آشنایی با خواص دارویی و درمانی گیاه گلپر ” Heracleum persicum “

گیاه شناسی گلپر

گلپر گیاهى گلدار، علفى و چندساله از تیره چتریان است. این گیاه، بومى ایران است و در ناحیه‌هاى نمناک کوهستانى ایران و مناطق پیرامونى مى‌روید.

گل‌هاى آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهاى ساقه‌هاى گل‌دهنده در قسمت بالاى گیاه ظاهر مى‌شود.
میوه آن تخم مرغی، کمى ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره به طول ۵/۱ تا سانتى‌متر است.

همه گونه‌هاى سرده گلپران معطر هستند و برخى گونه‌ها در آشپزى ایرانى به عنوان ادویه کاربرد دارند.

گونه‌هاى دیگرى از گلپر (مثل گونه کاندیکانز) در صنعت داروسازى کاربرد دارد.

برگ‌هاى آن با چاک‌هاى عمیق به شکل پنجه غاز شبیه برگ آنژلیکا، به طورى که این چاک‌ها برگ را به چند نیمه برگ تقسیم مى‌کند و هر نیمه برگ نوک‌تیز و دندانه دار است.

این گیاه دارای مواد معطر مخصوص، مرکب از صمغهای مختلف است. جوانه ها، ساقه ها و غنچه های نورسته آن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
دانه های خشک این گیاه که بسیار معطر است همراه با اغذیه و به عنوان ادویه مصرف عمومی و همگانی دارد.

برگها و ساقه های آن در زمستان از بین می رود ولی ریشه های ضخیم آن باقی مانده و در بهار سال بعد ساقه های بلند دیگری از آنها رشد می کند و بالا می رود.

ساقه این گیاه توخالی و ضخیم بوده و ارتفاع آن گاهی از قد انسان هم بلندتر است،
برگ آن شبیه برگ کلم، ولی بزرگتر و گل آن چتری و سفید رنگ است که ثمرش (میوه اش) پس از رسیدن، سفید و مدور و پهن و شبیه به سکه پول بوده و بسیار خوشبو است.

ساقه و برگ آن که گلپر ترشی نامیده می شود، دارای همان خواص است و خوردن آن با خوراک و یا افزودنش به ترشی ها بسیار مفید بوده و از فساد و خراب شدن ترشی نیز جلوگیری می کند. طبیعت این گیاه گرم بوده و آن را با اسامی (کاشم) و Heracleum.persicum نیز می شناسند.

گیاه گلپر گیاهی معطر است و از قدیم آن را برای خوش بو کردن غذا به کار می برند.

مصرف همزمان آن با ماست  توصیه می شود. طبق تحقیقاتی که توسط اینجانب و دوستان در مورد این گیاه انجام گرفته  گلپر خاصیت ضد میکروبی هم داره و کشنده باکتری هاست .

فارسى گلپر «انگدان» است ولى عده‏اى آن را «انجدان» نامیده‏اند.

گلپر دو نوع است، یکى خوشبو که به آن گلپر و کولاپر می‏گویند.

نوع دوم انجدان بد بو است که به آن گیاه انغوزه، گیاه انگژد، گیاه انگشت گنده، گیاه حلتیت منتن و گیاه حلتیت سیاه می‏گویند.

نوع خوشبوى آن در همه کوهستان‌هاى ایران خصوصا دامنه البرز و قسمت‌هاى شمالى شمیران، گچسر، رودبار قصران، جاده شمشک و مغرب ایران به عمل می‏آید و نوع بد بوى آن در جنوب شرقى ایران، استان فارس و کوه‏هاى خراسان به طور خودرو به عمل آمده که از صمغ آن که انغوزه و انگژد خوانده می‏شود، جهت صادرات استفاده می‏کنند،

ولى به صمغ نوع خوشبوى گلپر که مفیدتر است، در حال حاضر توجهى نمی‏شود.

بهترین نوع آن در نقاط کوهستانى ایران به عمل می‏آید و انواع دیگر از گلپر در بعضى از کشورهاى آسیایى و آفریقایى دیده می‏شود
و یک نوع سوم به نام انجدان رومى است که خواص زیادى داشته و در ایران دیده نشده است.

میوه نوع معطر گلپر پس از رسیدن به شکل پولک نازکى در می‏آید که آن را کوبیده، با انار، یا سیب زمینى پخته یا باقلاى پخته می‏خورند تا از ایجاد نفخ آنها جلوگیرى نماید.

 

ترکیبات شیمیایی گلپر

مواد شیمیایی موجود در گلپر عبارتند از: استات هکسیلیک، استات استیلیک و بوتیرات متیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسید های مختلف دیگر که بوی تند آن از آنهاست.

از نظر ترکیبهای شیمیایی،در گیاه گلپر اسانس روغنی و فرار وجود دارد که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می شود، از نظر خواص درمانی ،گلپر ضد نفخ است و به هاضمه و رفع سوء هاضمه کمک می کند.

آنتول در گلپر وجود دارد ،موارد استفاده آن به قرار زیر است:

۱- استفاده وسیع از آنتول به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی و دارویی به دلیل بو و طعم دهنده در صنایع قنادی و شیرینی،در محلولهی دهن شوی،در خمیر دندان و یا گرده های مورد استفاده در دندانپزشکی در آشامیدنیهای غیر الکلی و فرآورده های دارویی دیگر.

