
در حال آلت عادی آلت جنسی مرد شل است و در جلوی کیسه های بیضه اویزان می باشد.
در جریان تحریکات و برانگیختگیهای جنسی، جهت و ابعاد آلت تغییر می کند. در این حالت آلت سفت و سخت می شود و به اصطلاح عامیانه شق می شود.علت اصلی این موضوع ورود خون به عالت می باشد.که باعث بزرگ شدن و سفت وسخت شدن آن می شود.

اندازه طبیعی آلت:
در حالت عادی و غیر نعوظی اندازه آلت حدود ۷ تا ۷.۸ سانتیمتر است ولی در حالت نعوظ طول آن به ۱۲.۵ تا ۱۶ سانتیمتر می رسد.
البته تمامی این اندازها تقریبی هستند زیرا ابعاد آلت در افراد مختلف متفاوت است.و ربطی به هیکل و اندام شخص ندارد

وظایف دستگاه تناسلی مردانه چیست ؟
وظیفه نهایی اجزاء مختلف دستگاه تناسلی مرد، تولید اسپرم است که آنرا به شکل منی تهیه می‌‌کند و هنگام برقراری رابطه جنسی با جنس مخالف وارد دستگاه تناسلی زن می‌کند تا بارداری اتفاق بیفتد. وظیفه دیگر این دستگاه تولید هورمون‌های مردانه است که برای بلوغ و ظاهر مردانه لازم است.
زمانیکه نوزاد پسر بدنیا می‌آید تمام قسمتهای دستگاه تناسلی مردانه را دارد ولی تا رسیدن به زمان بلوغ فعالیت تولید مثلی ندارد. در زمان بلوغ در حدود سنین ۱۴-۱۰ سالگی هورمونهایی از غدد هیپوفیز -که در پایین مغز قرار دارد- ترشح می‌شود که از طریق خون به بیضه‌ها می‌رسد و آنها را وادار به تولید تستوسترون و اسپرم می‌کند. با تولید تستوسترون تغییراتی در بدن اتفاق می‌افتد. در حین بلوغ کیسه‌ بیضه‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، سپس آلت مردانه بزرگتر می‌شود و غدد منی ساز و پروستات نیز رشد می‌کنند. موهای ناحیه تناسلی و نیز موهای صورت و زیر بغل شروع به رشد می‌کنند و به تدریج صدای مردانه جای صدای بچه گانه را می‌گیرد. در حین بلوغ پسران رشد قدی و وزنی سریعی پیدا می‌‌کنند و بدنشان عضلانی می‌شود. زمانیکه پسری بالغ می‌شود روزانه میلیونها اسپرم تولید می‌کند. هر سلول اسپرم بسیار کوچک است در حد ۰۵/۰ میلی‌متر است. اسپرم داخل بیضه‌ها تولید می‌شود و از شکل یک سلول عادی تبدیل به سلول دارای سر و دم شبیه یک بچه وزغ می‌شود. مواد ژنتیکی در سر اسپرم قرار دارد. دم اسپرم متحرک است و اسپرم را در داخل اپی‌دیدیم و بعدها در داخل دستگاه تناسلی زنانه به جلو می‌راند. هر اسپرم پس از تولید در بیضه، حدود ۶-۴ هفته در داخل اپی‌دیدیم می‌ماند و بخشی از تکامل خود را در آن سپری می کند و پس از آن وارد وازدفران می‌شود. غدد منی ساز و پروستات مایع منی را به اسپرم اضافه می‌کنند و منی بدینوسیله کامل می‌شود. با تحریک شدن جنسی مرد، آلت سفت و سخت می‌شود، عضلات درون اعضاء جنسی منقبض میشوند و بدینوسیله مایع منی به بیرون ریخته می‌شود که به این عمل انزال می‌گویند. با هر انزال حدود ۵۰۰ میلیون اسپرم از بدن خارج می‌شود. در صورتیکه مایع منی درون دستگاه تناسلی زن ریخته شود، اسپرم از واژن به سمت بالا شروع به حرکت میکند که دم اسپرم قابلیت شنا کردن را به آن می دهد. اسپرم از طریق دهانه رحم وارد رحم می‌شود و از آنجا به لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ) می‌رسد. در صورتیکه اسپرم در زمانیکه تخمک از تخمدان زن آزاد شده باشد به آن برسد آنرا باردار می‌کند. برای باردار کردن تخمک تنها یک اسپرم کافیست. در واقع با وارد شدن یک اسپرم به تخمک هیچ اسپرم دیگری نمی‌تواند به آن وارد شود و بارور شدن تخمک با محتویات ژنتیکی درون اسپرم انجام می‌شود و حاملگی آغاز می‌شود. سلول تخم حاصل شده شروع به رشد می کند و تبدیل به هزاران سلول می‌شود و جنین را بوجود می‌آورد. پس از ۹ ماه جنین کامل می‌شود و نوزاد متولد می‌شود

