پارسی طب مجله سلامت جسم و روان
با وجود نقش مهم و حیاتی منیزیوم برای سلامتی انسان و تاثیرات فراوان این ماده معدنی در فعل و انفعالات متابولیسمی و گردش خون و قلب، از یک سوی جامعه در حد کافی نسبت به این نقش و اهمیت آگاه نیست و از سوی دیگر پزشکان نیز به این موضوع به دلایل مختلف توجه خاصی ندارند.
در حالی که علوم پزشکی و تغذیه تاکنون کمبود منیزیوم را امری نادر تلقی می‌کرد، اما برخی معاینات و مطالعات نشان می‌دهند که فقر منیزیوم در بدن و یا حتی کمبود آن اغلب به درستی تشخیص داده نمی‌شود.
از دیدگاه کارشناسان اندازه گیری میزان منیزیوم بدن در اکثر کشورها حتی کشورهای غربی اغلب به دلیل هزینه آن انجام نمی‌شود و بسیاری از موارد فقر منیزیوم همچنان پنهان می‌مانند.
از آنجا که کمبود منیزیوم نشانه‌های بسیار متنوعی دارد، پزشکان اغلب علل دیگری غیر از کمبود منیزیوم برای ناراحتی‌های افراد تشخیص می‌دهند.
این در حالی است که پنهان ماندن کمبود منیزیوم، می‌تواند باعث ناراحتی‌های زیادی از جمله ضعف راندمان و توانایی کار، دردسرهای میگرنی، درد قلب، گرفتگی ماهیچه پا و انگشت شصت پا و ناحیه شکم شود.
منیزیوم همچنین ترمزی در برابر استرس محسوب می‌شود که در جامعه مدرن امروز گسترش یافته است. از آنجا که سلول‌های بدن از طریق هورمون‌های استرس، منیزیوم بیشتری مصرف می‌کنند، مقدار کافی این ماده معدنی به ویژه هنگام استرس مهم است.
امروزه متاسفانه عموم جامعه بندرت می‌داند که با وجود تمام تنوع غذایی حتی در کشورهای پیشرفته (در آلمان یک دهم جمعیت)، کمبود منیزیوم همچنان وجود دارد.
پزشکان نیز تا مدت زیادی اهمیت واقعی منیزیوم را نمی‌دانستند اما امروز مشخص است که کمبود این ماده معدنی می‌تواند باعث ناراحتی‌ها و بیماری‌های مختلفی شود.
مهمتر اینکه ورود مقدار کافی منیزیوم در بدن، برای سیستم قلب و گردش خون مفید است و آن را محافظت می‌کند اما کمبود این ماده معدنی، وضعیت قلب را به مخاطره می‌اندازد و متاسفانه این مهم بندرت مورد توجه قرار می‌گیرد.
به خاطر افزایش و شدت بیماری‌های قلبی، میزان کافی منیزیوم در بدن برای ماهیچه قلب و در نتیجه بهبود فعالیت و راندمان آن به ویژه مهم است. منیزیوم، قلب، ماهیچه‌ها و اعصاب را تقویت می‌کند و جزو مهمترین مواد معدنی برای بدن انسان است و به عنوان نمونه منیزیوم سولفات موسوم به «نمک تلخ» از مدت‌ها قبل به عنوان مسهل و کاهش گرفتگی در عضلات استفاده می‌شود.
منیزیوم در آب، گیاهان و حیوانات پیدا می‌شود و بدن یک انسان ۷۰ کیلوگرمی حدود ۲۱ تا ۲۸ گرم مینزیوم دارد. هر چند که مقدار این ماده معدنی در مقایسه با دیگر مواد غذایی در بدن اندک است اما منیزیوم در کنار پتاسیم بیشترین مواد معدنی در سلول‌های بدن هستند. حدود ۶۰ درصد از منیزیوم در اسکلت انسان ذخیره است و در صورت نیاز می‌تواند سریعا آزاد شده و مورد استفاده بدن قرار گیرد. منیزیوم برای رشد سالم استخوان‌ها و دندان‌ها نیز بسیار مهم است.
