جامع ترین مقاله علمی به زبان فارسی درباره خواص روغن سیاه دانه

روغن سیاه دانه خواص بسیار فراوانی دارد که اگر بخواهیم تمام آنها را بیان کنیم بسیار فراتر از یک یا دو مقاله است. اما از آنجایی که بیشتر مقالات موجود در اینترنت به یک یا چند موضوع محدود درباره خواص این روغن استثنایی پرداخته بودند و بسیاری از دوستان سوال می کردند که آیا خواصی که برای روغن سیاه دانه ذکر می شود پایه و اساس علمی دارد یا خیر؟ در این مقاله سعی کردم تا مستندات علمی این روغن شفابخش را جمع آوری کرده و در اختیار همراهان عزیز پارسی طب قرار دهم.

روغن سیاه دانه از دانه‌های گیاه که در ماه ‌های تیر و مرداد جمع ‌آوری می‌شوند گرفته می شود. دانه‌‎ های آن حاوی ۳۰ تا ۴۰ درصد روغن و ۰٫۵ تا ۱٫۵ درصد اسانس می‌باشد.

اسیدهای لینولئیک و اولئیک بخش عمده‌ای از ترکیبات شیمیایی روغن سیاه دانه را شامل می‌شوند؛ اسانس گیاه نیز عمدتا از پارا-سیمن (P-cymen) و تیموکینون (Thymoquinone) تشکیل می شود.

سایر ترکیبات موجود در این گیاه عبارتند از: قندها، اسیدهای آمینه، پروتئین ها، استرول های گیاهی، ویتامین‌های C و E ، صمغ، ساپونین ها، آلکالوئیدها و عناصر مختلف.

۳۰ درصد وزن سـیاهدانـه را روغـن تشکیل میدهد که P-cymen اصلی تـرین ترکیب آن اسـت و تقریبا ۶۲ درصد از وزن روغن فرار آن را تشکیل می دهد.

مستندات علمی و بالینی اثبات شده روغن سیاه دانه

مصرف روغن سیاه دانه در برنامه غذایی در کاهش قند خون، تعادل فشارخون، بهبود آرتروز و التهاب لثه موثر است و کلیه و مجاری ادرار را تصفیه می کند. از سیاه دانه به عنوان ضد نفخ، ضد آسم، ضد سرفه، ضدالتهاب، بیحس کننده موضعی و ضد انگل استفاده می‌شود.

این روغن در درمان آنفولانزا و سرماخوردگی بسیار موثر است، همچنین به درمان دندان درد، سر درد، گرفتگی بینی، مشکلات گوارشی و روده‌ای، آنفولانزا و سرماخوردگی، دیابت، آلرژی‌ها (حساسیت‌ها) و مشکلات پوست و مو کمک می‌کند.

گزارش تحقیقات متعدد حاکی از آن است که روغن و ترکیبات موجود در دانه گیاه سیاه دانه دارای اثرات فارماکولوژیک متعددی هستند. این ترکیبات به درمان فرآیندهای التهابی و بیماری های حساسیتی کمک می کنند، محافظ خوبی در برابر آسیب های مخاط دستگاه گوارش هستند، به مهار رشد سلول های سرطانی و بهبود فرآیند ایمنی در بدن کمک می کند و اثرات ضد میکروبی مناسبی در شرایط آزمایشگاهی دارند.

با توجه به نتایج تحقیقات آزمایشگاهی و مستندات مصرف آن در طب سنتی، بی تردید استفاده از آن در موارد افزایش فشار خون و قند و چربی خون سودمند است. در ادامه به بررسی کامل تر خواص جالب این روغن که بی شک جزو موهبات الهی ست میپردازیم.

کاربردهای رایج استعمال موضعی روغن سیاه دانه

– درمان سرفه های سرد ناشی از سرما، درد سینه و تنگی نفس

– خارج کردن جنین مرده و زنده و پرده های جنین

– رفع خال، زگیل، ترک پوست بدن، پیسی، پسوریازیس و اگزمای ترشح دار (که باید با کمی سرکه مخلوط شود)

– کمک به درمان درد سرد مفاصل، خواب رفتگی دست و پا و خستگی های مزمن

– چکاندن روغن در بینی گرفتگی بینی را باز می کند و نقش خوبی در مقابله با فلج عصب صورتی دارد.

