چاقى چیست و چه عوارضی دارد ؟

برای تعریف چاقی از نمایه توده بدن (BMI ) استفاده می کنند که که این نمایه از تقسیم وزن ( بر حسب کیلو گرم ) بر حاصل ضرب قد بر حسب متر در خود بدست می آید . برای مثال فردی با قد ۱۷۵ سانتی متر و وزن ۱۰۵ کیلو گرم BMI حدود ۳۴ خواهد داشت .
 زمانى که مقدار کالری دریافت شده بیشتر از  کالری مصرف شده باشد، چاقى نتیجه مى‌شود. عوامل موثر در ایجاد چاقى شامل عوامل ارثى، پرخورى، تغییر سوخت وساز بافت چربى، کاهش تولید گرما (یعنى فرآیندى که در آن چربى تولید انرژى مى کند)، کاهش فعالیت جسمى بدون کاهش مقدار غذاى دریافتى و برخى از داروهاست.
 
چاقى به بیمارى گفته مى‌شود که در آن مقدار زیادى چربى در بدن ذخیره شده باشد .  افزایش چربى شکم، به طور مستقل با خطر ابتلا به بیمارى قلبى را ارتباط دارد.

ذخیره اصلى انرژى بدن، چربى است. اگر انرژى دریافتى بیش از انرژى اى باشد که به مصرف مى‌رسد، افزایش بافت چربى، گریزناپذیر خواهد بود. بنابراین بر وزن بدن افزوده مى‌شود.

از آنجایى که مصرف انرژى با وزن بدن متناسب است، افزایش وزن، افزایش مصرف انرژى را به همراه دارد. بنابراین با افزایش انرژى دریافتى، میزان مصرف انرژى هم بالا مى رود و در نتیجه وزن بدن ثابت مى‌ماند.

میزان فعالیت جسمى: برخى بیماران از افزایش پیشرونده وزن شکایت مى‌کنند، حال آنکه مقدار غذاى دریافتى آنها افزایش نیافته است. باید گفت که چنین وضعیتی کاملاً امکان‌پذیر است. درست است که مقدار انرژى دریافت شده افزایشى نداشته است، اما در مقابل، مقدار انرژى مصرف شده به دلیل کاهش فعالیت جسمى کاهش یافته است. از این رو افزایش وزن حاصل می‌شود.
افزایش سن: کاهش پیشرونده توده عضلانى بدن که با افزایش سن روى مى‌دهد، امرى اجتناب ناپذیر است. در عین حال به دلیل کاهش توانایى بدن در سوزاندن چربى ها، وزن افزایش مى یابد.

در این حالت اگر مقدار کالری دریافتى به میزان قبلى باقى بماند، به ناچار افزایش وزن خواهیم داشت که بیشتر از  چربى تشکیل شده است. بنابراین تولید انرژى کاهش مى‌یابد و براى جبران انرژى از دست رفته نیاز به دریافت مقدار بیشترى ماده غذایی خواهد بود. پس توده عضلانى به شکل پیشرونده اى کاهش یافته و توده چربى افزایش مى‌یابد.

ترکیب بندى بدن: در افرادى که وزن بدن آنها مساوى است، میزان کالری مصرفی غذایی متفاوت است و افرادی که به میزان مساوى کالری مصرف می کنند، ممکن است وزن هاى متفاوتى داشته باشند. یک فرد بسیار سنگین وزن مى تواند کالری غذایی بسیار کمترى نسبت به فرد بسیار سبک تر مصرف کند و برعکس.

عوامل ژنتیک: برخى از خانواده ها مستعد ابتلا به چاقى هستند. این امر دخالت عوامل ژنتیک را در ایجاد چاقى نشان مى‌دهد.

 سازوکارى که از طریق آن عوامل ژنتیک بر افزایش وزن اثر مى‌گذارند، شامل موارد زیر است: کاهش انرژی تولید شده از غذا، کاهش سرعت سوخت وساز بدن، کاهش کارکرد تیروئید، کاهش فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز، دماى پایین تر بدن و کاهش مقدار چربى قهوه‌اى بدن که از نظر سوخت وساز فعال است.

همچنین ممکن است رژیم غذایى متداول در میان یک خانواده و شیوه زندگى آنها در ایجاد چاقى نقش داشته باشد.

 جدا کردن این عوامل از عوامل ژنتیک غالباً دشوار است. با این همه، علم، نقش ژن‌ها را در ایجاد چاقى نشان داده است.

