اقلیم ایران

گل و گیاهان زینتی، گل های آپارتمانی و گیاهان دارویی. حقیقت این است که این کشور ۴ فصل، تنها بر روی دریای سیاه نفت نیارمیده است، تابش خورشید بر فراز این اقلیم پهناور، فرصت مغتنم اما اغلب فراموش شده ای است، فرصتی که بسیاری از مردم دیگر سرزمین های جهان بدان به چشم حسرت می نگرند.

بدین ترتیب است که سالانه نیمی از محصولات گل و گیاه تولیدی در ایران نه به صادرات که به توزیع نیز راه پیدا نمی کنند و به کود تبدیل می شوند. برآیند این واقعیت، در یک نگاه اولیه به تعداد پایانه های صادراتی گل و گیاه در کشور برمی گردد و این در حالی است که سرزمین کوچکی چون هلند تنها دارای ۷ پایانه صادراتی گل و گیاه است، ۷ پایانه صادراتی که چون همتایان چاه های سیاه نفت، عمل می کنند.

● یک دسته گل نفت
گردش مالی صادرات گل و گیاه جهان، هر ساله دست کم ۱۰۰ میلیارد دلار است و البته در بسیاری ازکشورها هر نفر روزانه یک شاخه گل می خرد. از این میان حدود ۵ تا ۲۰ میلیون دلار نصیب کشورمان می شود و همچنین هر ۱۵ ایرانی روزانه یک شاخه گل می خرند. البته این دوموضوع از لحاظ محتوایی، دو بحث کاملاً متفاوتند. تولید و صادرات گل یک بحث کاملاً اقتصادی است اما تقاضای خرید گل در جامعه ایرانی می تواند جوانب مختلفی را در بر بگیرد. گذشته از جوانب فرهنگی، اقتصادی ترین تعریف بر گرایش خرید گل در میان افراد یک جامعه به طبقه بندی نیازهای آنان برمی گردد. این که رضایتمندی نیازها در چه طبقه ای از هرم نیازها قرار گرفته است؟ در حقیقت افراد هنگامی به طرف نیازها و هزینه های فرعی تر روی می آورند که پایه نیازهای آنان تأمین شده باشد، در غیر این صورت کالایی مثل گل نیز می تواند جزو کالاهای لوکس قرار بگیرد اما کالایی چون گوشت یا نان در طبقه نیازهای پایه ای قرار می گیرند که بیشترین فعالیت اقتصادی جامعه در این بخش انجام می گیرد. با این حال اگر بخش صادرات وتولید گل و گیاهان را یک بحث کاملاً اقتصادی قلمداد کنیم، قابلیت های موجود وچشم انداز سود بالقوه ای که در این بازار وجود دارد می تواند آن را به یک بحث سودآور اقتصادی تبدیل کند.
رضا مهربانی مدیر عامل اتحادیه گل و گیاه ایران به نکته ظریفی اشاره می کند: «ما در کشورمان از انرژی فراوان وبدون هزینه «خورشید» استفاده لازم را در زمینه تولید گل و گیاه نمی کنیم، در حالی که کشور هلند با استفاده از نور مصنوعی لامپ به تولید انبوه و صادرات میلیاردی دست پیدا می کند. این در حالی است که کشور ما در شرایط موجود با ۵ هزار هکتار زمین زیرکشت گل و گیاه با شرایط ۱۶ سال پیش کشور هلند در سال۱۹۹۱ از نظر مقدار زیر کشت برابری می کند. اما به خاطر این که ما هنوز از روش های سنتی و قدیمی کشت استفاده می کنیم متأسفانه از نظر درآمد در این بخش فاصله بسیار زیادی با این کشور مطرح جهان در زمینه گل و گیاه داریم.»
هم اکنون بیش از ۶۰۰ تولیدکننده گل و گیاه در کشور فعالیت می کنند. در بازار داخلی تنها در تهران روزی ۲میلیون شاخه گل در دو بازار شهید محلاتی و امام رضا (ع) تهران عرضه می شود که یک میلیون شاخه فروخته و یک میلیون شاخه دیگر ضایع می شود. کارشناسان علت این امر را از سویی عدم ظرفیت بازار داخلی برای تولید انبوه و از سویی در بازار صادراتی به دلیل نبود یک پایانه صادراتی فعال می دانند. اما تولید انبوه برای صادرات نیازمند دانش روز دنیا نیز هست. چنان که مهربانی می گوید: «کشورهای طراز اول دنیا امروزه در زمینه تولید گل و گیاه با استفاده از دانش «کشت بافت» و دانش ژنتیک در تنوع تولید و نیز رفع نقیصه کمیت تولید میلیون ها بوته گل و گیاه تولید می کنند. اما در کشور ما تنها تعداد اندکی از واحدهای تولیدی از این روش استفاده می کنند و تا زمانی که این روش از سوی تمامی واحدهای تولیدی کشور به کار گرفته نشود و عمومیت پیدا نکند، تولید انبوه مورد نیاز صادرات فراهم نخواهد شد.»