نقش روغن سیاه دانه برای پوست و افراد مبتلا به اگزما، آکنه و پسوریازیس

نتیجه یک مطالعه که در نشریه اروپایی Dermatology and Venereology منتشر شده است می گوید: این روغن به اندازه بتامتازون (دارویی که برای درمان اگزما استفاده می شود) مؤثر است. سه ماده شیمیایی موجود در آن (تیموکوئینون (TQ)، تیموهیدروکوئینون (THQ) و تیمول) می توانند با عفونت های ویروسی، باکتریایی و حتی قارچی مبارزه کنند.

روغن سیاه دانه برای تقویت و جلوگیری از ریزش مو

روغن سیاه دانه حاوی پلیمری است که نیگلون (nigellone) نامیده می شود و به عنوان یک آنتی هیستامین مؤثر، مطرح است. این پلیمر در واقع به ریزش موی با الگوی طاسی مردانه و طاسی نقطه ای کمک می کند.

علاوه بر این، به دلیل داشتن خواص آنتی اکسیدانی، ضد باکتریایی و ضدالتهابی، می تواند به طور مؤثری باعث دفع خشکی و شوره ی پوست سر شود.

این روغن شفا بخش همچنین سلامت موهایتان را بهبود بخشیده و با جلوگیری از تخریب سلول های رنگدانه در فولیکول های مویتان به پیشگیری از سفید شدن آن کمک می کند.
علاوه بر این، سبوم تولید شده روی پوست سر (روغنی که باعث تغذیه و مرطوب کردن مو می شود) را به میزان طبیعی تنظیم می کند.

برای تقویت موی سر می توانید روغن سیاه دانه خالص را روزانه به موهای خود بمالید و به آرامی ماساژ دهید. حتما در نظر داشته باشید که که روغن به پوست سر برخورد کند تا نتیجه درمانی خود را کاملا بر روی پیاز مو بگذارد.

پیشنهاد مطالعه: نقش روغن سیاه دانه در کنترل ریزش و جلوگیری از سفیدی موها

کاهش اثرات آسم و آلرژی

این روغن یک درمان نوید بخش برای آلرژی بینی است. یک مطالعه که در سال ۲۰۱۱ در مجله آمریکایی Otolaryngology منتشر شد نشان داد مصرف روغن سیاه دانه پس از دو هفته باعث کاهش عطسه، گرفتگی، خارش و آبریزش بینی شد.

تحقیقات دیگری نشان داد که روغن سیاه دانه ممکن است برای افراد مبتلا به آسم مفید باشد.

به عنوان مثال، یک مطالعه منتشر شده در مجله تحقیقات فیتوتراپی در سال ۲۰۱۷ دریافت که افراد مبتلا به آسم که کپسول روغن دانه سیاه دریافت می کردند، بهبود قابل توجهی در کنترل آسم نسبت به افرادی که پلاسبو مصرف می کردند، داشتند.

روغن سیاه دانه می تواند جایگزین متفورمین باشد

همچنین به طور قابل توجهی می تواند به جلوگیری از دیابت نوع ۱ و نوع ۲ کمک کند. متفورمین یکی از رایج ترین داروهای شیمیایی ست که برای بیماران دیابتی تجویز می شود و عوارض جانبی متعددی نظیر نفخ، یبوست، سردرد، درد عضلانی، سوزش سر دل و … از خود بروز داده است؛ اما به طور علمی ثابت شده است که روغن سیاه دانه به اندازه ی این دارو باعث بهبود عدم تحمل گلوکز می شود بدون این که هیچ اثر جانبی قابل توجهی داشته باشد.

طبق گزارشی، مصرف روغن سیاه دانه به مدت ۶ هفته با دوز ۲/۵ میلی لیتر دوبار در روز در ۶۰ بیمار دیابتی باعث کاهش LDL و قند خون ناشتا شد و هیچ گونه عوارضی از خود نشان نداد.