بیماریهای دستگاه تناسلی مردانه چیست؟
بعضی از بیماریها ممکن است دستگاه تناسلی مردانه را درگیر کند که بعضی از شایع‌ترین آنها در زیر توضیح داده شده است:
آسیب به بیضه: کوچکترین ضربه به بیضه باعث درد بسیار و تورم می‌شود. پیچ خوردگی بیضه زمانی اتفاق می‌افتد که بیضه به دور خود می‌پیچد که باعث بسته شدن رگهای خونرسان به بیضه می‌شود. این حالت شایع نیست ولی اورژانسی است چرا که اگر پیچ خوردگی به سرعت تصحیح نمی‌شود باعث تخریب بیضه می‌شود. در صورت درد شدید در ناحیه بیضه باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

– سرطان بیضه: این سرطان یکی از سرطانهای شایع در مردان کمتر از ۴۰ سال است. سرطان تولید بی‌رویه سلولهاست که در صورتیکه به موقع تشخیص و درمان نشود می‌تواند کشنده باشد. سرطان بیضه در صورتیکه زود تشخیص داده شود به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد. به همین جهت همه پسران باید به صورت منظم بیضه خود را معاینه کنند تا مطمئن باشند که توده غیر طبیعی در آن بوجود نیامده است.

– التهاب و عفونت اپیدیدیم: اکثراً در اثر یک میکروب بوجود می‌آید که ممکن است از طریق جنسی منتقل شود. درد و تورم بیضه از علایم این بیماری است.

– هیدروسل یا آب آوردن بیضه: که در طی آن مایع در درون غشاهای اطراف بیضه جمع می‌شود. هیدروسل باعث تورم بیضه‌ می‌شود ولی این تورم دردناک نیست. در بعضی موارد عمل جراحی برای درمان آن لازم است.

– فتق مغبنی: زمانی است که بخشی از روده به صورت غیر طبیعی وارد کشاله‌ ران و کیسه‌ بیضه می‌شود. محتویات فتق بصورت تورم در ناحیه کشاله ران و کیسه بیضه دیده می شود. این بیماری با جراحی درمان می‌شود.

– بیماریهای منتقله جنسی از طریق برقراری رابطه‌ جنسی با فرد آلوده به بدن انتقال می‌یابد. عفونت‌هایی مانند ایدز، زگیل تناسلی، سیفلیس، سوزاک، کلامیدیا، تبخال تناسلی و هپاتیت B در صورت عدم رعایت اصول محافظتی از فرد آلوده به فرد دیگر در اثر رابطه جنسی قابل انتقال هستند.

در صورتیکه فکر می‌کنید هر یک از علایم یا بیماریهای ذکر شده فوق را دارید یا در صورتیکه سؤالی در خصوص مراحل رشد و بلوغ خود دارید بایستی با پدر و مادر و یا پزشک خود مشورت نمایید. اکثر بیماریهای دستگاه تناسلی مردانه قابل درمان هستند.