۴۰ درصد از منیزیوم بدن در ماهیچه‌های قلب و اسکلت بدن هستند و صرفا حدود یک درصد از منیزیوم در کبد و مایعات بدن به عنوان نمونه خون پیدا می‌شود. منیزیوم در فعالیت ۳۰۰ آنزیم در بدن دخالت دارد و در متابولیسم کربوهیدرات ها، آلبومین‌ها و چربی‌ها و همچنین تقسیم سلولی نقش مهمی ایفا می‌کند.
منیزیوم یک نقش کلیدی در عملکرد سالم گردش خون و قلب دارد و در همکاری و هماهنگی سلول‌های عصبی و ماهیچه‌ای دخالت دارد و بدین ترتیب برای تمام سیستم عصبی مهم است و به عنوان نمونه تحریک و تهیج و برانگیختگی اعصاب و ماهیچه‌ها را محدود می‌کند. از آنجا که منیزیوم در روده کوچک جذب می‌شود، جذب آن از طریق کلیسم بشدت بهبود می‌یابد.
کمبود منیزیوم حتی می‌تواند باعث بروز یا تشدید ناراحتی‌های مختلف عصبی، بروز ترس و وحشت و یا افسردگی شود. علت وسعت تاثیر گذاری منیزیوم در بدن، دخالت این ماده معدنی در فعل و انفعالات متابولیسمی بسیار مختلف است. منیزیوم به جز پیشگیری از افزایش بیش از اندازه و حد فشار و بار بر روی ماهیچه قلب قادر است از دیگر بیماری‌ها و ناراحتی‌ها نیز جلوگیری کند.
منیزیوم می‌تواند رگ‌های خونی را باز و فراخ کرده، قدرت جاری شدن خون را بهبود بخشیده و خون بیشتری به ارگان و بافت برساند و در نتیجه تاثیر خوب و غیرمنتظره‌ای بر روی گرفتگی ماهیچه پا داشته و حتی ناراحتی گردش خون را کاهش دهد.
بدن یک بزرگسال روزانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم منیزیوم نیاز دارد اما این نیاز در مواردی چون فشار و بارسنگین امور روزمره، استرس، دوران پس از پشت سر گذاشتن یک بیماری، حاملگی، شیردهی و حتی در دوره رشد افزایش می‌یابد.
جامعه آلمانی برای تغذیه، نیاز روزانه به منیزیوم برای دختران جوان (۱۵ تا ۱۹ ساله) را تا ۳۵۰ میلی گرم و برای زنان ( از ۲۵ سالگی) را ۳۰۰ میلی گرم تعیین کرده است. این جامعه نیاز روزانه به منیزیوم برای پسران جوان (۱۵ تا ۲۵ ساله) را تا ۴۰۰ میلی گرم و برای مردان ( از ۲۵ سالگی) را ۳۵۰ میلی گرم تعیین کرده است.
حدودا ۶۰ درصد از منیزیوم در بدن به استخوان‌ها و بقیه آن به بافت و ارگان‌های مختلف متصل هستند و صرفا حدود یک درصد از تمام منیزیوم بدن در خون حل شده است. بدین خاطر در صورتیکه پزشک کمبود منیزیوم در خون را تشخیص دهد، این رقم بیانگر وضعیت واقعی میزان این عنصر معدنی در بدن فرد نیست.
در صورت ورود و جذب کم منیزیوم به بدن، بدن نیاز خود را از ذخیره هایش رفع می‌کند. فاکتورهای مختلفی می‌توانند در جذب و یا تشدید دفع منیزیوم از بدن موثر واقع شوند و بدین ترتیب نیاز بدن به این ماده معدنی را افزایش دهند. آزمایشات انجام شده بر روی ۱۰۰۰ بیمار نشان می‌دهد که حداقل ۴۵ درصد از آنها کمبود منیزیوم داشتند.
«کاترین راشکه» از جامعه پزشکی تغذیه و رژیم غذایی در باد آخن می‌گوید، تغذیه‌ای که منیزیوم کافی نداشته باشد، ریسک و خطر ناراحتی‌های در ارتباط با نظم ضربان قلب را افزایش می‌دهد.
نوار قلب و اندازه‌گیری غلظت منیزیوم خون ۲۲ خانم که تغذیه‌ای با میزان متفاوت منیزیوم دریافت کردند، پس از ۲۱ ساعت نشان می‌دهد که غلظت این ماده معدنی در خون و ادرار گروهی که تغذیه‌ای با منیزیوم ناکافی داشته‌اند در مقایسه با گروه دیگر بشدت و به طور چشم گیری کاهش یافته است.
