بیماری سلیاک چیست و چرا بوجود می آید؟

سلیاک به دلیل عدم تحمل به گلوتن بوجود می آید.
گلوتن نوعی پروتئین است که در بسیاری از غذاها یافت می شود، از جمله:
برنج و نان، چاودار (گندم سیاه)، جو، کیک ها و ماکارونی وجود دارد.

ناتوانی در هضم این ماده باعث تورم معده، کمبود ویتامینی و اسهال یا یبوست می شود.

سلیاک به نامهای متعددی خوانده می شود: Celiac sprue ، nontropical sprue و بیماری روده ای ناشی از حساسیت به گلوتن.

خوردن گلوتن در بیماران سلیاکی باعث چه می شود؟

هنگامی که بیمار غذای حاوی گلوتن مصرف کند، سیستم ایمنی به آسیبی که به روده کوچک وارد شده است، پاسخ می دهد.

پرزهای ریز روده کوچک که ویلی نام دارد، آسیب دیده و عمل خود را نمی توانند انجام دهند.

عمل این پرزها (ویلی) عبارت است از: جذب شدن مواد غذایی به جریان خون. بدون ویلی های سالم، شخص با وجودیکه غذا می خورد، دچار سوء نغذیه می شود.

به خاطر آسیب رساندن به سیستم ایمنی بیمار، بیماری سلیاک به عنوان یک تخریب کننده آنتی بادی می باشد.

عدم جذب گلوتن و دیگر مواد غذایی باعث تخریب در سطح بافت عضلانی روده کوچک می شود.

این مسئله باعث عدم دریافت دیگر مواد مغذی خورده شده، می گردد. این مواد مغذی شامل: ویتامین ها، کلسیم، پروتئین، کربوهیدرات، چربی و دیگر مواد مغذی می باشد. بدن بدون مواد مغذی لازم، نمی تواند به وظایف اصلی خود عمل کند و در متابولیسم و سوخت و ساز دچار مشکل می گردد.

به طور کلی، گلوتن برای بیماران سلیاکی مانند سم عمل می کند.

چه مشکلاتی در بیماری سلیاک دیده می شود؟

بیماری سلیاک می تواند، بسیاری مشکلات درپی داشته باشد:

نوزادان مبتلا دچار دردهای شکمی و اسهال حتی در بعضی مواقع اسهال خونی می شود. همچنین کمبود رشد وزنی و قدی ایجاد می شوند.

کودکان مبتلا دچار دردهای شکمی، تهوع، کمبود اشتها، آنمی (کمبود آهن در خون)، زخم های دهانی و آلرژی و جوش های پوستی می شوند.

کودکان کج خلق، زود رنج، اخمو و بدون احساس می شوند.

در مرحله بعدی، کودک به سوء تغذیه با تهوع و یا بدون تهوع و اسهال مبتلا می شود. در این مرحله کودک دارای شکمی بزرگ، باریک شدن عضلات ران و مسطح شدن لگن می شوند.

نوجوانان مبتلا، دیرتر به سن بلوغ می رسند و دیرتر بالغ می شوند بیماری سلیاک باعث کم شدن مو و تا اندازه ای کچل شدن (Alopecia Areata) نیزمی شود.

عدم تحمل به لاکتوز (مشکل در خوردن بعضی از غذاها مانند: شیر) و امراض پوستی ( خارش و تاول زدن پوست) یکی از مشکلات رایج در بیماران سلیاکی می باشد.

مسائل و مشکلات بزرگسالان مبتلا به سلیاک

بزرگسالانی که دارای این بیماری می باشند، دچار یکسری علائم و نشانه ها می باشند، از جمله: عدم سلامت، گرسنگی بیش از حد، افسردگی، زود رنجی، تند مزاجی گاهی هم مشکلاتی در روده.

یک بیماری جدی که این افراد دچار می شوند، استئوپروز ( کمبود کلسیم در استخوان) می باشد. یکی از نشانه های استئوپروز، دردهای استخوانی در طول شب می باشد. از دیگر مشکلات بزرگسالان سلیاکی، ۵% از آنها دچار آنمی می شوند.

به طور کلی نشانه ها و علائم بیماری سلیاک

·  نفخ و گاز معده

·  دردهای شکمی

·  اسهال مزمن

·  مدفوع چرب وکم رنگ

·  کمبود وزن- افزایش وزن

·  خستگی

·  کم خونی ( در اثر خستگی، تعداد گلبول های قرمز کم می شود.)

