لادن

گیاهی است که نامش قاسوس می باشد .شبنمی که بر این گیاه می نشیند از ماده ای که در گیاه است تأثیر می پذیرد و از ماده تراوشی و شبنم چیزی پدید می آید که بوی خوش دارد .
بزها وقتی در چراگاه به این گیاه می رسند و از آن می چرند و گردن به گیاه می سایند این ماده به مو وپشم آنها می چسبند و مردم آن را جدا می کنند و این جدا شده را لادن می نامند .خالص آن لادنی است که به موهای بالایی چسبیده و گرد و خاک ندیده است .بهترین نوعش لادن چرب و سنگین و زود رنگ قبرسی است که بوی خوش دارد و ریگ در آن نفوذ نکرده است و در روغن تمامش می گدازد و هیچ دردی بجا نمی گذارد اما لادن سیاه قیر مانند خوب نیست .

مزاج :گرم و خشک

خاصیت :بسیار لطیف ، کمی قبض ، رساننده رطوبت های متراکم که به اعتدال آنها را تحلیل می برد .نیرویی جذب کننده و گرمی بخش در آن هست که دهانه رگها را باز می کند و مسکن درد است .

آرایش: لادن و به ویژه اگر با روغن آس و آب انگور کهنه باشد از لطافتش که ژرفا رواست مواد تباه زیر پوست را تحلیل می برد و پوست را از آلایش گوشتخوار پاک می کند و سبب رویش مو ،افزونی مو و تراکم مو می شود .زیرا ماده سازگار با مو را به سوی پوست و رستنگاه مو می کشاند. در اوایل طاس شدن و برای جلوگیری از ریزش و کم شدن موی سر بسیار مفید است .
زخم و قرحه :زخم های وخیم و صعب العلاج را خوب می کند .

سر : لادن مخلوط با روغن گل را در گوش بچکانند ، درد تسکین می یابد . از داروهای ضد سردرد و تپش می باشد .
نفس کش: خوردنش داروی سرفه است .
اندام های دفعی: فرزجه از لادن ورم و زخم را از بین می برد .
اگر با آب انگور غلیظ کهنه خورده شود شکم را بند می آورد و بول را ریزش می دهد .

لاجورد

قوتش همان قوت صمغ گیاه بدران و کمی از آن ضعیف تر است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :گزنده ، گنداننده ، زداینده همراه تندی و کمی گیرندگی . می سوزاند و زخم می آورد .
آرایش :زگیل ها را از بین می برد .
چشم :رویشگاه موی مژه را به بهترین حالت در می آورد . موی مژه را زیاد می کند .
سینه :درمان نفس بریدگی ناشی از خستگی است .
اندام های دفعی :بخورند یا بردارند ریزش ملایم به بول می دهد ، داروی درد گرده است .

لاک

شیره گیاهی است که به مر شبیه است .لاک بوی خوش دارد و باید در استعمال آن مواظب باشند .
آرایش :بسیار لاغر کننده است .
نفس کش :در تپش قلب مفید است .
اندام های غذا : تقویت کبد می کند و در علاج یرقان و استسقا و درد کبد سودمند است .

لایه

بهترین و سالم ترین دردی لایه آب انگور غلیظ و کهنه و سپس هر آنچه شبیه است . دردی سرکه بسیار تند و قوی است .باید آن را بعد از خشک کردن ساییده و چون سوزاندن کف دریا سوزاند .یعنی باید آن را در پارچه گل اندود یا در دیگ گذاشت تا بسوزد .
باید آن قدر بسوزد تا سفید رنگ گردد و گردی لطیف گردد .
هر نوع دردی که کهنه نباشد برای نفع دارویی باید سوزانده شود و آنگاه به کار برده شود . دردی کهنه از قوتش کم شده است و نیاز به سوختن ندارد . باید دردی را در ظرف های ویژه نگاهداری کنند که هوا نزند و گاهی دردی را همچون توتیا شستشو می دهند .
خاصیت :دردی سرکه قوی ترین دردی ، زداینده و جمع کننده است . سوخته آن سوزنده است و با نیروی دیگری که در آن وجود دارد می گنداند .
آرایش:دردی سوخته با صمغ درخت صنوبر سپیدی ناخن را از بین می برد .
دمل و جوش :دردی ناسوخته به تنهایی داروی التهاب ورم است و اگر با آس باشد التهاب را فرو نشاند و جوش هایی را که چرک ندارند علاج می نماید. سینه :دردی ناسوخته سیلان مواد را از معده مانع می شود .
دردی ناسوخته ضماد شود و از خارج بر رحم بگذارند نزیف حیض را باز می دارد .

لبلاب

مزاج :تقریباً در سردی و گرمی برابر است و تا اندازه ای گرایش به گرمی دارد .
خاصیت :گدازنده و باز کننده است .
آرایش :شیر لبلاب بزرگ مو را می سترد و شپش کش است .
زخم و قرحه :اگر با موم و روغن گل (قیروطی ) مرهم شود بهترین داروی سوختگی است .
سر :در گوش چکاندن افشره اش درد گوش را تسکین می دهد و ورم گرم گوش را فرو می نشاند .لبلاب رطوبت های مزمن و زخم های کهنه شده گوش را علاج می کند .افشره آن برای سردرد مزمن مفید است .
اندام های تنفسی : برنشیت را تنقیه می کند ،برای سینه و شپش خوب است. اندام ها ی غذا :راه بندان کبد را باز می کند .
اندام های دفعی :آب لبلاب زرداب سوزنده را بیرون می آورد و ناپخته اش بهتر است .