عوامل اجتماعى – اقتصادى: در جوامع مرفه، چاقى در طبقاتى که از نظر اجتماعى و اقتصادى پایین‌تر هستند، شایع تر است. در کشورهاى در حال توسعه، چاقى در میان مرفهین دیده مى‌شود. جامعه فشار خود را براى لاغرى بیش از حد (مانند مانکن ها) و یا چاقى بیش از حد به نشانه رفاه بر افراد تحمیل مى‌ند.

روش زندگى: منظور از روش زندگى، رفتارهایى است که نوع غذا را تعیین مى کنند. تمایل به خوردن غذاهاى بسیار چرب و خوراک حاضرى بیش از غذاى تازه منجر به چاقى مى شود.اگر چه نمى توان ساختار ژنتیک را عوض کرد ولى مى توان عادات غذایى را تغییر داد.

عادات روانى: این عوامل هم بر عادت غذایى تاثیر مى گذارند. بسیارى از مردم در پاسخ به عواطف منفى مانند ملال، اندوه یا خشم، شروع به خوردن مى کنند. بیشتر افرادى که اضافه وزن دارند، از نظر روانشناختى بیشتر از افراد میان وزن دچار مشکل نیستند.

 با این وجود، بیش از ده درصد افرادى که اندکى چاق هستند و سعى در کاهش وزن داشته به روش هاى بازارى براى کاهش وزن متوسل مى شوند و یا خودشان اقدام به این کار مى کنند، به عادت پرخورى مبتلا هستند.

 این اختلال در میان افراد به شدت چاق رایج تر است. در هر وعده پرخورى، فرد مقدار زیادى غذا مى خورد و احساس مى کند که نمى تواند خوردن خود را کنترل کند.

احتمالاً افرادى که به شدیدترین وجهى به پرخورى مبتلا هستند نیز علائم افسردگى و اعتمادبه نفس پایین را نشان مى دهند، این افراد ممکن است در کم کردن وزن خویش و پایین نگاه داشتن آن، نسبت به افرادى که به مشکل پرخورى عصبى مبتلا نیستند، با دشوارى هاى بیشترى روبه رو باشند.
 اگر شما فکر مى‌کنید که به پرخورى عصبى مبتلا هستید، از یک روانپزشک، روانشناس، یا مددکار اجتماعى کمک بخواهید.

عوامل هورمونى: تاثیر عوامل هورمونى بر روى مقدار چربى بدن چه در موقعیت‌هاى طبیعى و در موارد غیرطبیعى بیمارى ها دیده مى‌شود. در حالت طبیعى، مقدار چربى در بدن زنان بالغ در حدود دو برابر مردان جوان است و در باردارى با افزایش چربى بدن رخ مى‌دهد.

 چاقى در زنان در زمان بلوغ، باردارى یا یائسگى شروع مى شود. چاقى در بسیارى از موارد و نه همیشه در بیمارى هایى مانند کم کارى تیروئید، کم کارى غدد جنسى، کم کارى هیپوفیز و نشانگان کوشینگ دیده مى‌ود.

 سایر علل چاقى

برخى بیمارى‌ها مى توانند به چاقى یا تمایل به افزایش وزن منجر شوند. این بیمارى ها شامل افسردگى و مشکلات خاص عصبى هستند که مى توانند با پرخورى همراه باشند.

همچنین داروهایى مثل استروئیدها، قرص هاى خوراکى ضدباردارى، فنوتیازین ها، انسولین و برخى از داروهاى ضدافسردگى مى توانند با تحریک اشتها، افزایش وزن را سبب شوند.
پزشک مى‌واند تعیین کند که عوامل و بیمارى‌اى زمینه‌ى عامل افزایش وزن و یا اشکال در کاهش وزن هستند یا خیر.

علائم بالینى

در بیشتر موارد، تشخیص با توجه به ظاهر، انجام مى شود اما معیار چاقی که قابل محاسبه است “ضریب توده بدنى” (BMI) نام دارد.

علاوه بر این می‌توان برای ارزیابی چاقی  کلفتى چین پوستى روى عضله سه سر بازویى با استفاده از کولیس هاى فنرى مخصوص، اندازه گیرى مى شود. اندازه بالاى ۲۸ میلى متر در زنان، نشان دهنده چاقى است.

عوارض مکانیکى مربوط به چاقى: صافى کف پا،آرتروز زانوها، مفصل ران و مهره کمرى، فتق هاى شکمى، فتق هاى دیافراگمی، واریس وریدى، تنگى نفس در زمان فعالیت، عفونت‌هاى تنفسى، سوانح و پیشامدها.

بیمارى هاى مربوط به سوخت و ساز: دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت نوع ۲ ، هیپرلیپیدمى (بالا بودن چربى خون)، سنگ کیسه صفرا، هیپریوریسمى (بالا بودن اسید اوریک خون) و نقرس در میان افراد چاق بیش از افراد عادى دیده مى‌وند.