۲-استاده ازآنتول به عنوان معطر کننده در صابون و خمیر دندان

۳-به عنوان عامل حساس کننده در بیرنگ کردن فیلمهای عکاسی رنگ

۴-به عنوان عامل جذب کننده مواد در مشاهدات میکروسکوپی

۵–به عنوان عامل ضد نفخ در مصارف دارویی

۶-استفاده از آنتول در سنتز آلدئید

۷-تهیه دی هیدرو آنتول به طریقه نیمه سنتزی

۸-تهیه پارامتوکسی هیدرو تروپیک آلدئید

با وجود تمام خواص دارویی مثبت آنتول نباید از گرد گلپر به مقادیر زیاد مصرف کرد چون ایجاد طپش قلب می کند.

خواص غذایی و دارویی گیاه گلپر

۱- گیاهی است مقوی معده و سایر اندامهای دستگاه گوارش و دفع کننده نفخ دستگاه گوارش.
۲- ترشحات معده را زیاد کرده و سموم بدن را دفع می کند.
۳- ضد عفونی کننده و میکروب کشی قوی است.
۴- خوردن آن شیر زنان را زیاد کرده، همچنین باعث افزایش ترشح عرق بدن می شود.
۵- دارویی است مدّر (ادرارآور)
۶- دانه گلپر برای افراد مبتلا به بیماری استسقاء مفید بوده و این بیماران می توانند مقدار هشت گرم از پودر دانه گلپر را در دهان ریخته و بخورند، پس از آن نیز مقداری آب گرم میل نمایید.
۷- خوردن آن به میزان کم، باعث نشاط و شادی شده و در هضم غذا موثر است.
۸- پودر دانه گلپر به عنوان یک داروی کشنده برای بعضی کرمهای داخل روده مصرف می شود.
۹- برای کمردرد رطوبی نیز مفید بوده و می توان آن را همراه با غذاها میل نمود.
۱۰- گلپر قطع کننده بلغم و دفع کننده باد و نفخ شکم است.
۱۱- مصرف گلپر باعث تسکین سینه درد شده و درمان کننده سکسکه است. اشتهاآور خوبی نیز می باشد.

دیگر خواص گلپر

از نفخ معده جلوگیرى می‏کند.

بهترین دارو براى معالجه هیسترى است.

تحریک کننده اشتها بوده و دستگاه‌هاضمه را تقویت می‏کند.

در ریشه آن خواص بیشمارى نهفته، اگر از تشنج و ناراحتى‌هاى عصبى رنج می‏برید از آن استفاده کنید.

گلپر را جهت معالجه هیسترى (صرع)، عفونت‌هاى عصبى و عفونت‌هاى دستگاه تنفس تجویز می‏کنند.

خوردن آن ذهن را باز و حافظه را زیاد و نسیان را کم می‏کند و ابلهى و حماقت را از بین می‏برد. براى فلج، لقوه و بى‌حسى اعضا مفید است.

گلپر از ضرر غذاهاى سنگین و داروهاى سمى می‏کاهد و براى بیمارانى که مبتلا به یرقان، استسقا و سکسکه هستند، مفید می‏باشد.

این گیاه مقوى کلیه و از بین برنده بلغم است. براى درد سینه، سرفه و مفاصل مفید است.

ضماد آن باموم و روغن جهت سیاتیک و امثال آن با روغن زیتون جهت از بین بردن سیاهى زیر چشم و مالیدن مطبوخ آن با سرکه و پوست انار جهت بواسیر نافع است.

پاشیدن گرد آن روى زخم‌هاى خوره‏ اى و جذام سودمند می‏باشد.

ریشه این گیاه قوی‏تر از سایر اعضاى این گیاه بوده، مالیدن آن روى ورم‌ها مفید است.

مقوی معده و سایر اندامها بوده، سموم بدن را دفع کرده شیر زنان را زیاد میکند

مصرف گلپر در آشپزی :

ترشی‏اى که با برگ و ساقه نوع خوشبوى این گیاه درست می‏شود، ضد عفونى کننده معده بوده و براى معالجه کم اشتهایى و از بین بردن اخلاط غلیظ معده به کار می‏رود.

گلپر غذا را نرم می‏کند و بوى دهان را بر می‏گرداند، مقوى معده بوده و بلغم را از بین می‏برد. اشتها را بر می‏انگیزد و مقوى‌هاضمه می‏باشد.

با ساقه و برگ آن ترشى گلپر درست می‏کنند. گلپر بادشکن بوده، نفخ و ناراحتى‌هاى دستگاه‌هاضمه را از بین می‏برد. این گیاه ضدعفونى کننده بوده و پادزهر سموم است. ضد تشنج، ضد کرم و ضد حشرات نیز می‏باشد.

تذکر

۱- مصرف مقدار زیاد گلپر سبب سقط جنین می شود. از این رو زنان باردار در خوردن زیاد آن مجاز نیستند.
۲- مقدار خوراک مجاز پودر دانه گلپر چهار گرم است.