·  دردهای استخوان ها و مفاصل

·  استئوپروز، استئوپنیا

·  تغییر خلق و خو

·  مورمور شدن پاها (در اثر آسیب عصب)

·  انقباض عضلات

·  تشنج

·  خون ریزی ماهیانه نداشتن ( به علت کاهش وزن شدید)

·  نازایی

·  تاخیر رشد

·  زخم کم رنگ در دهان، به نام  aphthous ulcers

·  دندان های بی رنگ و از دست رفتن مینای دندان

·  خارش شدید پوست، به نام  dermatitis herpetiformis

 

چگونه به بیماری سلیاک مبتلا می شویم؟

بیماری سلیاک ارثی می باشد. به طور کلی، اگر ۱ نفر در خانواده مبتلا به بیماری سلیاک باشد، ۱۰/۱ احتمال مبتلا شدن دیگر اعضای خانواده وجود دارد.

در بعضی سلیاک بدون نشانه است، اما هنگامیکه دچار عصبانیت و استرس ، تصادمات فیزیکی، عفونت و حتی در جراحی شدید، بیماری سلیاک خود را نشان می دهد.

مدت زمان خوردن شیرمادر در نوزادی، سنی که کودک شروع به غذاهای دارای گلوتن می کند و مقدار گلوتن در هر وعده، ۳ فاکتور اساسی برای چگونه بوجود آمدن بیماری سلیاک می باشد.

بعضی تحقیقات نشان داده است، افرادی که از شیر مادر به مدت طولانی استفاده کردند، در آنها این بیماری دیده نشده است.

چگونه می توان دریافت که به بیماری سلیاک مبتلا شده ایم یا نه؟

تشخیص بیماری سلیاک مشکل می باشد، چرا که بسیاری از علائم هشداردهنده آن، در امراض دیگر نیز وجود دارد.

گاهی بیماری سلیاک با بیماری های دیگر اشتباه گرفته می شود. این بیماری ها عبارتند از: بیماری های روده، آنمی کمبود آهن، بیماری کرون، التهاب دستگاه گوارش، عفونت روده ای و سندرم گرسنگی مزمن.

تحقیقات اخیر در مورد این بیماری، نشان داده است که: آنتی بادی ها در خون بیماران سلیاکی خیلی بیشتر از مقدار نرمال می باشد.

آنتی بادیها، پروتئینهای محافظت کننده می باشند. آنها توسط سیستم ایمنی تولید می شوند و کار آنها مقابله با عفونت و درمان کردن می باشد.

برای تشخیص، آزمایش خون باید داد. این آزمایش باید شامل موارد زیر باشد:

·  ایمنوگلوبولین A  ( IgA)

·  anti-tissue transglutaminase  (tTGA)

·  IgA anti-endomysium antibodies  (AEA)

اما این آزمایش خون مانند دیگر آزمایش های خون نیست، که نباید حداقل ۸ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. قبل از این آزمایش شما باید رژیم غذایی معمول خود را ادامه دهید و نان و برنج و ماکارونی را حذف نکنید. اگر فردی قبل از آزمایش، غذاهای حاوی گلوتن نخورد، نتیجه آزمایش منفی خواهد شد، حتی اگر به بیماری سلیاک مبتلا باشید.

اگر آزمایش خون و علائم نشان دهنده بیماری سلیاک بود، بیوپسی روده کوچک (آزمایش میکروسکوپی بافت زنده) و آندوسکوپی باید صورت گیرد.

اما بیماری سلیاک به راحتی تشخیص داده نمی شود، زیرا:

۱- بسیاری از علائم آن شبیه به سایر بیماری ها است.

۲- برخی پزشکان آگاهی کافی در این زمینه را ندارند.

۳- آزمایشگاه ها در رابطه با این بیماری، فعال نیستند.

مشکلات بیماران مبتلا به سلیاک

تخریب روده کوچک و در نتیجه آن، جذب نشدن مواد مغذی ، فرد بیمار را به سوی سوء تغذیه پیش می برد و سلامتی فرد را به مخاطره می اندازد. بعضی از این مشکلات عبارتند از:

·  سرطان روده

·  استئوپروز، ضعیف شدن و شکننده شدن استخوان. این عارضه به علت جذب نشدن کلسیم صورت می گیرد.

·  سقط جنین و ناهنجاریهای ارثی در کودک. مانند: معیوب بودن کانال اعصاب

·  کوتاهی قد

·  تشنج

·  آنمی

بیماری های وابسته به بیماری سلیاک

ارتباط بین بیماری سلیاک و دیگر بیماری های وابسته به آن، ممکن است به طور ارثی باشد.