آموزش

از سویی نظام تولید، توزیع و عرضه، چه در بحث فروش داخلی و چه در بحث صادرات، به هم پیوسته هستند واین بخش به ابزار و لوازم ویژه ای برای تولید نیازمند است که شامل بازسازی، نوسازی گلخانه های سنتی وتقویت بخش تحقیقات کشور می شود.
هم اکنون کشورهای تولیدکننده مطرح در دنیا با بهره گیری از دانش فنی، اصلاح نژاد، تجهیزات مناسب و ارقام خوب در مقیاس وسیعی به تولید گل وگیاه پرداخته اند چنانچه هم اکنون در کشورهای صنعتی با پی بردن به نتایج سودمند مصرف گیاهان زینتی، درختچه ها، گل های آپارتمانی و باغی در محیط های کاری و زندگی شهروندان، واردات گل بازار خوبی پیدا کرده است. یک تولیدکننده گل در قزوین که عضو اتحادیه گلکاران ایران نیز است به تجربه فعالیت در این صنف اشاره می کند. چنان که بی توجهی به آموزش و تمایل نداشتن سرمایه گذار برای ورود به این بخش را از مهم ترین مسائل این صنعت می داند. بیشتر گلخانه های فعال دراستان قزوین، قدیمی و سنتی هستند و به امکاناتی نظیر تقویت خاک و سیستم آبیاری پیشرفته نیازمندند. از سویی سطح آگاهی های حرفه ای تولیدکنندگان باید ارتقا پیدا کند. آنها به اطلاعات علمی در خصوص تولید، نگهداری و بازاریابی نیازمندند. از سویی نبود بازار مرکزی برای عرضه مستقیم این محصولات در این استان سبب می شود تا دلال ها گل ها را به قیمت بسیار پائینی بخرند و چند برابر قیمت، به فروش برسانند. مسأله دیگری که در بخش گل و گیاه وجود دارد به کمبود سموم تخصصی لازم برای تولید کیفی گل و گیاه در بازارهای جهانی بر می گردد. چنان که مدیرعامل اتحادیه گل و گیاه می گوید: «باید از سموم تخصصی مانند انواع قارچ کش ها، حشره کش های ویژه با استانداردهای روز دنیا استفاده شود.»

● مصرف داخلی
در سال ۸۵ حدود دو میلیارد و ۳۰۰میلیون شاخه گل تولید شد که ازاین تعداد تنها ۱۰میلیون شاخه صادر شد و چنان که مهندس غلامحسین سلطان محمدی اشاره می کند: «روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس عمده ترین واردکنندگان از کشور ما هستند. از سویی افرادی که هیچ نقشی دراین صنف نداشته از کانال های غیرمشخص اقدام به واردات پیاز و قلمه در حجم زیاد می کنند و به قیمت بسیار بالا در اختیار تولید کنندگان قرار می دهند و همین مشکلاتی را برای تولید کننده ها و در نتیجه دولت به وجود می آورد. همچنین نیازمند فرهنگسازی درباره خرید گل در جامعه نیز هستیم. از آنجا که بیشترین مصرف به ۱۵ تا ۲۰روز در سال اختصاص پیدا می کند، فروشنده ها مجبورند برای جبران روزهای دیگر گل های خود را با قیمت بسیار بالا در اختیار مصرف کننده قرار دهند.»
باوجود تمامی این مشکلات، توانایی بالقوه ای در تولید گل و گیاه کشور وجود دارد. در نمایشگاه گلی که در اوزاکای ژاپن برگزار شد از میان ۶۰۰ شرکت خارجی شرکت کننده در این نمایشگاه، تولید کنندگان ایرانی توانستند برنده سه مدال شوند. مدال طلا برای گلایول، نقره برای استرلیتز یا پرنده بهشتی و برنز برای آگاپانتوس (سوسن).
با این همه مهربانی تأکید می کند : «اگر بخواهیم در بازار گل و گیاه دنیا جایگاه مناسبی پیدا کنیم و باکشورهایی چون هلند، ژاپن، ایتالیا و آمریکا که کشورهای طراز اول دنیا در این زمینه هستند، رقابت کنیم؛ باید در همه شاخه های این بخش از جمله بسته بندی محصولات، استانداردهای روز را به خدمت بگیریم. کارخانه های موجود کارتن سازی، کارتن های استاندارد مورد نیاز برای بسته بندی گل وگیاه صادراتی کشور را تولید نمی کنند.» نکته پراهمیت آن است که ایران در یک منطقه پررود با طول روز بلند و روشنایی کامل آفتاب قرار دارد و ازاین نظر می تواند در بسیاری از هزینه های مربوط به گرم کردن و روشن نگه داشتن گلخانه ها که برای کاشت و تکثیر گیاهان زینتی اهمیت زیادی دارد، صرفه جویی کند.

