سیگار و آلودگی هوا زمینه‌ساز بروز سینوزیت

 

 بینی دروازه دستگاه تنفسی است. عمل تنفس از سوراخ‌های بینی آغاز شده و به آن نیز ختم می‌شود.

در حالت طبیعی، هوایی را که از مجاری بینی به سمت حلق و ریه‌ها حرکت می‌کند، تصفیه کرده، مرطوب و گرم می‌کند. گاهی اوقات بینی محلی است برای خونریزی، سرماخوردگی، حساسیت بینی یا عفونت سینوس‌ها. خوشبختانه بیشتر اختلالات بینی و سینوس‌ها موقتی بوده و به راحتی درمان می‌شوند.

سینوس‌ها حفره‌هایی هستند که هر یک از این حفره‌ها منفذ کوچکی به داخل بینی دارند که امکان مبادله آزاد هوا و مخاط را فراهم می‌آورند. سینوس‌ها و بینی با یک پرده مخاطی به طور یکپارچه پوشیده شده‌اند. به این ترتیب هر عاملی که باعث تورم و انسداد مجاری بینی شود مثل سرماخوردگی یا واکنش آلرژیک می‌تواند به همان نحو سینوس‌ها را نیز مبتلا کرده و موجب ایجاد درد و احساس فشار شود. مردم معمولا این حالت را حمله سینوسی می‌نامند.

سینوزیت وقتی رخ می‌دهد که پرده پوشاننده یک یا چند سینوس عفونی شود. عفونت می‌تواند باکتریایی، ویروسی یا قارچی باشد. عفونت‌های ویروسی عمدتا بیش از عفونت باکتریایی منجر به التهاب یک یا چند قسمت دستگاه تنفسی فوقانی می‌شود. کودکان شش تا هشت بار در سال به عفونت فوقانی مبتلا می‌شوند. نیم تا پنج درصد این عفونت تنفس فوقانی سینوزیت حاد را به دنبال خواهد داشت. التهاب سینوس که آن را سینوزیت می‌خوانیم با التهاب مخاط بینی همراه است که به آن زینیت گفته می‌شود. مجموعه التهاب سینوس و بینی را رینو سینوزیت می‌گویند.

از این گذشته در کودکان سینوزیت با برونشیت یعنی التهاب دستگاه تنفس تحتانی همراه است که به آن سینو برونشیت می‌گویند. ترشح پشت حلق که یکی از علل منجر به سرفه مزمن است بر اثر سینوزیت پدید می‌آید. این سرفه وقتی که کودک طاق باز می‌خوابد بدتر می‌شود بنابراین سرفه چنین کودکانی شبانه است. عفونت باکتریایی منجر به سرفه مرطوب می‌شود که با ترشحات خلطی چرکی همراه است. برای اطلاعات بیشتر گفت‌و‌گویی را با دکتر عبدالحمید حسین‌نیا متخصص و جراح گوش و حلق و بینی انجام دادیم که به شرح زیر است:

کار سینوس‌ها چیست؟

سینوس‌های پارانازال(اطراف بینی) شامل سینوس‌های پیشانی، سینوس‌های فکی، سینوس‌های اتموئید و سینوس اسفنوئید است.

برای سینوس‌ها که حفره‌هایی در استخوان صورت و جمجمه است وظیفه خاصی در نظر گرفته نشده است اما معتقدند این حفره‌های استخوانی باعث گرم شدن هوای دما که از طریق بینی استنشاق می‌شود می‌گردد. ضمنا این حفره‌های سینوسی باعث می‌شود که تراکم استخوانی جمجمه و صورت کاهش پیدا کند، به عبارت دیگر وزن مخصوص جمجمه کم شده و باعث سبک شدن وزن جمجمه می‌شود.

عوامل ایجاد کننده سینوزیت چیست؟

به التهاب سینوس‌ها، سینوزیت می‌گویند که ممکن است تمام سینوس‌ها را درگیر یا هر یک از سینوس‌ها را به طور جداگانه مبتلا کرده باشد. راجع به علل سینوزیت، برای مثال اگر به عفونت ریشه دندان توجه کنیم لاجرم سینوزیت فکی را در پیش رو خواهیم داشت اما اگر یک عامل ویروس یا باکتریایی وارد سینوس شود توقع دارید که تمام سینوس‌ها را درگیر کرده باشد. هر چند این اصل مصداق دائمی ندارد. به عبارت دیگر ویروس‌ها و باکتری‌ها می‌توانند در یکی از سینوس‌های پارانازال تمرکز خاص پیدا کنند.