لعل معبری

صمغی است بدمزه که ره آورد عربستان است .
خاصیت :کمی چسبندگی دارد .
آرایش:اثر زخم را بزودی از بین می برد . برای لاغر شدن هر روز مقداری را با سکنجبین یا آب بخورند بسیار سود می بینند .
سر :در علاج افتادن گوشت لثه و تسکین درد دندان بی مانند است .
چشم :جلای دیده است .
نفس کش :با عسل آب داروی برنشیت است . کشتی گیران به کار می برند .
اندام های غذا :سه روز سکنجبین بخورند طحال را بسیار لاغر می کند .
اندام های راننده :با عسلاب حیض را راه می اندازد .

لوبیا

مزاج : گویند سرد و خشک است ولی عده ای می گویند گرم است و لوبیای سرخ از هرنوع گرم مزاج تر است .
خاصیت :لوبیا از ماش زود هضم تر است ولی باد آورتر است و باقلا از لوبیا بادزاتر می باشد .
نفس کش :برای سینه و شش خوب است .
اندام های غذا :خلط غلیظ پدید می آورد و دفع گزندش با خردل ، سرکه و نمک ، فلفل و مرزه است .
اندام های دفعی :لوبیا و به ویژه لوبیای سرخ اگر با روغن سنبل باشد حیض را ریزش می دهد .

لوبیای مصری

گیاهی است که به لوبیا گرگی شبیه است و از این روی آن را ترمس نامیده اند و ترمس لوبیا گرگی است .
مزاج:گرم و خشک
خاصیت درمانی :به حالت اعتدال می خشکاند و زداینده است .
آرایش:لکه های سیاه صورت را به حالتی معتدل از بین می برد .
زهرها :جالینوس فرماید : این گیاه مخصوصاً برای دفع گزند سگ هار بسیار خوب است و بیمارانی را نجات داده و از این رو یونانیان آن را آلوسن نامیده اند .(شفای هاری )

لوبیا گرگی

کاشتنی و بیابانی هست .
ترمس بیابانی تأثیرش بیشتر اما کوچکتر است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت : تلخیش زداینده و تحلیل برنده بی آزار است .
آرایش :مو را نازک می کند ، ترمس و به ویژه اگر در آب باران بپزند تا از هم بپاشد و آب آن را بر پوست بمالند در زدودن لکه های رخسار و لک و پیس و برص و لکه های خون خشک شده و جوش های صورت بسیار مفید است و رخساره را جلا می دهد .
ورم و جوش :علاوه بر جوش صورت در علاج زخم و ورم گرم و خنازیر و سخت شدنی ها مفید است به شرطی که با سرکه و عسل و تأثیرش از بدنی تا بدنی متفاوت است .
زخم و قرحه :ترمس که با بیخ خاما لاون ضماد می شود داروی گری است و حتی گری حیوانات را نیز شفا می دهد و در علاج خوره ، گری خشک ، زخم بد و پلید مفید است .
مفاصل : ضمادش داروی بیماری اعصاب است .
سر : آردش علاج زخم تر سر است .
اندام های غذا :ترمس و به ویژه اگر با سرکه و عسل بپزند یا با عسل و فیجن و فلفل بپزند راه بندان های کبد و طحال را باز می کند .
اندام های راننده :پخته اش را بر ناف بمالند و از آن بخورند یا با عسل مخلوط کنند و بلیسند یا با سرکه بخورند داروی کرم و کرم کدو و در تسکین درد بیماری اعصاب مفید است . اگر با فیجن و فلفل بخورند و بردارند یا با مرو عسل مخلوط کنند و بردارند حیض را راه می اندازد .
اگر با عسل و سرکه بخورند کرم ها را بیرون می آورد .
بول را ریزش می دهد و قبض است .

«م »

مارچوبه

دیسقوریدوس گوید :بعضی این گیاه را میان و گاهی اسفاراعس و در بعضی جاها مواقینوس می گویند و سکانی می پندارند که اگر شاخ گوسفند نر را خرد و در خاک کنند مارچوبه از آن می روید .
مزاج :گرم است و هر چه سخت تر می شود گرمی آن بیشتر می شود و شیری از آن می تراود که بسیار گرم و زبان سوز است .
خاصیت :مارچوبه عموماً و به ویژه مارچوبه سنگلاخی برای باز شدن بندآمدن های درونی و به ویژه انسدادهای کبد و کلیه مفید است و خاصیت زدایندگی دارد .
مفاصل :آب پزش را برای رفع درد پشت و علاج بیماری اعصاب می خورند .
سر :بیخ مارچوبه را با سرکه یا بیخ و تخم را با هم بپزند در تسکین درد دندان بسیار مؤثر است .
اندام های غذا :انسدادهای کبد را باز می کند ، داروی یرقان است . کمی دل بهم خوردن در بر دارد .
اندام های دفعی :روفس پنداشته است که قبض است .شاید از ادرار آوردنش باشد .دیگری عقیده دارد که آب پخته آن ملین است و اکثریت بر آنند که در علاج قولنج بلغمی و بادی مفید است .بیخ آب پز مارچوبه ادرار بول می کند .عسرالبول را از بین می برد .شهوت انگیز است . در دشواری بارداری کمک می نماید .تخم آن را بردارند (شیاف کنند ) حیض را راه می اندازد و بستگی های کلیه را باز می نماید .
زهرها :با آب انگور کهنه بپزند پادزهر رتیل است و پخته آن سگ را می کشد .

