بیماریهای مرتبط با تغذیه در سالمندی

آب مروارید

این بیماری وابسته به سن است که در آن عدسی های چشم آسیب می بینند واگر عدسی ها تحت عمل جراحی تعویض نشوند، در نهایت به کوری منجر می شود. البته در افرادی هم که به خوبی تغذیه شده اند ، این بیماری دراثر قرار گرفتن در معرض نورآفتاب، آسیب اکسیداتیو، عفونت های ویروسی، مواد سمی و اختلالات ژنتیکی عارض می شود . درایالت متحده آمریکا حدود ۴۶ درصد از افراد ۷۵ تا ۸۵ ساله به این بیماری مبتلا هستند، درحالی که فقط ۵ درصد آنها در سنین ۵۲ تا ۶۴ سال به این بیماری مبتلا می شوند. مواد مغذی آنتی اکسیدانی ممکن است دربه حداقل رساندن میزان آسیب چشمی کمک کنند. مطالعات، ارتباط معکوسی بین ویتامین C ، ویتامین E و کاروتنوئیدهای دریافتی از راه غذا با میزان ابتلا به آب مروارید را نشان می دهد.

التهاب مفاصل

شایع ترین نوع آن، تحلیل مفاصل (Osteoarthritis ) است که مفاصل دردناک می شود. درخلال حرکت کردن ، انتهای استخوان ها به طور طبیعی توسط غضروف ها ومایع لغزنده اطراف محافظت می شود. با افزایش سن ، استخوان ها شکننده ، مفاصل بی شکل و دردناک شده و حرکت مشکل می شود. این بیماری میلیون ها نفر درجهان، به ویژه افراد مسن را تحت تأثیر قرار داده است. رژیم غذایی ، غذا یا مکمل های ویژه ای برای پیشگیری ، درمان و رهایی از تحلیل مفاصل شناخته نشده است. البته دربسیاری از موارد مصرف چای آلفا آلفا، مکمل های آمینواسیدی، کلسیم ، مس ، روغن کبد ماهی ، ویتامین D، لسیتین ، اینوزیتول ، عسل ، پاراآمینوبنزوئیک ، شاهی آبی ( کاکوتی ) ومخمر، میوه تازه و سیر توصیه شده است، که این مواد نیز تاثیرچندانی نداشته اند. ارتباط شناخته شده ای نیز بین تحلیل مفاصل واضافه وزن وجود دارد. کاهش وزن برای افرادی که اضافه وزن دارند و دچار مشکل مذکور هستند، مسئله مهمی است ، چرا که مفاصل برای تحمل وزن بالا تحت فشار و تحریک هستند.

نوع دیگر التهاب مفاصل، روماتیسم مفصلی است که ارتباط نزدیکی با رژیم غذایی دارد. دراین بیماری سیستم ایمنی به اشتباه به پوشش استخوان ها حمله می کند. عملکرد سیستم ایمنی به تغذیه کافی بستگی دارد و رژیم ناکافی ممکن است، این نوع التهاب مفاصل را به همراه داشته باشد. این احتمال وجود دارد که در برخی افراد، مواد غذایی مشخصی بتواند سیستم ایمنی را به این حمله تحریک کند. مصرف شیر و لبنیات، روماتیسم مفصلی را دربرخی افراد تشدید می کند. اسیدهای چرب اُمگا- ۳ ، نظیر EPA ( اسید ایکوزاپنتاانوئیک) که درماهی یافت می شود، سبب تخفیف عوارض این بیماری می شود. پژوهش ها نشان می دهد همان رژیمی که دربیمارهای قلبی به کار می رود و در آن رژیم مصرف اسیدهای چرب اشباع و شیر کم می باشد واز لحاظ اسیدهای چرب بلند زنجیره غیر اشباع غنی است ، می توانند به پیشگیری یا کاهش التهاب مفاصل و درد آنها کمک کند. براین اساس، این نظریه که EPA با عمل پروستاگلند ین ها تداخل می کند واز این راه التهاب را کاهش می دهد، به وجود آمده است. احتمال دیگر در رابطه با پراکسیداسیون چربی ها است که می تواند سبب التهاب شود وهمچنین ویتامین E به پیشگیری از پراکسیداسیون چربی ها کمک می کند، ولی نمونه های بارز روماتیسم مفصلی را بهبود نمی بخشد.