محلات نمونه خوبی از این تلاش است چنان که محلات را باغچه هلندی خاورمیانه نامیده اند. این پایگاه تولید گل در سال گذشته حدود ۵ میلیون و ۸۷۲ هزار دلار انواع گل و گیاه زینتی به خارج از کشور صادر کرده که به مقصد کشورهای هلند، فرانسه ، انگلستان ، رومانی ، عراق، افغانستان، پاکستان ، آسیای مرکزی و حوزه خلیج فارس بوده است. با تمام نشانه های امیدوارکننده ای که وجود دارد در یک نگاه کلی این صنعت درآمدزا به شدت نیازمندسازماندهی است ، پایانه های صادراتی و همچنین راه اندازی و بهینه کردن وضعیت حمل و نقل و اضافه کردن کانتینرهای سردخانه دار از دیگر مسائل عمده درگیر این صنعت به شمار می آیند. همه این مسائل و کمبودها موجب شده است که اگر از نظر تولید گل و گیاه در مقام هفدهم در دنیاهستیم ولی از نظر صادرات در ردیف ۱۰۷ جهان قرار گرفته باشیم. این در حالی است که کشورهایی چون هندوستان و ترکیه بین ۳ تا ۵ میلیارد دلار از صادرات گل و گیاه درآمد ارزی دارند.

● گیاهان دارویی
اما قابلیت پرورش گل وگیاه در ایران تنها در گلها و گیاهان زینتی خلاصه نمی شود. تنوع اقلیمی ایران قابلیت دیرینه ای در زمینه تولید گیاهان دارویی دارد وگیاهان دارویی بازار قابل توجهی در صنایع دارو سازی و پزشکی جهان دارد. تنها استان مازندران در ۳ عرصه کوهستانی، ساحلی و دشت قابلیت رشد طبیعی بسیاری از ارقام گیاهان دارویی مانند بابونه، گل گاوزبان، سنبل الطیب، رزماری، شبت، ریحان، آویشن، بادرنجبویه و سرخارگل را دارد. سطح زیر کشت این استان برای گیاهان دارویی به دو هزار و ۴۴۴ تن می رسد. خلیل قلی زاده تولیدکننده نمونه در زمینه گیاهان دارویی دراین مورد می گوید: «با وجود زمین های مناسب در ارتفاعات البرز برای تولید گیاهان دارویی اما دراین زمینه برنامه ای وجود ندارد واز طرح های بخش خصوصی نیز حمایت نمی شود. این در حالی است که هم اکنون نگاه دنیا به سمت مصرف داروهای گیاهی است. معضل مهم دیگر به امکانات حمل و نقل هوایی بر می گردد که با توجه به حساسیت و فسادپذیر بودن محموله های تولیدی اهمیت زیادی دارد. چنان که اگر هم اکنون ۲۴۰ تن تولید گیاه دارویی داریم ، بیشترین قسمت آن به صورت فله ای صادر می شود. این همه در حالی است که در صورت حمایت و برنامه ریزی و با توجه به ارزش سلامتی گیاهان دارویی ، می توان نیاز داخل کشور در مورد گیاهان دارویی را نیز تأمین کرد.»

و در نهایت ارزش گل و گیاه تنها در بعد اقتصادی آن نیست. در واقع گل عاملی برای تعدیل رفتار در طول شبانه روز است و هربار نگاه کردن به گل عاملی برای اتصال عصبی مثبت در مغز است . پژوهشها نشان می دهد حتی یک شاخه گل یا گلدان کوچک ممکن است روحیه شخص را به سرعت تغییر دهد. احساس شادی و سرزندگی نخستین واکنش افراد است. افرادی که در محیط اطرافشان، منزل، محل کار و … گل و گیاه وجود دارد بیش از دیگران آرامتر، مهربان، شاد و باگذشتند و می تواننداین حس را با رفتار مثبت به دیگران منتقل کنند. گل نشانه مشارکت و دوستی است زیرا با هدیه دادن گل ، نوعی لذت مشترک بین افراد به وجود می آید.
پژوهشگران آمریکایی دریافتند که هر فرد ۵ ثانیه پس از دریافت شاخه یا دسته ای گل یا گلدان گل، ۳واکنش بروز می دهد: لبخندی به نشانه ادب و تشکر، لبخندی به نشانه دوستی و صمیمیت، لبخندی هیجان زده همراه با واکنش کلامی خاص.