مامیثا

بلوط مانندهایی است زرد رنگ مایل به سیاهی و زودشکن . تلخ است و ترکیبی از گوهر آبی و خاکی دارد . سردی آبی اش زیاد نیست و هم مزاج آب آبگیرها است .
این گیاه اکثراً در بلندی ها می روید و ریشه اش بسیار تند بو ، تلخ مزه و افشره اش به رنگ زعفران است .
مزاج :سرد و خشک
خاصیت :گیرنده ولی ملایم .
ورم و جوش :در علاج ورم گرم و پر مایه مفید است . باد سرخ کم و ناتوان را در بدن های سخت شفا می دهد . اما شایسته بدنهای کوچک و نرم نیست زیرا بسیار خشکاننده است .
چشم : درد چشمی را که در مرحله اول باشد شفا می دهد .

ماش دارو

این گیاه شاخه های باریک سرخ مایل به سیاهی یا سبز است . گلش سرخ تیره و تلخ مزه و کمی گیرنده است یا تند مزه است و تلخ نیست .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت : باز کننده ، زداینده ، در پاک نمودن اندام های داخلی بسیار مؤثر و نیرویی اسهال کننده هم دارد .
ورم و جوش :ورم سخت را نرم می کند و به ویژه علاج ورم پستان است .
زخم و قرحه :با عسل ضماد شود زخم ها را بهم می آورد و زخم گندیده را از میان بر می دارد .
مفاصل :داروی بیماری اعصاب و اگر با عسل باشد بهتر است .
اندام های غذا :داروی بیماری های کبد است و بند آمدن های کبد را باز می کند .
علاج طحال و یرقان سودایی است به شرطی که هفت روز پیاپی بخورند .
اندام های دفعی :راه بندان زهدان را باز می کند . بی اختیاری ادرار را از بین می برد .
بول و حیض را راه می اندازد .علاج درد گرده است .
اگر با عسل فرزجه بشود زهدان را می پالاید . اگر دو مثقال از این دارو با عسل یا انجیر شیاف گردد بلغم را می راند .
زهرها : پادزهر سمی است که بعضی آن را (اورقطون )می نامند .

ماهی

در انتخاب ماهی باید دقت کرد که بسیار بزرگ و کلفت و سخت گوشت نباشد . بسیار خشک و بسیار چرب خوب نیستند . ماهی های دریایی عموماً خوب و گوشت لطیف دارند و در میان آنها هر آنچه پناهگاهش کنار آبهای سنگی و گردشگاهش آبخیزهای پر حرکت است بهتر است .
مزاج :همه انواع ماهی سرد و تر هستند .ماهی شور گرم و خشک است .خاصیت :ماهی تازه بلغم آبکی بوجود می آورد . اعصاب را سستی می دهد . تنها با معده ای سازگار است که بسیار گرم باشد و خونی که از او تولید می شود رقیق است .
زخم و قرحه :سر ماهی های خشکیده را در آفتاب بسوزانند ، سوخته اش گوشت زیاد زخم را بر می کند . سرایت زخم را منع می کند . زگیل ها را از بین می برد .
آب پز ماهی شور زخم های گندیده را شستشو می دهد و در علاج آنها مفید است .
مفاصل :با آب پز ماهی شور چندین بار وارد کردن به بدن (آمپول و شیاف و…) کنند در علاج درد سرین بسیار مفید است . آب پز ماهی تازه اعصاب را سست می کند .
سر :ماهی های ریزی که شامیان آن را حیر (صیدا ) می گویند اگر از آنها آبکامه تهیه شود و بدان مزمزه کنند زخم های پلید دهان شفا می یابد . لرز ماهی زنده را نزدیک سر دردمند کنند سر را کرخ می کند و احساس درد از بین می رود .
چشم :پوست نوعی ماهی را بر پلک گر شده بمالند مفید است .پوست سیفانوس را می سوزانند ، یکی از داروهای چشم بشمار می آید . چنان که اگر با نمک مخلوط باشد و در چشم بکشند ناخنه را از بین می برد .
خوردن ماهی سرخ کرده سبب تم چشم می شود .
سینه :جری تازه و نمک سود در تنقیه و قصبه الریه و صاف نمودن صدا مفید است .سر ماهی های خشک شده نمک سود ، داروی آماس زبان کوچک است . ماده سر یشمی ماهی را در سوپ بریزند و بخورند مانع خون بر آوردن است .
سر ماهی های ریز نمک سود در آفتاب خشکیده در علاج ترک های اطراف مقعد بسیار سودمند است . گوشت ماهی اگر تازه باشد و به گرمی بخورند غریزه جنسی را زیاد می کند .کسی که تازه به زخم روده گرفتار آمده در آب پز نمکین ملخ دریایی نمک سود بنشیند بسیار سود می بیند .
زهرها :سوخته سرماهی در آفتاب خشکیده نمک سود ، برگزیده سگ هار و جای نیش کژدم بگذارند مفید است .

ماه پروین

تکه هایی است شبیه زراوند و از آن باریک تر است . در تأثیر بعضی همانند زراوند و از آن قوی تر است . با بیش هم رستنگاه است و بیش در همسایگی آن قوت خود را بسیار از دست می دهد .
ماسرجویه گوید :قوت ماه پروین چون قوت گیاه درونه و از درونه ناتوان تر است .
زهرها :پادزهر همه سم ها است . از مار گرفته تا بیش و غیره .

ماهودانه

ماهودانه را حب الملوک نیز می گویند . درختش را در مملکت ما ، سیستان می نامند .برگ هایش به ماهی های ریز می مانند که به درازای یک انگشت باشند .
مزاج :گرم و خشک
مفاصل :مسهل است و از اسهالی که می دهد علاج درد مفاصل و نقرس و بیماری اعصاب است .
اندام های غذا :در علاج استسقا مفید است .