بیمارى هاى قلبى – عروقى: چاقى، با افزایش فشار بر روى قلب، سبب افزایش اندازه آن مى شود. همچنین بازده قلب، حجم ضربه‌اى و حجم خون افزایش مى‌یابد. چاقى غالباً با فشار خون بالا همراه است.

متوسط طول عمر: افزایش وزن در تمامى سنین با افزایش میزان مرگ و میر همراه است. اما میزان مرگ ومیر متناسب با شدت چاقى بالا و پایین مى‌ود.

چندین بیمارى جدى و مهم با چاقى ارتباط دارند مانند دیابت بزرگسالان یا نوع دو، بیمارى قلبى، فشار خون بالا و سکته مغزى.
همچنین میزان بروز انواع خاصى از سرطان ها با چاقى رابطه مستقیم دارد. احتمال اینکه زنان چاق در اثر ابتلا به سرطان کیسه صفرا، پستان، رحم، گردن رحم، یا تخمدان ها بمیرند، بیش از زنانى است که چاق نیستند.

بیمارى‌ها و مشکلات ناشى از چاقى: بیمارى کیسه صفرا و سنگ صفرا، بیمارى کبدى، آرتروز، بیمارى اى که در آن مفاصل تخریب مى شوند. این امر احتمالاً به دلیل وزن زیاد تحمیل شده به مفاصل است. نقرس، بیمارى دیگرى که مفاصل را درگیر مى‌ند.

مشکلات ریوى (تنفسى): شامل وقفه تنفسى به هنگام خواب که در آن تنفس فردى که خوابیده است براى زمانى کوتاه متوقف مى شود.مشکلات تولید مثلى در زنان، شامل بى نظمى قاعدگى و ناباورى. ارائه دهندگان خدمات بهداشتى و درمانى متفق القول هستند که هر چه فرد چاق تر باشد، بیشتر احتمال دارد که سلامتى وى به مخاطره افتد.

عوارض چاقی چیست؟

-پُر فشاری خون
هرچه وزن شما بیشتر شود، بافت چربی شما نیز بیشتر می شود. این بافت برای زنده ماندن نیاز به اکسیژن و سایر مواد غذایی دارد که باید توسط جریان خون تأمین شود.

هر چه نیاز به اکسیژن و مواد مغذی بیشتر شود، حجم خون و مقدار فشاری که روی سیستم گردش خون وارد می شود، افزایش می یابد و هر چه حرکت خون در سیستم گردش خون بیشتر شود، فشار بیشتری بر دیواره ی سرخرگ های شما وارد می شود.

علاوه بر این، چاقی باعث افزایش سطح هورمون انسولین در خون می گردد که این هورمون علاوه بر کنترل قند خون، باعث نگه داشتن آب و نمک در رگ ها می شود که این خود باعث افزایش حجم خون می گردد.

همچنین چاقی باعث افزایش تعداد ضربان قلب و کاهش ظرفیت عروق برای جابجایی خون می شود که تمام این عوامل باعث پرفشاری خون می گردد.
– دیابت
چاقی عامل اصلی ایجاد دیابت نوع ۲ می باشد، زیرا افزایش چربی باعث افزایش مقاومت بدن به اثر هورمون انسولین می شود. لذا این هورمون نمی تواند با مقادیر نرمال قبلی، وظیفه ی خود را که کنترل قند خون است، به درستی انجام دهد و قند خون بالا می رود که خود یکی از عوامل مهم خطر برای سلامتی فرد است.
– اختلال در چربی های خون
رژیم های غذایی که دارای مقدار زیادی چربی های اشباع شده مثل گوشت قرمز یا غذاهای سرخ شده هستند، می توانند علاوه بر ایجاد چاقی باعث بالا رفتن کلسترول بد  خون (به نام LDL) شوند. چاقی همچنین باعث پایین آمدن سطح کلسترول خوب  خون (به نام HDL) و بالا رفتن سطح تری گلیسیرید خون می شود.