چه عواملی سبب بسته‌شدن منفذ سینوس می‌شود؟

در بینی ۳ منفذ وجود دارد، که هر یک از این منافذ در زیر شاخکی باز می‌شود، منفذ تحتانی در زیر شاخک تحتانی که مجرای اشک به آن باز می‌شود‌، کسانی که دچار اشک ریزش یا گریه می‌شوند اشک از این منفذ به بینی راه پیدا می‌کند.

منفذ میانی که در زیر شاخک میانی است، سینوس‌های پیشانی و سینوس‌های فکی و سینوس‌های اتموئید قدامی به آن باز می‌شود. در زیر شاخک فوقانی منفذ فوقانی قرار دارد که سینوس‌های اتموئید خلفی و یا سینوس‌های اسفنوئید به آن باز می‌شود حالا هر عامل التهابی اعم از عفونی یا آلرژیک یا هر ضایعه فضاگیر مثل تومور یا پولیپ بینی در حفره‌بینی پیدا شود ممکن است این منافذ را مسدود کند. در ضمن انحراف شدید تیغه بینی و التهاب شدید شاخک‌ها(توربین‌ها) و نیز عوامل ترومائیک(ضربه‌ای) ممکن است منجر به انسداد منافذ بینی شود.

آیا هر سرماخوردگی منجر به سینوزیت می‌شود؟

سرماخوردگی واژه عام است که به یک سلسله ویروس‌ها اطلاق می‌شود مانند رینو ویروس‌ها، آدنو ویروس‌ها و حتی ویروس‌های پا‌را آنفلوآنزا و آنفلوآنزا. این ویروس‌ها می‌توانند پیش‌درآمد هجوم باکتری به سینوس‌ها شود و زمینه را برای بروز سینوزیت فراهم کند. بنابراین سرماخوردگی که سینوس‌ها را درگیر می‌کند به عنوان واکنش سینوس‌ها به سرماخوردگی تلقی می‌شود نه سینوزیت. سینوزیت را عملا پس از استقرار باکتری‌ها بر بافت مخاطی سینوس‌ها می‌شناسیم.

آیا حساسیت بینی یا آلرژی بینایی با سینوزیت ارتباط دارد؟

بله. اگر حساسیت یا آلرژی بینی کنترل نشود آبریزش زلال بینی جای خود را به تدریج به آب‌ریزش چرکی بینی خواهد داد که نمودار درگیری سینوس‌ها به باکتری‌های مسبب سینوزیت است. بنابراین آلرژی بینی نیز راه را برای بروز سینوزیت اگر چنانچه کنترل نشود باز خواهد کرد.

رابطه سینوزیت و لوزه سوم چیست؟

لوزه سوم یا آدنوئید درشت و انسداد دهنده در طب کودکان مطرح است و اینکه می‌دانیم که لوزه سوم پس از سن ۱۲ سالگی رو به تحلیل می‌گذارد. بنابراین وجود لوزه سوم درشت با بستن بینی و منافذ سینوس‌ها البته از ناحیه خلفی آن منجر به بروز سینوزیت در کودکان می‌شود.

آیا سیگار کشیدن بر سینوزیت تاثیر دارد؟

مصرف سیگار و هر آلودگی هوا زمینه را برای بروز سینوزیت آماده می‌سازد. نکته شایان یادآوری آن است کسانی که باید تحت درمان سینوزیت قرار گیرند اگر سیگاری هستند باید سیگار را ترک کنند. درمان سینوزیت در شرایط حضور سیگار به موفقیت نمی‌انجامد و شرط اول موفقیت درمان به ویژه در سینوزیت مزمن دوری از سیگار است. باید متذکر شد که امروزه ثابت شده است، دود دسته دوم سیگار به مراتب زیانبار تر از کشیدن خود سیگار است.پدران و مادرانی که در منزل و زیر یک سقف دود سیگار را به خورد کودکان خود می‌دهند جدی‌ترین آسیب را به آنها وارد می‌کنند و نیز بستری را فراهم می‌کنند برای ابتلا کودک به سینوزیت و عفونت تنفسی فوقانی، بنابراین کودکانی که دارای والدین سیگاری هستند به طور جدی از التهاب مزمن سینوس و سرفه مقاوم رنج می‌برند و نیز باید گفت همچنان که کشیدن قلیان به مراتب از سیگار مخرب‌تر است و هر پک قلیان معادل کشیدن ۴۰ نخ سیگار است.