مازو

مازو ثمر در درختی است بسیار بزرگ که در بعضی اماکن موجود است .
مازو دو نوع است :یکی سبز ، شاداب ، کوچک حجم ، دندانه دار و بی سوراخ که آن را مازوی سبز هم می گویند .
نوع دوم صاف و سبک و دارای سوراخ است .
مازوی خوب آن است که کال ،سنگین وزن و سخت باشد . مازوی زرد و سست و سبک قوتش کم است و بر اخگر نهی می سوزد .
مزاج :سرد و خشک
خاصیت :بسیار قبض و رطوبت ها را از جریان باز می دارد و گوهر سرد خاکی دارد .
آرایش: آب و آب پز مازو رنگ مشک مو است .
زخم و قرحه :با سرکه بر ( بیماری ویروسی ) مالند قوبا را از بین می برد .
سائیده مازو را بر گوشت سست و زائد پاشند می گدازد .
سر :رطوبت های تباه را به زبان و لثه نمی دهد . داروی زخم دهان و به ویژه اگر با سرکه باشد در شفا دادن زخم دهان کودکان بسیار سودمند است و اگر بر دندان کرم خورده بگذارند سود می بینند .
اندام های راننده :سائیده مازو را در آب حل کنند و بخورند علاج زخم روده و اسهال همیشگی است و اگر با غذا مخلوط کنند باز در علاج اسهال مزمن مفید است .

مازیون (هفت برگ )

از گیاهان بزرگ شیردار است و بر دو نوع :یکی برگش بزرگ و نازک و دیگری کوچک و ستبر است .نوع اول بهتر است و اگر نوعش سیاه باشد کم قاتل است .
بهترینش آن است که برگ زیاد دارد و برگ ها به برگ درخت زیتون شبیهند و لطیف تر .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :زداینده ، پاک کننده و پوست کن است و بسیار تند .
آرایش:هر نوع از آن را که با گوگرد مخلوط کنند و بر پوست بمالند علاج لک و پیس و کک و مک و لکه های سفید پوست است .
زخم و قرحه :همه انواع آن که با عسل مخلوط شوند بیماری ویروسی و زخم پلید را درمان می کند .
سر : آب پز آن و بخصوص آب پز نوع سیاهرنگ آن در دهان بگردانند درد دندان تسکین می یابد .مازیون را با فلفل و موم عجین کنند و تکه ای از آن بر دندان دردمند بچسبانند سود می بینند .
اندام های غذا:مازریون برای کبد بسیار بد است.
اندام های دفعی :مازریون و به ویژه آنچه از گیاه سبزش که در وقت گل دادن است می گیرند ماده آبکی را بیرون می دهد .
زهرها :مازریون را همراه آب انگور کهنه بنوشند پادزهر حشرات است . مازریون سیاه را که سم قاتل است اگر با قاوت مخلوط کنند و به وسیله ی آب و روغن زیتون عجین کنند موش و سگ و خوک را می کشد .
آدمی دچار افسردگی و استفراغ و اسهال شدید شده و می میرد .

محلب

آلوبالوی تلخ ، بهترینش سفید رنگ صاف مرواریدی است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :زداینده ، لطیف ، تحلیل برنده و مسکن درد است .
مفاصل :در علاج پهلو درد و درد پشت داروی خوبی است .
اندام های تنفسی :با عسل آب بخورند در غش کردن سودمند است . داروی قولنج و سنگ کلیه و سنگ مثانه است .

مر

صمغی است که خالص و تقلبی دارد بهترینش آن است که رنگش به سیاهی و سرخی می زند .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :باز کن ، بادشکن ، گیرنده ، چسبنده و نرم کننده است .
آرایش: اگر مر با روغن آس و لادن مخلوط باشد مو را قوی و پرپشت می گرداند .اثر زخم را از بین می برد . اگر مر را در دهان گیرند بوی دهان را خوش می کند .گند دهان را می زداید . مر مخلوط با زاج بلوری بوی گند زیر بغل را می زداید .مر با عسل و دارچین ختایی داروی زگیل است .
ورم و جوش :علاج ورم بلغمی است .
زخم و قرحه :زخم را بهم می آورد . استخوان لخت را می پوشاند . با سرکه داروی قوبا است و زخم های گندیده را شفا می بخشد .
مفاصل :مر با صدفه خوراکی معجون شود و بر درد و زخم اندام های کرکی مانند گوش و غیره بمالند شفا می دهد .
سر :سردرد می آورد . مر مخلوط با آب انگور کهنه و روغن زیتون را در دهان بگردانند دندان ها را نیرومند و محکم می کند ، کرم خوردگی را از بین می برد . لثه را محکم می کند . رطوبت لثه را بر می چیند . گرد مر را بر زخم سر بپاشند زخم را خشک می کند .سوراخ بینی را با مر بیندایند آبریزی های همیشگی را قطع می کند .
چشم :اثر زخم را در چشم از بین می برد ، زخم چشم را پر می کند ، سفیدی را می زداید .زری پلک را از بین می برد . چرک و ریم چشم را بدون هیچ آزاری از بین می برد .
اندام های نفس و سینه :در معالجه سرفه مزمن و مرطوب ، سرماخوردگی ،تنگ نفسی و بلند نفسی و پهلو درد مفید است زیرا به لطافت و ملایم می زداید و زبر نمی کند .صدا را صاف می کند .زیر زبان بگذارند و آب را قورت دهند زبری گلو را بر طرف سازد .
اندام های غذا :مر خالص درعلاج سست شدن معده ، آب زرد و باد کردن معده سودمند است .
مر به ویژه اگر با آب سداب یا آب خاراگوش یا آب لوبیا گرگی حقنه شود ، حیض را ریزش می دهد .تلخی که در آن است سبب بیرون راندن کرم و کرم کدو می شود .بهم آمدن دهانه زهدان را نرم می کند .
به اندازه ی یک باقلی مر بخورند داروی زخم روده ، پوست اندازی روده ، و اسهال است .
تب ها :به اندازه ی یک دانه باقلا با فلفل خورده شود ، تب لرز را که در اوایل باشد از بین می برد .
زهرها :با آب انگور کهنه خورده شود پادزهر کژدم است .