تری گلیسیریدها بیشترین میزان چربی در غذاهای شما و همچنین بیشترین درصد چربی در بدن شما را شامل می شوند، و در طولانی مدت اختلال در سطح چربی های خون، باعث تصلب شرائین می شود، زیرا چربی های اضافه در جدار رگ ها رسوب می کنند. تصلب شرائین خود باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر و سکته ی مغزی می شود.
– بیماری عروق کرونر
این بیماری یکی از اشکال بیماری های قلبی – عروقی است که از رسوب چربی در جدار سرخرگ های کرونر(سرخرگ هایی که به قلب خون رسانی می کنند) ایجاد می شود. پس از مدتی، رسوب این چربی ها باعث تنگ تر شدن دیواره ی داخلی عروق شده و خون کمتری به بافت قلب می رسد. کاهش خون رسانی به قلب، باعث آنژین صدری (درد قفسه ی سینه) می شود. انسداد کامل عروق قلبی می تواند باعث سکته ی قلبی شود.
– سکته ی مغزی
چاقی باعث تصلب شرائین و رسوب چربی در جدار سرخرگ ها می شود که می تواند سرخرگ های مغزی را نیز درگیر کند و باعث تنگ شدن عروق مغزی شود. حالا اگر لخته ی خونی  در این عروق باریک ایجاد شود، می تواند به طور ناگهانی باعث انسداد جریان خون به منطقه ای از مغز شما شده و منجر به سکته ی مغزی  گردد.
– سایش مفاصل (استئوآرتریت)
در افراد چاق به علت افزایش فشار وارده بر مفاصل(خصوصاً مفاصل زانو،  ران و مهره های پایین کمری)، غضروف مفصلی تخریب شده و باعث ایجاد درد مفصل  و سفتی آنها می شود.
– توقف تنفس در خواب
توقف تنفس در خواب، خصوصاً در افراد چاقی که زیاد  خور خور  می کنند، دیده می شود.

این افراد به هنگام خواب شبانه، به علت انسداد مسیرهای هوایی ریه ها، برای مدت کوتاهی دچار توقف تنفس شده و مکررا در طول شب بیدار می شوند. در نتیجه خواب با کیفیتی در شب ندارند و در طول روز نیز به علت اختلال در خواب شبانه ی خود، دچار گیجی بوده و مرتب چرت می زنند.

تحقیقات نشان داده، بیشتر افرادی که دچار وقفه ی تنفسی در خواب می شوند، دارای اضافه وزن بوده و گردنی بزرگ و راه هوایی باریکی دارند.
– سرطان
انواعی از سرطان ها با اضافه وزن همراه هستند که در زنان می توان به سرطان پستان،  سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان گردن رحم و سرطان کیسه ی صفرا اشاره کرد. مردان چاق نیز نسبتاً در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان های کولون، رکتوم و پروستات  هستند.

– بیماری کبد چرب
در اثر چاقی، چربی بیشتری در ساختار کبد وارد می شود که این تجمع چربی در کبد، می تواند باعث ایجاد التهاب و حتی تخریب بافت کبد شود و نهایتاً به بیماری نارسایی کبدی (سیروز) منجر شود، حتی اگر فرد هم زمان از مشروبات الکلی  استفاده نکند( زیرا کبد چرب و سیروز کبدی بیشتر در افرادی که مقادیر زیادی الکل مصرف می کنند، بروز می کند).
– بیماری کیسه ی صفرا
به علت تجمع چربی اضافی در بدن افراد چاق، کلسترول بیشتری نیز در بدن آنها وجود دارد که این کلسترول اضافی می تواند در کیسه ی صفرا رسوب کند و باعث سنگ کیسه ی صفرا  شود.

همچنین کاهش وزن سریع( یعنی بیش از ۵/۱ کیلو گرم در هفته) نیز باعث ایجاد سنگ کیسه ی صفرا می شود.

 اثرات روانشناختى و اجتماعى

رنج و ناکامى عاطفى مى تواند دردناک ترین بخش مشکلاتى باشد که یک فرد چاق با آنها روبه رو است. امروزه ظاهر و فیزیک خود اهمیت زیادى دارد و جذابیت به ویژه در میان خانم ها با داشتن اندامى باریک و متناسب معادل است.

در چنین شرایطى فرد چاق احساس مى کند که فاقد جذابیت و مقبولیت است. بسیارى از مردم فکر مى کنند که فرد چاق، پرخور، تنبل و یا هر دوى اینهاست ولواینکه واقعیت غیر از این باشد. در نتیجه زنان چاق در محیط کار، مدرسه و اجتماع با پیشداورى و تبعیض روبه رو هستند. احساس طردشدگى، شرم یا افسردگى در میان آنها رایج است.

 راهبرد درمانى

موفق‌ترین راهبرد در زمینه کاهش وزن شامل کاهش کالرى دریافتى، افزایش فعالیت جسمى، افزایش مصرف فیبرهاى غذایى، انتخاب غذاهاى خوشمزه، کاهش مصرف چربى و رفتاردرمانى جهت بهبود و اصلاح عادات غذایى و فعالیت هاى جسمى است.