سینوزیت مزمن و حاد چیست؟

سینوزیت بستگی به دوره زمانی ابتلا به حاد و مزمن دارد. سینوزیت حاد را تا ۱ ماه و سینوزیت تحت حاد را بیش از ۱ ماه تا ۳ ماه و سینوزیت مزمن را بیش از ۳ ماه طول کشیده باشد اطلاق می‌شود.

سینوزیت حاد با درد ناحیه صورت، گرفتگی بینی، ترشحات چرکی از بینی خود را نشان می‌دهد. در کودکان ممکن است گاهی با تب و علائم عمومی همراه باشد سینوزیت پیشانی در ناحیه پیشانی و سینوزیت فکی در ناحیه فکی. گاهی درد سینوس به چشم می‌زند. اتفاق افتاده بیماری از درد چشم به چشم‌پزشک مراجعه کرده و بعد معلوم می‌شود که درد چشم او از التهاب سینوس‌ها بوده است.

شایان ذکر است که سینوزیت مزمن بیماری شایعی است که شاید باور کردنی نباشد که ۳۰ میلیون آمریکایی در ایالات متحده از سینوزیت مزمن رنج می‌برند.

در مورد سینوزیت حاد نیم تا ۲ درصد عفونت‌های تنفسی را سینوزیت حاد تشکیل می‌دهد. سینوزیت از جمله بیماری‌‌های تنفسی قلمداد می‌شود. هر ساله ۲۰ میلیون نفر در جهان مبتلا به سینوزیت حاد می‌شوند.

سینوزیت حاد پنجمین بیماری عفونی است که آنتی‌بیوتیک برای آن تجویز می‌شود و نیز باید یادآور شد که یکی دیگر از این پنج بیماری شایع گلو درد است.

چه عواملی به سینوزیت‌های عودکننده یا تحت حاد و مزمن منجر می‌شود؟

پرواضح است اگر سینوزیت حاد به طور شایسته‌ای درمان نپذیرد هر چند خود بازدارنده است اما در بیماران مستعد سیر مزمن‌تری پیدا می‌کند. زمینه‌های آلرژیک همواره مستعدکننده بروز سینوزیت‌های مزمن است.

سینوزیت مزمن چه علائمی دارد؟

انسداد یا گرفتگی بینی، درد در ناحیه صورت، ترشحات چرکی و نیز ترشحات چرکی پشت حلق از راه بینی از علائم بارز سینوزیت مزمن است.

آیا سردرد یکی از علائم سینوزیت است؟

برخی از محققان بر این باورند که سینوزیت سردرد ایجاد نمی‌کند بلکه درد در ناحیه صورت ایجاد می‌کند، مثلا درد در ناحیه پیشانی، درد در ناحیه فکی. سینوزیت اسفنوئید از این قاعده مستثنی است و ایجاد سردرد می‌کند.

بنابراین در پیدایش سردرد به طور اخص در مورد سینوزیت‌ها اختلاف نظر وجود دارد و تاکید بیشتر در درد صورت است.

آیا سینوزیت با باد مرتبط است؟

برخلاف آنچه که باور جامعه‌ است، وزش باد سرد در بروز سینوزیت نقش موثری دارد و افراد از موتورسیکلت سواری یا خوابیدن در برابر کولر اجتناب کنند و باد را عامل موثر در پیدایش سینوزیت می‌دانند و دیده شده است افرادی که سینوزیت دارند پیشانی خود را می‌بندند (که اصولا این کار تاثیری ندارد) و یا توسط‌شال گرم بینی خود را می‌بندند تا هوای سرد در آن نفوذ نکند. متاسفانه در درس‌نامه‌های پزشکی آنچنان که جامعه نگاه اغراق‌آمیزی دارد تاکید زیاد روی سینوزیت نمی‌شود و حتی در بعضی از کتاب‌ها حتی اشاره‌ای هم به آن نمی‌شود.