پوکی استخوان

از بیماری های شایع دوران سالمندی است که استخوان ها به خاطر کاهش میزان املاح، شکننده می شوند. این بیماری که تحلیل استخوان بزرگسالان نیز نامیده می شود، علت بیش از ۵/۱ میلیون شکستگی های سالیانه استخوان در ایالات متحده آمریکامی باشد. تاکنون عوامل متعددی مانند کمی دریافت کلسیم ، دریافت بیش از حد و یا کم پروتئین ، بی حرکتی ، مؤنث بودن ، یائسگی، افزایش سن ، کمی وزن ، نژاد ، ژنتیک و وجود سابقه خانوادگی این بیماری ، مصرف داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها وابتلا به بیماری های کلیوی ، کبدی ، دیابت ، آلزایمر، روماتیسم مفصلی و… را برای این بیماری نام برده اند. برای پیشگیری از این بیماری که ناتوانی ، کاهش قد و شکستگی های استخوانی را به دنبال دارد، افزایش تحرک و فعالیت و مصرف رژیم حاوی مقادیرکافی پروتئین و کلسیم توصیه می شود.

برای تنظیم برنامه های غذایی سالمندان مبتلا به این بیماری، توجه به نکات زیر ضروری به نظر می رسد:

۱- تأمین کالری کافی برای حفظ وزن مطلوب و توجه به اختلالاتی مانند بی اشتهایی یا پرخوری عصبی

۲- مصرف روزانه ۴-۳ واحد از گروه لبنیات

۳- تهیه عصاره کلسیم از استخوان ( باجوشاندن استخوان های گاو یا گوسفند درمحیط های اسیدی نظیر مخلوط سرکه وآب لیمو که با آب این عصاره تهیه می شود.)

۴- در تنظیم برنامه غذایی سالمندان گیاهخوار، توجه به مصرف بادام ، فندق (۳ قاشق غذا خوری از هر کدام)، سبزی های برگ سبز (۵-۳ واحد)، پونه خشک ، برگ مو ، انواع کلم ، زیره ، لوبیاها و نخود، ضروری به نظر می رسد تا از این طریق کلسیم لازم ، فراهم شود.

۵- قرار گرفتن روزانه ۳۰- ۱۵ دقیقه درمعرض نور خورشید بدون پوشش (برای تامین ویتامین D لازم )

۶- مصرف انواع ماهی ها ( به خصوص ساردین و کیلکا به سبب آنکه با استخوان خورده می شود)

۷- مصرف روغن های نباتی غیراشباع مانند آفتاب گردان ، ذرت ، زیتون ( کمتر از ۳۰ درصد کالری)

۸- استفاده ازآب میوه ها به جای نوشابه های کولا دار، قهوه، چای و … .( وجود ویتامین C آب میوه ها سبب افزایش جذب کلسیم می شود).

همان طور که مطرح شد با تنظیم رژیم های غذایی متعادل، متنوع و کافی میتوان با مواد مغذی از بروز عوارض ناشی از پوکی استخوان پیشگیری کرد. با این وجود گزارش شده است که، ۱۰ درصد سالمندان با مصرف مکمل های کلسیمی روزانه بیش از ۲ گرم کلسیم دریافت می کنند. البته این مصرف زیاد درمورد سایر مکمل های موثر دراین بیماری، مانند ویتامین D و ویتامین C نیز مشاهده می شود. از اینرو پیدایش عوارضی مانند بروز سنگ های کلیوی ، آهکی شدن بافت های نرم، سندرم شیر- قلیایی ( Milk-Alkalin Syndrome )، استفراغ ، تهوع ، سرگیجه ونفخ و … می تواند از مصرف ناآگاهانه وبی رویه این مکمل ها باشد. حال چرا برای سالمندانی که بیماری های گوارشی ، عدم تحمل لا کتوز، اختلالا ت دندانی و… ندارند ، به جای آن که یک رژیم غذایی مناسب طرح ریزی کنیم، از همان ابتدا به سراغ مصرف مکمل ها می رویم ؟!