صاحب نظران ایرانی درباره آن چه می گویند؟

دکتر جواد حصاری استاد گروه علوم و صنایع غذایی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز:

روغن گیاه سیاه دانه حاوی امگا ۶ و امگا ۹ است که قابلیت ارتجاعی سلول‌های رگ‌های خونی را افزایش می‌دهند، از فشار شریانی پیشگیری می‌کنند و سطوح قند و کلسترول خون را در بدن کاهش می‌دهند. این مقاله در وب سایت پارسی طب تهیه و تنظیم شده است.

در رفع بعضی از مشکلات جنسی در آقایان بسیار اثرگذار تلقی شده، همچنین می تواند برای درمان انواعی از بیماری‌های مرتبط با سیستم عصبی مورد استفاده قرار گیرد.

چکاندن آن در بینی گرفتگی بینی را باز می کند و برای درمان فلج عصب صورت موثر است.

نظر دکتر صدیف آزاد مرد عضو هیات علمی دانشگاه تبریز:

ترکیبات موجود در این روغن دارای اثرات ضد چاقی هستند. خواص ضد التهابی روغن سیاه دانه به کاهش وزن و درمان چاقی مفرط کمک می‌کنند. به علاوه، استفاده از روغن سیاه دانه باعث کاهش اشتها، دفع سموم از بدن، تنظیم سطوح گلوکز خون و تنظیم تری گلیسرید می‌شود.

روغن سیاه دانه در مبارزه با سرطان و انواع عفونت ها نقش بسیار مهمی دارد!

دارای خواص فیتوشیمیایی و آنتی اکسیدانی است که می تواند به طور مؤثر به شما در مبارزه علیه سرطان کمک کند.

همچنین در مبارزه علیه بسیاری از عفونت‌ها به بدن کمک می‌کند؛ زیرا این روغن می‌تواند دستگاه ایمنی‌ بدن‌ را تقویت نماید. همچنین یکی از قدرتمندترین درمان‌ های طبیعی برای مبارزه با عفونت‌ در تمام قسمت های بدن به شمار می‌رود.

نتایج یک تحقیق امید بخش نشان می دهد که سیاه دانه می تواند در مقابل باکتری های مقاوم (سوپر باگ ها یا ابر میکروب ها) در برابر داروهای چندگانه مؤثر باشد؛
چرا که با مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک ها بسیاری از باکتری ها نسبت به آنتی بیوتیک های شیمیایی مقاوم شده و تبدیل به تهدیدات بالقوه ای برای سلامت عمومی بشر شده اند.

نقش آن در مبارزه با باکتری های جان سخت!

تحقیقات انجام شده در دانشکده پزشکی جواهر لعل نهرو، اثربخشی روغن سیاه دانه را در برابر ۱۴۴ باکتری مورد آزمایش قرار داد. اغلب این باکتری ها به چندین آنتی بیوتیک کاملاً مقاوم بودند. نود و هفت تا از این باکتری ها توسط سیاه دانه کاملا متوقف شدند.

براساس یک مطالعه منتشر شده در مجله Experimental Oncology دو ماده شیمیایی که در این روغن یافت می شود یعنی تیموکوئینون و تیموهیدروکوئینون در طی مطالعه، موجب کاهش ۵۲ درصدی در سلول های سرطانی تومور شد.

مطالعه دیگری که در مجله Molecules منتشر شد، نشان داد که تیموکوئینون سبب افزایش آپوپتوز (مرگ سلول های برنامه ریزی شده) در سرطان سینه، لوسمی و سلول های تومور مغزی می شود. علاوه بر این، خواص ضدالتهابی تیموکوئینون می تواند مانع پیشرفت سرطان پانکراس شود.

روغن سیاه دانه برای لاغری، درمان اختلالات گوارشی و افزایش متابولیسم

بر اساس یک مطالعه منتشر شده در مجله دیابت و اختلالات متابولیسم، روغن سیاه دانه دارای خواص ضد چاقی است و تاکنون یکی از مؤثرترین داروهای طبیعی در دسترس در نظر گرفته شده است.

این روغن با قدرت می تواند سوخت و ساز بدن شما را افزایش دهد، اشتهایتان را کنترل کند و چربی شکم را آب کند.

تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۳ نشان داد مکمل سیاه دانه می تواند به کاهش شاخص توده بدنی افراد (BMI) کمک کند.
شرکت کنندگان در این مطالعه هیچ یک از عوارض جانبی ناشی از مصرف مکمل ها را گزارش ندادند.