رابطه سردرد با وزش باد سرد را بیشتر مربوط میگرن می‌دانند که باد سرد محرک آن است.

آیا سینوزیت با آسم رابطه دارد؟

بله. بین ۳ عارضه سینوزیت مزمن‌، آسم و حساسیت به آسپرین که به نام مثلث یا تریاد می‌خوانند ارتباط وجود دارد. رابطه بین سینوزیت و آسم از طریق تولید لوکوترین نتیجه می‌شود. لوکوترین‌ها سبب انقباض برونش‌ها، ترشح مخاط، تورم و خیز بافت مخاطی می‌شود.

برای درمان نیز متوسل به ۲ دسته دارو می‌شوند، یکی وقفه دهنده سنتز لوکوترین است و دیگری داروهایی که علیه گیرنده‌های لوکوترین است که سردسته آنها منتلوکاست است.

آیا ترشحات پشت گلو نشانه سینوزیت است؟

ترشحات پشت حلق به علت بدکاری مژک‌های مخاط تنفسی بینی و سینوس‌ها است و طبیعتا به نوعی با سینوزیت مزمن ارتباط دارد.

عوارض سینوزیت کدامند؟

عوارض سینوزیت یا می‌تواند چشمی باشد یا مغزی. عوارض چشمی سینوزیت سلولیت، آبسه زیر پریوست، آبسه کاسه چشم ترمیوز سینوس غاری است.

عوارض داخل جمجمه‌ای یا مغزی سینوزیت عبارتنداز، مننژیت و آبسه مغز.

سینوزیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟

سینوزیت حاد بر حسب علائم آن است اما در سینوزیت مزمن آندوسکوپی سینوس حرف اول را می‌زند و یک تشخیص متعارف ممتاز از موارد سرکشی و پیچیده را ارائه می‌دهد.

در اینجا باید ذکر کنیم که اگر از بیمار تشخیص رادیولوژیک برای سینوزیت بخواهیم بدهیم باید سی‌تی‌اسکن انجام دهیم و رادیوگرافی ساده و معمولی به علت این که موارد مثبت کاذب و منفی کاذب بالایی دارد ارزشی چندانی ندارد و توصیه نمی‌شود و به ویژه در کودکان فاقد هر گونه ارزش است.

هدف آندوسکوپی بینی و سینوس چیست؟

آندوسکوپی و سینوس یک روش جدید برای وارد شدن در داخل بینی و وارد شدن داخل سینوس‌ها از منافذ آن است.

این روش آندوسکوپی هم در مقاصد تشخیص به کار می‌رود و هم برای درمان، مثلا توسط این آندوسکوپی می‌توانیم وارد سینوس شده و از روی التهاب سینوسی پی به تشخیص سینوزیت مزمن ببریم. از جنبه درمانی می‌توانیم عوامل انسدادی منافذ سینوس را برداریم، پولیپ‌های بینی را از سر راه برداریم و تومورهای بینی و سینوسی را تشخیص داده و آنها را نیز برداریم.

آیا آندوسکوپی بینی و سینوس نسبت به روش‌های سنتی جراحی سینوس برتری دارد؟

آندوسکوپی بینی و سینوس یک روش نوین برای رویارویی مستقیم با حفره‌های سینوس بوده و وضعیت آن بر جراحی‌های سنتی سینوس این است که تهاجمی نبوده و بدون تخریب سینوس‌ها به حذف بیماری منتهی می‌شود.

آیا اندوسکوپی بینی و سینوس‌ها عوارض دارد؟

آندوسکوپی بینی و سینوس توسط جراحان ورزیده که در این روش تجربه و ممارست فراوانی کسب کرده‌اند انجام می‌گیرد. در دست‌های ناآزموده عوارض هولناک چشمی (خطرناک‌ترین عارضه کوری) و عوارض مغزی (نشست مایع مغزی نخاعی) به همراه دارد.

سینوزیت‌های قارچی کدامند؟

سینوزیت قارچی که در اثر قارچ‌های متفاوتی به وجود می‌آید آن دسته از سینوزیت‌هایی هستند که به درمان متعارف آنتی‌بیوتیکی پاسخ نمی‌گویند.