همزمان نوار قلب گروهی که تغذیه‌ای دارای منیزیوم ناکافی داشتند، افزایش شدید و چشم گیر ناراحتی‌های در ارتباط با تنظیم ضربان قلب را نشان داد.
بدین ترتیب کمبود منیزیوم، ریسک و خطر اینگونه ناراحتی‌ها را افزایش می‌دهد و مطالعات مختلف نیاز مبرم بدن به تامین کافی منیزیوم ثابت می‌کند.
منیزیوم در انتقال تحریک اعصاب بر روی ماهیچه‌ها و همچنین انقباض ماهیچه‌ای یک نقش مهم ایفاء می‌کند.
پس از یک سکته قلبی حاد، مصرف منیزیوم تزریقی می‌تواند ریسک ناراحتی‌های بطنی را کاهش دهد. بدین خاطر پزشکان باید به وضعیت منیزیوم در بدن مبتلایان به نامنظم بودن ضربان قلب توجه کنند.
به ویژه در مواردی که بیماران، داروی ادرارآور (دیورتیک) و یا مسهل مصرف می‌کنند و یا اینکه به دلایل دیگری از جمله اسهال، دردهای مزمن کلیه، دفع منیزیوم بدن آنها زیادتر شده است، خطر عدم تامین کافی بدن با منیزیوم وجود دارد.
از سوی دیگر جامعه بیوفاکتورها در آلمان هشدار می‌دهد که کمبود منیزیوم می‌تواند باعث تشدید آسیب‌های ناشی از بیماری قند نیز بشود.
مطالعات دانشگاه اشتوتگارت ـ هوهنهایم بر روی ۵ هزار و ۵۰۰ بیمار دیابت نشان می‌دهد که از میان این تعداد، صرفا ۱۱ درصد از مصرف کنندگان انسولین و ۱۵ درصد از بیمارانی که ضرورتی به مصرف انسولین نداشتند، میزان کافی منیزیوم در بدن داشتند. این در حالیست که این کمبود می‌تواند برای روند بیماری آنها، پیامدهای شدیدی همراه داشته باشد. بیماران دیابت مقدار زیادی از منیزیوم را از طریق کلیه‌های خود دفع می‌کنند.
در حالی که منیزیوم تاثیر انسولین در بدن را نیز بهتر می‌کند، کمبود این ماده معدنی نه تنها شرایط برای دیابت را تشدید می‌کند، بلکه حتی آسیب‌های بعدی نگران کننده از جمله ناراحتی‌های متابولیسم در قلب و رگ‌های خونی را نیز تشدید می‌کند.
پرفسور «هانس ـ جورج کلاسن» رئیس جامعه بیوفاکتورها و کارشناس منیزیوم از اشتوتگارت ـ هوهنهایم می‌گوید، مطالعات گسترده نشان می‌دهند که غلظت پایین منیزیوم در خون، ریسک و خطر برای بیماری‌های گردش خون و قلب را افزایش می‌دهد.
طبق تازه ترین دانستی‌ها و اطلاعات، چنین به نظر می‌رسد که کمبود منیزیوم روند و پروسه‌های عفونتی را نیز تشدید می‌کند که این امر می‌تواند به دیواره و جدار رگ‌ها آسیب وارد کنند.
طبق گزارش نشریه تخصصی آمریکن ژرنال برای اپیدمیولوژی از یک تحقیقات، منیزیوم کافی می‌تواند ریسک سرطان روده را نیز کاهش دهد.
پژوهشگران در این تحقیقات، عادات غذایی و وضعیت سلامتی بیش از ۳۵ هزار خانم بین ۵۵ تا ۶۹ سال را به مدت ۱۶ سال بررسی کردند. ریسک و خطر برای سرطان روده در خانم‌های با بیشترین میزان مصرف منیزیوم ،۲۷ درصد نسبت به آنهایی که منیزیوم کافی مصرف نکرده بودند، کاهش یافت.