طبق تحقیقات تجویز روزانه ۵ میلی لیتر از روغن این گیاه به بیماران مبتلا به اختلالات گوارشی به مدت دو ماه تاثیر معنا داری در درمان مشکلات آنها داشته است.

باروری مردان را افزایش داده و هورمون های زنانه را تنظیم می کند

بر اساس یک مطالعه منتشر شده در مجله Phytomedicine، مصرف روزانه روغن سیاه دانه می تواند کیفیت مایع منی غیر طبیعی در مردان نابارور را بدون هیچ گونه عارضه ی جانبی منفی بهبود بخشد. این مقاله در وب سایت پارسی طب تهیه و تنظیم شده است.

مطالعات دیگر منتشر شده در مجله گیاهان دارویی نشان داد که این روغن می تواند بر پارامترهای اسپرم، مایع منی، سلول های لایدیگ، اندام های تولید مثل و هورمون های جنسی تأثیر بگذارد.
در واقع این تحقیقات نشان داد که روغن دانه سیاه دانه می تواند حرکت اسپرم، میزان و حجم آن را افزایش دهد.

مالیدن و خوردن روغن سیاه دانه مخلوط با روغن زیتون و کندر برای افزایش نیروی جنسی مفید است.

در زنان روغن هیچ تأثیر مستقیمی بر باروری ندارد؛ اما باعث تنظیم چرخه قاعدگی می شود. همچنین خواص درمانی این روغن به شما کمک می کند تا با گرفتگی های دوران قاعدگی یا اسپاسم مربوط به آن مقابله کنید. علاوه بر این، به خوبی می تواند به شکسته شدن سنگ های مجاری ادراری، که زندگی جنسی فرد را تا حد زیادی مختل می کند، کمک کند.

کاهش کلسترول

یک تحقیق در مجله پزشکی Evidence-Based Complementary and Alternative مبتنی بر شواهد، می گوید: یک دوز معمول این روغن می تواند سطح کلسترول بد را کاهش و مقدار کلسترول خوب را افزایش دهد. این روغن غنی از اسیدهای چرب سالم شامل اسیدهای لینولئیک و اسید اولئیک است که به حفظ سطوح سالم کلسترول کمک می کند.

با آسیب های کبدی مقابله می کند

یکی از علل اصلی آسیب کبدی، استرس اکسیداتیو است. چرا که این عامل موجب کاهش منابع آنزیمی آنتی اکسیدانی شده در نتیجه توانایی سلول ها در برابر آسیب را کاهش می دهد.
همان طور که قبلاً ذکر شد، روغن دانه سیاه دانه دارای خواص آنتی اکسیدانی قوی است که می تواند شما را در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از رادیکال های آزاد در بدن محافظت کند.

به گفته یکی از مطالعات منتشر شده در مجله European Review of Medical and Pharmacological Sciences، هرگونه آسیب به کبد توسط برخی از داروها، مصرف الکل و یا هرگونه بیماری، می تواند توسط این روغن التیام یابد.

اثر روغن سیاه دانه در درمان درد مفاصل

بر طبق یک مطالعه کوچک منتشر شده در تحقیقات ایمونولوژیک در سال ۲۰۱۶، روغن سیاه دانه ممکن است در درمان آرتریت روماتوئید مؤثر باشد.

در این مطالعه به صورت تصادفی ۴۳ زن مبتلا به آرتریت روماتوئید خفیف تا متوسط، به مدت یک ماه هر روز یک کپسول روغن سیاه دانه و یا دارونما (پلاسبو) مصرف کردند.
نتایج مطالعه نشان داد که درمان با این روغن موجب کاهش چشمگیری در علائم آرتروز، سطح شاخص های التهابی خون و تعداد مفاصل متورم، شده بود.

همچنین نتایج مطالعات حاکی از این است که در کنار مصرف خوراکی، استفاده موضعی و ماساژ مفاصل با این روغن نقش بسیار خوبی در کاهش دردهای مفصلی دارد.

طرز تهیه روغن سیاه دانه

روغن گیری از دانه های روغنی مانند سیاه دانه معمولا به دو روش پرس سرد و پرس گرم انجام می شود. روغنی که به شیوه پرس سرد گرفته شده به دلیل اینکه حرارت بسیار پایینی به دانه داده می شود از کیفیت بسیار بالاتری برخوردار بوده و طرفداران بیشتری دارد.