آلزایمر

امروزه بیشتر توجه بر روی تغییرات غیر طبیعی مغزی متمرکز شده است . ۵۰ درصد از افراد بالای ۶۵ سال و ۲۰ درصد ازافراد بالای ۸۰ سال در آمریکا، تحت تاثیر بیماری آلزایمر قرار دارند. تشخیص آن نیز بستگی به عوارض ناشی از آن دارد . به تازگی کشف شده است یک ژن انسانی بخشی از لیپوپروتئینی را می سازد که می تواند از بروز آلزایمر پیشگیری کند. پژوهشگران امیدوارند که بتوانند از این یافته های ژنتیکی برای رهایی از این بیماری استفاده کنند. بیشتر افراد درباره ارتباط بین آلومینیوم و پیشرفت بیماری آلزایمر مطالبی را شنیده اند. غلظت آلومینیوم مغز دراین بیماری بیش از حد طبیعی است ( ۱۰ تا ۳۰ برابر طبیعی )، ولی آلومینیوم مو و خون طبیعی است . این مطلب نشان می دهد که تجمع آلومینیوم به واسطه ماده ای درمغز ایجاد شده است ، نه این که کل آلومینیوم بدن بالا برود. بنابراین بالا رفتن آلومینیوم درمغز می تواند درنتیجه بیماری حاصل شده باشد، نه آن که علت بیماری باشد. فراموشی وافسردگی که در این بیماری به وجود می آید ، ممکن است به دریافت کم مواد مغذی منجرشود. از این رو برای جلوگیری از فراموش کردن یک وعده غذایی ، بهتر است زمان وعده های غذایی به افراد یاد آوری شود. کمبودهای درازمدت مواد مغذی ممکن است با کاهش حافظه همراه باشد. به عنوان مثال توانایی نورون ها ( سلول های مغزی ) برای سنتز برخی از نوروترانسمیترها کاهش می یابد. نوروترانسمیتر سروتونین ازآمینواسید تریپتوفان سنتز می شود وبرای عملکرد صحیح آنزیم هایی که در سنتز نوروترانسمیترها نقش دارند، ویتامین ها و املاح معدنی مورد نیاز هستند . کمبود شدید ویتامین های B12 ,B6 ,B1 ، C و فولات به توانایی مغزی و حافظه آسیب می رساند. املاحی مانند آهن و روی نیز به عملکرد صحیح مغز کمک می کنند، بنابراین در نظر گرفتن این مواد مغذی در رژیم غذایی سالمندان ضروری به نظر می رسد.

چاقی در دوران پیری

پژوهش ها نشان می دهد که داشتن فعالیت بدنی دردوران سالمندی ، نه تنها می تواند از تحلیل ماهیچه ها واستخوان ها بکاهد ، بلکه در پیشگیری از افزایش وزن نیز سودمند است . چرا که این افزایش وزن زمینه ساز بسیاری از بیماری ها است. برنامه ورزشی زیر برای حفظ سلامت وپیشگیری از چاقی پیشنهاد می شود:

– ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی : باغبانی ، پیاده روی ، بالا رفتن از پله، حرکت های ساده درهر روز که میتواند ۵ دقیقه درهر بار ودرمجموع ۱۲ بار در هر روز باشد.

– ۳ روز درهفته : ۳۰تا ۴۵ دقیقه فعالیت بدنی مانند شنا و راه رفتن سریع.