بیماری های مرتبط با سلیاک عبارتند از:

·  بیماری تیروئید

·  سل

·  دیابت نوع ۱

·  بیماری کبد

·  بیماری وابسته به کلاژن

·  روماتیسم مفصلی

·  بیماری های پوستی (Dermatitis herpetiformis)

·  آنمی

·  عدم تحمل به لاکتوز

·  بیماری های عصبی

Dermatitis herpetiformis  (DH) یک تاول خارش دار می باشد که بیماری سلیاک را ظاهر می سازد. این دانه غالبا در بازو، زانو و باسن بوجود می آید.

تمام بیماران سلیاکی این بیماری پوستی را ندارند. بیماران سلیاکی مبتلا به این بیماری پوستی، عملکرد روده آنان غیر عادی است و گاهی بطور جدی دچار اسهال و گاهی دیگر دچار یبوست می شوند.

درمان بیماران مبتلا به سلیاک چگونه است؟

بیماری سلیاک، یک بیماری مهم و جدی می باشد. خوشبختانه این بیماری را می توان با نخوردن گلوتن، کنترل کرد. با رژیم صحیح غذایی می توان از مسائل و مشکلات ناشی از آن دوری کرد و پیش به سوی بهبودی رفت. در صورت رعایت نکردن کامل رژیم، دوباره متابولیسم بدن دچار مشکل می گردد، ممکن است این مرحله، بدون احساس بیماری رخ دهد.

برای جلوگیری از این بیماری باید ۲ نکته را از یاد نبرید:

·  رژیم بدون گلوتن

·  کمک گرفتن از خانواده برای تامین غذای بدون گلوتن

وقتی این بیماری تشخیص داده شد، رژیم شناس کمک می کند که چه غذاهایی را می توان مصرف کرد تا در عین اینکه علائم این بیماری مشاهده نشود، بدن نیز بتواند مواد مغذی لازم را دریافت کند.

با رژیم بدون گلوتن، دوره درمان برای کودکان و نوجوانان مبتلا به این بیماری ۶-۳ ماه میباشد. دوره درمان برای افراد بزرگسال ۲ سال طول می کشد.

درمان این بیماری به معنی داشتن پرزهای جدید و سالم روده است که جذب مواد مغذی و انتقال آنها به جریان خون را انجام می دهد.

افراد مبتلا، حتی زمانی که بهبود یافته اند باید رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت کنند. زیرا خوردن کمی گلوتن باعث آسیب به روده می شود و علائم دوباره بروز می کند.

برخی از افراد باوجودیکه رژیم غذایی بدن گلوتن را مصرف می کنند، اما بهبودی حاصل نمی شود. این علامت نشاندهنده این است که فرد در غذای خود دقت نمی کند و مقداری گلوتن را وارد رژیم غذایی خود کرده است.

رژیم غذایی بدون گلوتن

در این رژیم باید غذاهایی که دارای گندم، جو و چاودار می باشند را حذف کرد. این بدان معنی است که بیماران سلیاکی از مصرف دانه ها، ماکارونی، غذاهایی که از غلات تهیه شده اند و بسیاری از محصولات فرآوری شده پرهیز کنند.

با وجود این محدودیت ها، بیماران سلیاکی می توانند یک رژیم متعادل با تنوع غذایی داشته باشند. قط این نکته را نباید فراموش کنند که برنج و ماکارونی مصرفی آنها باید از انواع بدون گلوتن باشد.

یک فرد سلیاکی می تواند از سیب زمینی، برنج، سویا، گندم سیاه، آرد دانه ها ( به جای آرد گندم) استفاده کنند.

گوشت قرمز، ماهی، میوه جات و سبزیجات فاقد گلوتن می باشند، پس بیماران سلیاکی می توانند، هر اندازه که مایل بودند، از این غذاها استفاده  کنند.

در اینجا، لازم به ذکر است که افراد سلیاکی باید از خوردن جو جلوگیری کنند، زیرا در برخی از افراد، این بیماری بدون علامت و نشانه ظاهر شده است.

رژیم غذایی روزانه این بیماران باید شامل:

گروه نان و غلات ۱۱-۶ سروینگ

گروه میوه جات ۴-۲ سروینگ

گروه سبزیجات ۵-۳ سروینگ

گروه لبنیات ۳-۲ سروینگ

گروه گوشتها ۳-۲ سروینگ

گروه  چربیها بسیار کم