شیوه روغن گیری به این صورت است که دانه های روغنی در یک سیلندر که دارای یک هسته مرکزی چرخنده به نام ماردون هست ریخته می شود. این پیچ چرخنده با فشار زیادی که وارد می کند باعث خرد شدن و له شدن دانه های روغنی شده و در نتیجه روغن دانه استحصال می شود.

سوراخ هایی که در پایین سیلندر قرار دارند این اجازه را به روغن می دهند که روغن خارج شده و در ظرفی که مخصوص جمع آوری روغن است قرار گیرد.

عوارض جانبی و خطرات روغن سیاه دانه

در مورد عوارض مصرف گیاه مطالعات درون تنی انجام شده است که بر اساس آن مصرف سه ماهه آن در مقادیر معمول عارضه ای نداشته است.

با این که روغن سیاه دانه مزایای سلامتی فوق العاده ای را برای شما به ارمغان می آورد اما نباید آن را جایگزین داروهایتان کنید. افرادی که دارو مصرف می کنند باید قبل از استفاده از هر نوع مکمل گیاهی مانند روغن سیاه دانه با پزشک متخصص گیاهان دارویی مشورت کنند.

– مانند هر مکمل دیگری زنان باردار یا شیرده باید با پزشک خود صحبت کنند تا ببینند که آیا مکمل روغن سیاه دانه می تواند برای آن ها مناسب باشد یا خیر؟

– ممکن است در بعضی افراد ایجاد حساسیت های پوستی کند؛ بنابراین، قبل از مصرف، ابتدا روی بازو یا قسمت داخلی آرنج آن را امتحان کنید تا مطمئن شوید که به آن حساسیت ندارید. این مقاله در وب سایت پارسی طب تهیه و تنظیم شده است.

مراقب باشید اگر …

– روغن سیاه دانه ممکن است لخته شدن خون را کاهش و در نتیجه خطر خونریزی را افزایش دهد. اگر شما دچار اختلال خونریزی هستید یا داروهایی را مصرف می کنید که بر لخته شدن خون اثر می گذارد، نباید استفاده کنید.

– ممکن است این روغن با بسیاری از داروهای رایج مانند بتابلوکرها و وارفارین تداخل داشته باشد، پس، قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنید و حداقل دو هفته قبل از جراحی، مصرف آن را متوقف کنید.

– بلعیدن آن در برخی افراد ممکن است به مشکلات گوارشی مانند ناراحتی معده، یبوست و استفراغ منجر شود. برای به دست آوردن امن ترین و سودمندترین روغن سیاه دانه همیشه روغن های با کیفیت بالا و ۱۰۰ درصد خالص را انتخاب کنید.

طریقه مصرف روغن سیاه دانه

در ایران قطره ۲۰ میلی لیتری از روغن سیاه دانه توسط داروخانه ها و فروشگاه های محصولات طبیعی، جهت درمان درد مفاصل و تقویت جنسی به صورت موضعی و مشکلات گوارشی به صورت خوراکی عرضه می شود و میزان مصرف خوراکی آن ۸ الی ۱۲ قطره و سه بار در روز است (در بنیه های مختلف و مزاج افراد میزان مصرف متفاوت است)

طبق توصیه حکمای طب سنتی، میزان مصرف خوراکی این روغن در سرد مزاجان تا ۸ گرم در روز و در گرم مزاج ها تا ۲ گرم می باشد.

در برخی جاها این روغن به شکل کپسول موجود است و به عنوان یک مکمل استفاده می شود. روش دیگر مصرف به صورت موضعی است که برای ماساژ یا در محصولات خانگی مراقبت از پوست و یا در شامپوها و … استفاده می شود.

نحوه مصرف روغن سیاه دانه برای ریش

یکی از بهترین روغن های تقویتی برای افزایش حجم ریش مردان و تقویت رشد مو در جاهایی که ریش ها به صورت نقطه ای ریخته اند استفاده از این روغن است.