پژوهشگران احتمال می‌دهند که منیزیوم از رشد غیرکنترل شده سلول‌ها در بافت روده جلوگیری می‌کند و مصرف روزانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم این ماده برای کاهش ریسک سرطان روده را توصیه می‌کنند.
گروههایی که نیاز ویژه‌ای به منیزیوم دارند
زنان باردار، مبتلایان به فشار خون بالا و ناراحتی‌های قلبی، افراد دارای کار بدنی سنگین و ورزشکان و افراد مسن گروههایی هستند که نیاز بیشتر و ویژه‌ای به منیزیوم دارند.
از آنجا که میزان منیزیوم در دوران بارداری کاهش یافته و همزمان دفع آن افزایش می‌یابد، بافت‌های نوزاد و مادر نیاز بیشتری به منیزیوم پیدا می‌کنند.
بدین خاطر توجه به ورود کافی منیزیوم به بدن در دوران بارداری و شیردهی، می‌تواند مشکلات جانبی دوران بارداری و تولد نوزاد را کاهش داده و به عنوان نمونه وزن نوزاد هنگام تولد را افزایش دهد.
برخی از ناراحتی‌ها و دردهای زنان در دوره حیض از جمله گرفتگی در ناحیه شکم را نیز می‌توان با مصرف منیزیوم رفع کرد. جامعه آلمانی برای تغذیه، میزان نیاز روزانه منیزیوم برای زنان باردار ۳۰۰ میلی گرم و مادران شیرده ۳۹۰ میلی گرم توصیه کرده است.
اهمیت منیزیم برای ورزشکاران نیز بدین خاطر است که بدن هنگام تحرک و فعالیت‌های سنگین از طریق تعریق این ماده معدنی را از دست می‌دهد (۶۰ تا ۱۴۵ میلی گرم در هر لیتر) و باید جایگزین شود، در غیر این صورت، ارزش سلامتی آفرین و فرحبخش ورزش نیز برعکس خواهد شد.
استرس و تشدید فشارهای روزمره، بیماری قند (دیابت)، نشانگان (سندروم) متابولیسمی و تمام بیماری‌های روده‌ای ـ معده‌ای، میگرن، رژیم‌های طولانی مدت لاغری و یا کم وزنی، کمبود کلیسم، مصرف داروهای مشخصی چون قرص ضدبارداری، قرص ادرارآور، داروی تنظیم ضربان قلب، گرفتگی ماهیچه‌ها در ناحیه پا و انگشت شصت پا نیز نیاز فرد به منیزیوم را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر در مبتلایان به بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، ناراحتی‌های گردش خون، آرتریوزکلروس، ضعف ماهیچه ها، ضعف قوای بدنی و راندمان، عصبانیت و افسردگی نیز اغلب یک کمبود پنهانی منیزیوم مشاهده می‌شود.
نشانه‌های یک فقر و یا کمبود منیزیوم در تمام بدن از سر تا پا ظاهر می‌شوند و پیدایش دردسرهای میگرنی، کاهش سعه صدر و مدارا در برابر استرس، کاهش توانایی کار و راندمان، افزایش احساس کوفتگی و خستگی، پرش در ناحیه دهان و ابروها از جمله نتایج این فقر و کمبود در بدن هستند.
درد ناحیه قلب و سینه، نامنظمی در ضربان قلب، گرفتگی در ناحیه شکم و ماهیچه پا و انگشت شصت پا از دیگر پیامدهای فقر و یا کمبود منیزیوم در بدن هستند. کمبود منیزیوم در کودکان، خود را به صورت درد شکم نشان می‌دهد.
از سوی دیگر این سوال مطرح است که آیا تغذیه روزانه قادر به رفع نیاز منیزیوم بدن ما است؟ به طور کلی حدس زده می‌شود که نیاز روزانه منیزیوم در افراد سالم و مصرف کنندگان یک تغذیه معمولی و ترکیبی برطرف می‌شود.
در صورت مصرف کافی منیزیوم که به طور میانگین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم است، بدن می‌تواند کمبودهای کوتاه مدت را نیز از طریق دسترسی به ذخایر منیزیوم موجود در اسکلت تامین کند.