مرغ و خروس

محتاج به معرفی نیست .آبگوشت خروس پیر خاصیت بسیار دارد .
بهترین گوشت خروس گوشت خروسی است که هنوز نمی خواند و بهترین گوشت مرغ گوشت مرغی است که تخم نگذاشته است و هر چه پیرتر بدتر است .
مزاج :پیه جوجه از پیه مرغ بزرگ گرم تر است .
مفاصل :سوپ خروس با شبت و نمک درد مفاصل و لرزش را از بین می برد .
سر :گوشت مرغ جوان عقل را زیاد می کند ، مغز مرغ خون دماغی را که از پرده مغز آمده باز می دارد .
سینه :سوپ خروس داروی برنشیت است .
گوشت مرغ صدا را صفا می دهد .سوپ خروس پیر با شبت و کاجیره همه این فوائد را در بردارد سوپ ساده جوجه التهاب معده را فرو می نشاند .
اندام های غذا :آبگوشت خروس درد معده را که از باد باشد برطرف
می کند.
اندام های دفعی :آبگوشت خروس پیر همراه شبت و بسپایک بهترین علاج قولنج است .گوشت مرغ جوان آب پشت را فزونی می دهد . آبگوشت مرغ جوان همراه بسپایک باشد سودا را بیرون می ریزد و اگر با کاجیره باشد بلغم را بیرون می آورد .با داروهای قابض مخلوط کنند خراش روده را علاج است .با شیر باشد داروی زخم مثانه می باشد .
تب ها :آبگوشت خروس علاج تب های مزمن است .
زهرها :قلب مرغ یا خروس را بشکافند و بر جای نیش حشرات سمی بگذارند و هر یک ساعت عوض کنند از اثر سم می کاهد .کسانی که سم خورده اند گوشت خروس یا مرغ را با شبت و نمک بپزند و آنقدر بخورند تا قی کنند تأثیر سم را باز می دارد .

مریم نخودی

شاخه هایش با برگهای به زمین نزدیک و به ستبری ریحان و بزرگتر است .
رنگش سبز و یونانیان این گیاه را بلوط زمینی می گویند . زیرا برگهای ریزش به برگ بلوط شبیه است و تلخ مزه اند .بیخ این گیاه به رنگ ارغوانی می زند .باید همین که تخم در آن پیدا شد چیده شود .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :بازکننده ، تکه کننده ، لطافت بخش و گرمی رسان است .
زخم و قرحه :همراه عسل زخم های مزمن را پاک می نماید .
مفاصل :سبز یا آب پز را بخورند در گسستگی ماهیچه مفید و شربت آن ترنجیدگی را سر حال می آورد و تا کهنه تر گردد مفیدتر است .
چشم :حب از آن می سازند و می خشکانند و برای مداوای زخم چشم به کار می برند .این دارو را در روغن زیتون بجوشانند یا بسایند و گردش را در چشم بکشند آب ریزی همیشگی چشم را درمان می نماید .
سینه :سرفه مزمن را چاره می کند .
اندام های غذا :کلفتی طحال را لاغر می کند .داروی یرقان سودایی است .شربت آن برای رفع سوء هضم بهترین دارو است .
استسقا را در اولین مرحله علاج می نماید و تا کهنه تر باشد مؤثرتر است .
اندام های دفعی :بول و حیض را ریزش می دهد .
زهرها :ضمادش پادزهر حشرات سمی است .

مرزنگوش

مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :لطیف ، بازکن و گدازنده .روغن مرزنگوش گرمی می دهد و مسهل است و تند مزاج .
آرایش:آب مرزنگوش را در ابزار حجامت می ریزند و بعد از حجامت بر پوست می مالند سپیدی هایی که از برش تیغ حجامت بوجود آمده از بین می رود .
خشکیده مرزنگوش را با عسل مخلوط کنند و بر پوست بمالند لکه های سیاه خونی و لکه های سبز رنگ خونی را بر می دارد و به ویژه برای زدودن لکه های خونی زیر چشم بسیار مفید است .
ورم و جوش :بر ورم بلغمی بمالند مفید است .
مفاصل :در مرهم موم و روغن گل مفید است و پیچش مفاصل را علاج می کند .درد پشت و بیخ ران را تسکین می دهد .با عسل علاج خستگی است.
روغن مرزنگوش فلج را چه آن فلجی که گردن را به سوی عقب کج می کند و چه غیر آن باشد مداوا می کند .
سر :راه بندان مغز را باز می کند ، سردرد عادی یا سودایی ، رطوبت باد متراکم ، چاره اش با مرزنگوش است .
قطره هایی از آن را در گوش بچکانند درد گوش آرام می گیرد . فتیله را به روغن آن آغشته کنند و در گوش بمالند گوش را از گرفتگی می رهاند .
اندام های غذا :آب پز مرزنگوش در علاج استسقا سودمند است .
اندام های دفعی :آب پز آن داروی بی اختیاری ادرار و پیچش و درد روده است . روغنش گرمی بخش و نرمی بخش است و در بهم آمدن دهانه زهدان که در راه حقنه شدن است مفید است .
زهرها :با سرکه باشد پادزهر نیش کژدم است .