سینوزیت‌های قارچی به دو شکل است یکی شکل آن آلرژیک است به عبارت دیگر واکنش آلرژیک نسبت به حضور قارچ در سینوس‌ها، اما شکل خطرناک قارچی عبارت است از اینکه قارچ به صورت تخریبی در آید و مانند یک تومور بدخیم سبب مردگی بافت‌ها شده و تخریب دیواره سینوس‌ها را فراهم آورد و در داخل کاسه چشم یا داخل جمجمه و مغز نفوذ کند و پیامدهای مرگبار خود را بر جا گذارد. این عارضه خطرناک در بیمارانی که سیستم ایمنی آنها ضعیف شده است مثل بیماران سرطانی که شیمی‌درمانی دریافت می‌کنند یا بیماران مبتلا به ایدز یا دیابت‌های کنترل نشده و دیابت‌های کتواسیدوز.

پیش از مراجعه به پزشک برای مقابله با سینوزیت چه باید کرد؟

البته سینوزیت‌های باکتریایی احتیاج به آنتی بیوتیک دارند و مستلزم مراجعه به پزشک است و هرگز نباید خود درمانی با آنتی بیوتیک را انجام دهیم. در گزینش آنتی بیوتیک‌ها نیز هیچ الزامی به تجویز آنتی بیوتیک‌های پیچیده نیست. سینوزیت‌های ویروسی اصلا نیاز به آنتی بیوتیک ندارند. بخار آب گرم به همراه بخور‌های اکالیپتوس و نعناع که به راحتی می‌توان در منزل تهیه کرد و به کار برد پیش از مراجعه به پزشک حتما موثر خواهد بود. این را هم باید متذکر شوم که در منزل همیشه هم نیاز به دستگاه مرطوب کننده هوا نیست و می‌توان به شکل سنتی مقداری آب جوش را در کاسه ریخت به همراه اسانس اکالیپتوس و با یک حوله که سر و صورت را بتوان با آن پوشاند می‌شود بخور داد. بخور پنی‌سیلین که زمانی در درمانگاه‌ها تبلیغ می‌شد امروزه در امر درمان دیگر جایگاهی ندارد.

آنتی‌بیوتیک‌ها در سینوزیت‌ها چه جایگاهی دارند؟ آیا باید در سینوزیت‌ها حتما آنتی‌بیوتیک مصرف کرد؟

نه، الزامی نیست. در سینوزیت‌های حاد ویروسی، نیازی به آنتی‌بیوتیک نداریم، اما در سینوزیت‌های حاد باکتریایی به خاطر آن که شایع‌ترین جرم میکروبی دیپلوکوک یا استرپتوکوک پنومونیه است درمان را با آموکسی‌سیلین شروع می‌کنیم.

منتهی آموکسی‌سیلین با دوز بالا را شروع می‌کنیم و نیز نیازی به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌‌های پرعارضه و پیچیده هم نیست. در سینوزیت‌های مزمن باید ۳ تا ۶ هفته آنتی‌بیوتیک‌های مناسب مثل آموکسی‌سیلین یا آموکسی کلاو و سفوروکسیم استفاده کرد. از آنجا که میکروب‌های بی‌هوازی در سینوزیت‌های مزمن نقش دارد تجویز مترونیدازول در این گونه موارد مشکل گشا خواهد بود. سینوزیت‌های قارچی را باید با درمان ضدقارچی مداوا کرد.

آیا درمان‌های غیرآنتی‌بیوتیکی برای سینوزیت‌ها موثرند؟

آب درمانی در سینوزیت‌ حاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. منظور از آب درمانی استفاده از شکل آب است که در سینوس‌ها رسوخ کند و آن چیز بهتر از بخارآب نیست. استفاده از بخارآب گرم (برخلاف بخار آب سرد که در التهاب حنجره و دستگاه تنفسی تحتانی به کار می‌رود) مقرون به فواید فراوان است.

استفاده از حمام، سونای مرطوب، استفاده از بخارآب جوش، استفاده از بخار اسانس‌های معطر مانند بخور اکالیپتوس بسیار موثر و راه‌‌‌گشا است.

شست‌وشوی بینی و گلو در زمانی که ترشحات چرکی به ویژه ترشح پشت حلق وجود دارد کمک شایانی می‌کند.

استفاده از سرم فیزیولوژی و یا اخیرا استفاده از سرم تغلیظ یافته نمک به نام نمک دریایی مرده که منظور استفاده از آب دریاچه‌های شور است.

به نقل از مردم سالاری