از سوی دیگر دریافت و جذب منیزیوم از طریق غذا و خوراک می‌تواند برای افراد متفاوت بوده و روزانه بین ۱۵۰ تا ۵۵۰ میلی گرم باشد. بدین ترتیب مرز فقر منیزیوم را می‌توان ۲۰۰ میلی گرم تعیین کرد اما سوال این است که آیا مصرف منیزیوم عوارض جانبی دارد و آیا یک فرد می‌تواند بیش از اندازه منیزیوم مصرف کرده باشد؟
مصرف روزانه تا ۷۰۰ میلی‌گرم منیزیوم برای پیشگیری و درمان مشکل آفرین نیست و این مقدار برای کلیه‌های سالم زیاد نیست و مقدار مازاد آن دفع می‌شود.
صرفا در موارد اندکی از جمله وجود ناراحتی‌های مزمن کلیوی، مصرف بیش از اندازه منیزیوم مشکل آفرین خواهد بود و باعث اسهال می‌شود اما این وضعیت به محض کاهش مقدار مصرف منیزیوم مجددا از بین می‌رود.
بعلاوه برای پیشگیری از سکته مغزی، دردهای ماهیچه ای، عصبانیت و افسردگی می‌تواند تجویز روزانه مقدار منیزیوم را ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم و احتمالا حتی تا ۷۰۰ میلی گرم افزایش داد. برای بهبود جذب منیزیوم در بدن، بهتر است که فرد مقدار تجویز شده را در دو تا سه وعده در طی روز مصرف کند.
تجویز منیزیوم بایست جزو نسخه و درمان مبتلایان به بیماری‌های قلبی باشد و در این صورت اکثرا می‌توان مصرف داروهای دیگر در این بیماران را کاهش داد.
منیزیوم در عین حال باید تحت نظر پزشک و در مقدار کافی و زمان طولانی مصرف شود. منیزیوم با تغذیه سالم و معمولی به بدن وارد می‌شود اما ربایندگان و سارقین منیزیوم در بدن از جمله اسهال و یا بیماری قند (دیابت) نیز به وجود این ماده معدنی در بدن لطمه وارد می‌کنند.
حتی داروهای مشخصی از جمله قرص ضد بارداری، قرص‌های ادرارآور (دیورتیک) و مسهل‌ها نیز می‌توانند به میزان منیزیوم در بدن آسیب برسانند.
مسأله جبران کمبود منیزیوم در بدن بسیار مهم است اما استفاده و مصرف این ماده معدنی به تنهایی، بدن را با برخی مشکلات روبه‌رو می‌کند. سلول‌ها نمی‌توانند از منیزیوم اضافی وارد شده به بدن استفاده کنند و بخش بزرگی از آن مجددا دفع می‌شود.
یکی از معروفترین متخصصان تغذیه پزشکی از دانشگاه «هوهن هایم» اخیرا در یک کنفرانس تخصصی تاکید کرد که منیزیوم بهتر است همراه با یک «همتا» موسوم به «اسید اوروتیک» مصرف شود تا از این طریق استفاده سلول‌ها از منیزیوم بهبود یابد.
از سوی دیگر از آنجا که اسید اوروتیک برای متابولیسم انرژی نیز بسیار مهم است، یک فاکتور حفاظتی نیز برای بدن به شمار می‌رود.
منیزیوم به ویژه در مواد غذایی گیاهی از جمله گردو، بادام، ارزن و دانه‌های خوراکی یافت می‌شود. در هر ۱۰۰ گرم مواد غذایی از جمله کاکائو ۴۱۵، جوانه گندم ۳۰۸، آرد سویا ۲۳۵، برنج سبوس دار ۲۰۱، چای ۱۸۴، بادام ۱۷۰، بادام خاکی ۱۵۰، فندق ۱۵۰، لوبیا سفید ۱۳۳ میلی گرم منیزیوم وجود دارد.
منیزیوم در بقولات (انواع لوبیا، عدس، لپه و ماش)، ماهی، پنیر و میوه‌های خشک و برخی از آب‌های معدنی، سبزیجات و کاهو نیز وجود دارد. اما در نقاطی که استفاده کود پتاسیم به منیزیوم در زمین آسیب می‌رساند، سیزیجات و میوده‌ها صرفا مقدار کمی منیزیوم دارند. از طرف دیگر بخشی از منیزیوم موجود در مواد غذایی هنگام پختن در آب از بین می‌رود.