مشو

در دارویی بودن به عدس شبیه و از عدس دیر هضم تر است .
مزاج :معتدل و مایل به خشکی است .
خاصیت :همچون عدس قبض است و سبب سودا می شود .
مفاصل :برای مفاصل خوب است و ضماد آن فتق و آب در بیضه آمدن کودک را شفا می دهد .
اندام های دفعی :قبوضیت می آورد .

مشک

نافه حیوانی است که به آهو شبیه است یا خود نوعی از آهو است که دو دندان پیشینش به سوی داخل خم شده اند و به دو شاخ شبیه هستند .
مشک آهوی تبت خوب است و می گویند مشک آهوی چین و جر جیراول است و در درجه ی دوم مشک آهوی هندی است .
مشک آهویی بسیار خوب است که از گیاه بهمنین و سنبل بخورد و در درجه ی دوم مشکی است که آهوی آن مر خورده باشد .از حیث رنگ و بو زرد شکوفه آسا بهترین است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :لطیف و توان بخش است .
چشم :دیده را نیرو می دهد . رطوبت های چشم را از بین می برد و سپیدی نازک چشم را می برد .
نفس کش و سینه :شادی آور و توان بخش دل است . ضد تپش و بیماری ترس است .
زهرها :پادزهر است و به ویژه گزند «بیش »را خنثی می کند .

مشک چوپان

مزاج :گرم و خشک
خاصیت :لطیف و تلخ است .
آرایش : سوخته مشک چوپان که با روغن کرچک یا روغن ترب یا روغن زیتون باشد علاج ، کم مویی است . در زود بر آوردن موی ریش مفید است . لثه سست را محکم می کند .
ورم و جوش :ورم بلغمی را نرم می کند . اگر با به بپزند ورم بسیار سرسخت را تحلیل می برد .
زخم و قرحه :تا سبز است برای زخم خوب نیست و سوزش دارد .
مفاصل : آب پزش داروی گسستگی در ماهیچه است و عرق النسای وخیم و کهنه را شفا دهد .
سر :با روغن زیتون بپزد سر را گرم می کند و سردی را از سر می زداید. اندام های راننده :حیض را ریزش می دهد . سنگ گرده و آبدان را خرد می کند .
زهرها :چون فرش زیر انداز باشد حشرات را می گریزاند .

مشک زمین

دیسقوریدوس گوید :بین گیاهی است که برگ هایش به رنگ گندنا شبیه لیکن از آن بلندتر و نازک تر و سفت تر است .بوی خوش دارد و به تلخ مزگی می زند .بهترینش آن است که متراکم ، سنگین ، در کوبیدن سخت ، خوشبو و کوتاه شاخه باشد که بسیار تندمزه و در مرهم ها وارد است .
آرایش:رنگ را زیبا و بوی دهان را خوش می کند و چنانکه می گویند هندی اش مو را می سترد .
ورم و جوش :دمل های صعب العلاج را علاج می کند ، در معالجه ورم های الیافی و خوره مفید است .
مفاصل :با روغن دانه بن (میوه درخت سقز )داروی پهلو درد است و پشت را محکم می کند . زیاد به کار بردنش جذام می آورد .
سر :در علاج گندیدگی بینی ، دهان ، زخم ، جوش های دهان و سستی لثه مفید است و زخم های خوره ای دهان را مداوا می کند .
برای تقویت هوش بسیار خوب است . سنگ را از بین می برد . در چکمیزک سودمند است .در علاج بواسیر و بهم آمدن دهانه زهدان و استسقا مفید است .
تب ها :در تب های کهنه داروی خوبی است .
زهرها :پادزهر نیش عقرب و حشرات است .

مشک طرامشیر

شاخه هایی دارد که به شاخه ریحان سبز شبیه است . خشکیده آن نخست هیچ مزه ای ندارد و بویش آن قدرها نیست .لیکن بعد مزه آن تلخ و تند می شود .
اگر گله از این گیاه بچرد ادرارش خونی می شود .در تأثیر درمانی کار پونه را انجام می دهد و از پونه بسیار قوی تر است .
مزاج :گرم و خشک
اندام های تنفسی :رطوبت های لزج را از سینه و شش بیرون می راند .
اندام های غذا :خوردنش در غش کردن و افسردگی سودمند است .
اندام های دفعی :در ریزش دادن بول و حیض بسیار کاری است . گاهی از اثر آن خون ادرار می کنند .شربت از این گیاه خون بعد از زایمان را بیرون می دهد .

مصطکی

درخت مصطکی مزاج مرکب از کمی آبی و بسیار خاکی و دو نوع است . مصطکی رومی که سفید رنگ و مصطکی نبطی که به سیاهی مایل است .
مصطکی از کندر لطیف تر و سودمندتر است و بهترینش سفید رنگ پاک و بی آلایش و براق است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :گیرنده و گدازنده است .از ثمر این درخت روغنی می گیرند که بسیار گیرنده است .
ورم و جوش :در علاج ورم درونی سودمند است و نوع سیاه رنگ نبطی مفیدتر است .
زخم و قرحه :افشره و آب پز برگ درخت مصطکی جوش های ساری را از سرایت باز می دارد .
آب پز و افشره برگ آن را بر زخم بمالند گوشت را باز می رویاند . بر شکسته استخوان بپاشند بهم می آورد .
سر:جویدن مصطکی سر را از بلغم پاک می کند .در دهان گردانیدنش لثه را محکم می کند .
چشم :مژه برگشته را مصطکی می چسبانند .
اندام های تنفسی :مصطکی و به ویژه آب پزش بیخ و پوست درختش در علاج سرفه و خون بر آوردن سودمند است .
اندام های غذا :تقویت کبد و روده می کند ، اشتها را باز می کند ، در بهبود بخشیدن به معده و کبد بسیار زود اثر است .
اندام های دفعی :کبد و روده را محکم می کند .علاج ورم کبد و روده است .
آب پز بیخ و پوستش بهم خوردن عادت ماهیانه را تنظیم می کند .آب پز برگ و خود برگش علاج خونریزی زهدان و دردهای زهدان و رطوبت های زهدان و برآمدگی زهدان و مقعد است .
روغن درخت مصطکی و تخم ثمرش نیز همین تأثیر را دارند .