یک فعالیت جسمى متعادل را انتخاب کنید و آن را تا ۳۰ دقیقه یا بیشتر در اغلب و ترجیحاً تمامى روزهاى هفته انجام دهید. یک ورزش سبک مانند قدم زدن، شنا یا دوچرخه سوارى را انتخاب کنید و از ورزش هاى سنگین مانند ورزش هاى اروبیک بپرهیزید.

به علاوه، ورزش کردن را با شدت کم آغاز کنید تا عضلات شما به حرکت عادت کنند. به تدریج و به طور منظم به زمان هر جلسه را به مدت ۵ الى ۱۰ دقیقه افزایش دهید. بیش از آنکه در فکر سوزاندن چربى بیشترى باشید، سعى کنید ورزش کردن را براى مدت طولانى ترى ادامه دهید.

نگذارید ترازو شما را گمراه کند. از آنجایى که وزن عضله بیش از چربى است ممکن است بدون از دست دادن چربى زیادى، متناسب تر و لاغرتر شوید.

 کاهش چربى غذا بدون کاهش کالرى، منجر به کاهش وزن نمى شود. کاهش چربى غذا مى تواند به کاهش کالرى منجر شود و این براى قلب سودمند است.

غذاهاى حاوى مقادیر زیادى چربى و شکر مانند کیک ها، کرم، چیپس، مایونز و کره نباید کاملاً حذف شوند اما نباید هر روز و به طور مداوم مصرف شوند. به جاى آن هر چه بیشتر از سبزیجات، میوه ها، غلات کامل و حبوبات که مغذى بوده اما چاق کننده نیستند، استفاده کنید.

آموزش مقاومت: نشان داده شده است که در زنان کم تحرک و پا به سن گذاشته، “توده عارى از چربى”(FFM) سرعت سوخت وساز در حال استراحت (RRM) را به نحو چشمگیرى افزایش مى‌هد. بنابراین یک برنامه آموزش قدرت که براى هر شخص به طور جداگانه طراحى شده است، بخش ضرورى یک برنامه کاهش وزن را تشکیل مى‌هد.

• هدف اولیه درمان باید کاهش ده درصدى وزن نسبت به وزن پایه باشد. این میزان، تاثیر عوامل خطرزاى مرتبط با چاقى را کاهش مى دهد. در صورت موفقیت و اگر مجاز باشد، مى توان باز هم در جهت کاهش وزن تلاش کرد.
• محدوده زمانى قابل قبول براى کاهش ده درصدى وزن بدن، شش ماه است که در این مدت وزن با سرعت نیم تا یک کیلوگرم در هفته کاهش مى یابد.
•حفظ وزن به دست آمده باید پس از اقدام به یک درمان شش ماهه جهت کاهش وزن، در اولویت باشد.
• پزشکان باید قبل از اقدام به درمان دارویى، با اصلاح شیوه زندگى بیمارانشان به مدت شش ماه، سعى در کاستن وزن ایشان کنند.

دارمان دارویی:

داروهاى کاهنده وزن که مصرف طولانى مدت آنها بوسیله مراجع دارویی رسمی  تایید شده است، مى توانند به عنوان بخشى از یک برنامه جامع کاهش وزن شامل درمان غذایى و فعالیت جسمى در مورد بیمارانى که به دقت انتخاب شده باشند، به کار روند.
این بیماران شامل افراد با  BMI بالاى ۳۰ باشد و بدون عامل خطرآفرین دیگری برای بیماری‌های قلبی-عروقی د یا  افرادی با  BMI آنها بالاى ۲۷ و داراى دو عامل خطرآفرین یا بیشتر برای بیماری قلبی-عروقی می‌شوند که با روش‌هاى غیردارویى رایج نتوان وزن آنها را کاهش داد یا در سطح مطلوب نگاه داشت.

درمان دارویى را همچنین مى توان در طول دوره نگهدارنده درمان، مد نظر قرار داد. .

 جراحى به منظور کاهش وزن

جراحی گزینه درمانی براى بیمارانى محسوب مى‌شود که به دقت انتخاب شده و مبتلا به چاقى شدید از نظر بالینى باشند. یعنى BMI آنها بالاى ۴۰ باشد یا داراى BMI بالاى ۳۰ و بیمارى‌هاى همراه بوده و مداخلات درمانی دیگر در آنها با شکست مواجه شده باشند و بیمار در معرض خطر بالاى ابتلا به بیمارى‌هاى همراه با چاقى باشند. نظارت پزشکى مادام العمر پس از جراحى، یک ضرورت است.

به نقل از پزشکان بدون مرز