برای دریافت نتیجه کامل تر بهتر است قبل از مصرف، ابتدا نقاطی که ریش ها ریخته شده را با پارچه زبری کمی ماساژ دهید تا پوست کمی نازک شود (با این کار جذب روغن بهتر انجام می شود) پس از آن روغن سیاه دانه را به محل مالیده و پنج دقیقه ماساژ دهید. این کار را روز در میان انجام دهید.

نحوه مصرف روغن سیاه دانه برای ابرو

روز در میان پس از شستشوی صورت، مقداری از روغن را به ابرو بزنید و در جهت خواب ابرو پنج دقیقه ماساژ دهید. بعد از دو یا سه ساعت بشورید. اگر روغن سیاه دانه شب تا صبح هم روی ابروها بماند مشکلی ایجاد نخواهد کرد. این کار را تا زمانی که نتیجه کافی بگیرید (بین دو تا سه ماه) انجام دهید.

نحوه مصرف روغن سیاه دانه برای نوزاد:

روغن مالی ملاج سر نوزاد تا قبل از ۲ سالگی با روغن سیاه دانه و روغن بادام تلخ هفته ای یکی دو بار (قبل از تشکیل کامل ملاج سر) باعث ازبین رفتن رطوبات اضافی سر و بدن، رشد بهتر مغز، بهتر شیر خوردن، آرام بخشی و رشد جسمی می شود. همچنین اگر نوزاد خوب شیر نمی خورد و احساس می کنید نفخ، دل درد و دلپیچه دارد، شکم او را با روغن سیاه دانه ماساژ بدهید.

(هشدار: میزان مصرف به عنوان مثال عمومی ذکر شده و به هیچ عنوان برای تمام افراد یکسان نخواهد بود، در صورت تمایل به مصرف حتما با پزشک متخصص گیاهان دارویی مشورت کنید)

همچنین بخوانید: بررسی تخصصی ۲۸ روغن تقویت کننده مو ابرو و مژه (بهمراه ویدئو)

خواص سیاه دانه در طب اسلامی

 مصرف سیاه دانه در طب اسلامی تاکید شده است و امامان و پیامبر اکرم (ص) از خواص آن برای درمان دردها نام برده اند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم فرمود: “ما من داء إلا فی الحبه السوداء منه شفاء إلا السام” یعنی هیچ بیماری نیست مگر شفای آن در سیاه دانه است جز مرگ.

امام رضا علیه السلام درباره خواص اعجاب انگیز سیاه دانه می فرماید: در سیاهدانه برکت است. در چهل چیز خداوند برکت قرار داده ازحبوبات و جمادات هم سیاهدانه را بر گزیده است.

مطابق توصیه امام رضا علیه السلام سیاه دانه و بوییدن گل نرگس خاصیت ایمنی در برابر زکام را دارند. امام رضا (ع) می فرماید: وَلیشُمَّ النَّرجِسَ ؛ فَإِنَّهُ یأمَنُ الزُّکامَ ، وکذلِک الحَبَّهُ السَّوداءُ،؛ گل نرگس ببویید؛ زیرا از زکام، ایمنی می‏بخشد و همچنین است سیاه دانه.

برای باز شدن گرفتگی بینی روغن سیاه دانه را در بینی بچکانید.

درمان سرفه های سرد ناشی از سرما، درد سینه و تنگی نفس

درمان گرفتگی های عضوی یا روده ها، رفع نفخ و ورم معده (شکم با این روغن ماساژ داده شود)

مالیدن آن بر کمر سبب تمدد اعصاب شده و قدرت جنسی را افزایش می دهد.

افراد مبتلا به سینوزیت بهتر است در فصل پاییز هفته ای دو بار روغن سیاهدانه داخل بینی بچکانند.

معرفی فروشگاه های محصولات طبیعی و ارگانیک که از هر نظر حقوق مصرف کننده را رعایت کرده و همیشه مرغوبترین محصولات و روغن های گیاهی را عرضه می کنند (کلیک کنید)

منابع:

مقاله مروری بر اثرات فارماکولوژیک دانه گیاه سیاه دانه (کاری از: حسن فلاح حسینی استادیار پژوهشی گروه داروشناسی و طب کاربردی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی کرج و همکاران)

پایگاه اطلاع رسانی سازمان نظام پرستاری

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

وب سایت سلام دکتر