مغز

بهترین آن مغز پرنده و به ویژه مغز پرندگان کوهی است و در میان حیوانات اهلی اول مغز شتر و در درجه ی دوم مغز گوساله بهترین است .
مزاج :سرد و تر
خاصیت :بلغم و خلط های متراکم بوجود می آورد .
سر :مغز مرغ خانگی در بازداشتن خون دماغی که از حجاب مغز باشد مفید است .مغز شتر اگر بخشکد و با سرکه آب انگور کهنه بخورند داروی صرع است .
اندام های غذا :هنگام هضم شدن دل بهم می خورد . مغز دیر هضم است .
اندام های دفعی :ملین است .مغز اردک از داروهای آماس مقعد است .
زهرها :خوردن مغز اثر سم خورده و نیش حشرات موذی را خنثی می کند. بهترین مخ به ترتیب اولویت مخ :گوساله ، گوزن ، گاو نر ، بز و گوسفند است .
مغز بز نر گشن و مغز گاو نر گشتی از سایر مخ ها خشک تر است .
مخ استخوان دست و پا از مخ سر چرب تر است .
خاصیت :گرمی بخش ، نرمی بخش ، زداینده و اگر با اشتها بخورند بسیار غذایی است .
ورم و جوش :مخ گوساله و گوزن و امثال آنها در علاج سخت و سفت شده ها داروی خوبی است .اما مخ بز نر و کل و همانند آنها خشک است و فایده ای ندارد .
اندام های غذا :اشتها را از بین می برد ، باید مخ را با غذا و ادویه جات بخورند .
اندام های دفعی :مخ های پسندیده را فرزجه کنند و به زهدان فرو کنند سختی زهدان را نرم می کند .
زهرها :گویند مالیدن تن به مخ گوزن حشرات را دور می سازد .

مغیلان

از تیره درختچه های خاردار بیابان و مشهور است .
مزاج :سرد و خشک
خاصیت درمانی :گیرنده است و هر جریانی را باز می دارد و مانع خونریزی هم می شود .
اندام های تنفسی :مانع بالا آوردن خون می شود .
اندام های دفعی :سیلان رحم را قطع می نماید .

مو

تکه های مختلف الشکل است که همرنگ قاو (نوعی قارچ ) می باشد .
بهترینش سفید رنگ زود گداز و بی آلایش است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :لطی، زداینده ، بازکننده ، هم قوت سنبل است و از سنبل گرم تر و گیرنده تر .
مفاصل :بخورند یا بر بدن بمالند درد مفاصل را تسکین می دهد .
سر :از آنجا که دارای رطوبت خام زائد است زیاد به کار بردنش سردرد به بار می آورد .
اندام های غذا :در مداوای درد سرد کبد و بادکردگی کبد مفید است . اندام های دفعی:خوردن و ضمادش عسرالبول را درمان می کند .مو در معالجه درد مثانه ،جمع آمدن ریختنی ها در مثانه ،سودمند است .حیض را ریزش می دهد .خوردن و نشستن در آب پز آن درد زهدان را بر طرف می کند .
قرقر و پیچ و درد روده و باد را از بین می برد .

موم

موم صاف از دیوار خانه زنبور عسل است که در آن تخم می گذارد و عسل را نگه می دارد .
مزاج :معتدل است .
خاصیت :نرمش می دهد . زخم را از چرک و پلیدی پاک می کند و از آنجا که می چسبد و سوراخها را می بندد نمناکی عارضی می دهد .موم در همه مرهم های سردی بخش و گرمی دهنده مفید است .
بدون شک کمی رسانندگی و اندکی گدازندگی را از همسایگی عسل بسیار کسب کرده است .
موم سیاهی که اشغال کندو است قوت جاذبه ای دارد که می تواند پیکان و خارها را ازژرفا بیرون بکشد .لطیف است و کمی پالاینده و بسیار نرم کننده .
ورم و جوش :ورم سخت را نرم می کند .
زخم :کبره را نرم می کند و زخم را پر از پلیدی می نماید .
مفاصل :پی ها را نرمش می دهد .
سر :موم سیاه بوسیله ی بویی که در اوست عطسه آور است .
اندام های تنفسی:بر سینه بمالند یا بلیسند سینه را نرم می کند و به ویژه اگر با روغن بنفشه معجون شود بسیار مؤثر است .
شیره گره شده در پستان زنان شیرده را می گشاید .
اندام های دفعی :در علاج زخم روده ده ارزن را در سوپ گاورس یا سوپ برنج مخلوط می کنند و می خورند .
زهرها :گویند سم را بر می کشد .بر زخم تیرهای زهرآلود می مالند و هیچ زیانی دربر ندارد .

موز

موزکه مشهور است .برگ درخت موز پهن ، دراز و به برگ اختر می ماند. از روئیدنی های گرمسیری است .
خاصیت :اندک غذا می دهد و ملین است .زیاد خوردنش بندآور است و در بعی مزاج ها بلغم و صفرا را زیاد می کند .
سینه :داروی سوزش سینه و گلو است .
اندام های غذا :بر معده سنگین است .
اندام های دفعی :ادرار بول می کند .با گرده سازگار است .

مومیا

مومیا قوت قیر و زفت با هم مخلوط دارد ولی بسیار منفعت رسان است .
مزاج :گرم است .
خاصیت :لطیف و گدازنده .
ورم و جوش :داروی ورم بلغمی است .
مفاصل :خوردن یا مالیدنش مسکن در برکندگی و شکست و افتادن و ضربه خوردن و فلج و دهن کجی است .
اندام های سر :به اندازه ی یک حبه مومیا را با آب مرزنگوش به بینی بکشند و عطسه کنند در تسکین سردرد نصفی ،سردرد سرد و صرع و سرگیجه مفید است یک دانه از آن مقدار یک حبه با جیوه درد گوش را تسکین می دهد . فتیله ای را با مومیا و روغن گل و آب غوره آغشته کنند و در گوش فرو کنند چرک و ریم گوش را قطع می نماید .
اندام های غذا :یک قیراط مومیا در آب زیره و ننه حوا و شاه زیره معده را توان می بخشد .
اندام های دفعی :یک قیراط مومیا با شیر، داروی زخم ذکر و آبدان است . کمی مومیا را با آرد مخلوط کنند و بردارند برای کنترل ادرار مفید است .
زهرها :دو حبه از مومیا با آب پز سه کوهه و انگدان علاج مسمومیت است. وزن یک قیراط مومیا با آب انگور کهنه خالص ضد کژدم است .
یک قیراط آن با روغن گاوی درد نیش کژدم را دوا می کند .

موسیر

پیازی است کوچک و خوردنی که به پیاز نرگس شبیه و برگش شبیه برگ تره است و گلش به بنفشه می ماند .
آرایش:بر لکه ها ی سیاه چهره بمالند و در آفتاب بنشینند مفید است . اثر زخم را از بین می برد .دهان و زبان را زبر می گرداند .با زرده تخم مرغ بر زگیل بمالند و با سکنجبین برای علاج زخم های شری مفید است .
زخم و قرحه :ضماد موسیر که با سرکه باشد برای چربی وسط ماهیچه ها سازگار است و همین ضماد را در نقرس و درد مفاصل به کار می برند .
گر تنها موسیر را ضماد کنند در پیچش عصب ، ترک های ناخن و گوش خوب است و گاهی بدین منظور موسیر را با قاوت مخلوط می کنند و بر سر می مالند. چشم :موسیر خود به خود و با زرده تخم مرغ معالج (طرفه )است و اگر سرکه را به آن اضافه کنند (غرب )را از بین می برد و برای مداوای هر ورمی در گوشه های چشم خوب است .
اندام های غذا :موسیر سرخ و شیرین با معده سازگار است و ضماد آن که با عسل باشد درد معده را تسکین می دهد .در مداوای درد معده موسیر تلخ بهتر است .غذا را هضم می نماید .با موسیر قوه غذایی طعام بیشتر می شود .
اندام های دفعی :شهوت انگیز است .

مهر گیاه

مزاج :سرد و خشک
خاصیت :مخدر است .
آرایش:لکه سیاه پوست را مدت یک هفته با برگ آن و به ویژه با برگ سبز و شاداب آن ماساژ دهند بدون زخم کردن خوب می شود .
شیره مهر گیاه لکه های سیاه و سفید پوست را بدون سوزش و گزش بر می دارد .
ورم و جوش :علاج دمل های سخت و درونی و خنازیر است .
مفاصل :بیخش که با قاوت باشد و ضماد شود درد مفاصل را از بین می برد و شاید در معالجه واریس هم مفید باشد .
سر :چرت آور است و خواب آور است .اگر در آب انگور کهنه بریزند بسیار آرام بخش است .اگر در مقعد شیاف کنند می خوابند .
بو کردنش خواب آور است .این خاصیت از آن نوع سفید برگ بی ساقه است که آن را نرینه می گویند .
زیاد استعمال کردن و بو کردن مهرگیاه ممکن است به سکته کردن بینجامد و به ویژه آنچه برگش سفید است این خاصیت را بیشتر دارد .
چشم :قطره تراوشی آن درد بسیار آزار دهنده چشم را بر طرف می کند برگش را بر چشم بگذارند درد چشم تسکین یابد .
اندام های غذا :مقداری از قطره تراوشی مهر گیاه با عسل آب خفیف خورده شود مراره و بلغم را بیرون دهد ولی مقدار زیاد آن سم است .
اندام های دفعی :شیاف آن ادرار بول می کند .
تخم آن خورده شود زهدان را می پالاید .
اگر آن را با گوگردی که آتش ندیده مخلوط کنند و فرزجه شود خونریزی زهدان قطع می شود .
شیره مهر گیاه بلغم و مراره را بیرون می راند .
اگر بچه خردسال اشتباهاً مهر گیاه بخورد به چنان استفراغ و اسهالی گرفتار می شود که شاید بمیرد .
زهرها :همه انواعش و به ویژه نوعی که برگش سفید و کوچکتر از بقیه است پادزهر تاجریزی سمی است .
کسی که از مهرگیاه مسموم می شود عوارض خفگی زهدان در او پیدا
می شود.گونه اش سرخ می گردد و چشمش بالا می آید و باد می کند .در این حالت علاجش روغن و عسل است و اگر استفراغ می کند مفید است .

میخک

ازگیاهان مرزهای چین و به یاسمین شبیه است .لیکن سیاه است و میخک ثمر این گیاه است .آنچه شبیه هسته زیتون ، خشک ، خوشبو و خوشمزه است خوب است .
مزاج :گرم و خشک
آرایش:بوی دهان را خوش می کند .
چشم :دید را تقویت می کند ، تم را از چشم می زداید .
خوردن و به چشم کشیدنش برای چشم مفید است .
اندام های غذا :تقویت کبد و معده می کند و در استفراغ و دل بهم آمدن مفید است .